25 tác phẩm định hình thế giới nghệ thuật năm 2024 (Phần 1)

Hổ phách vụn, một vị thần phi nhị phân, một người phụ nữ có sừng, một quả cầu disco làm từ tóc tổng hợp—tất cả những hình ảnh này và nhiều tác phẩm khác nữa đã xuất hiện trong những tác phẩm nghệ thuật đáng nhớ nhất của năm. Được sáng tạo trong một thời kỳ hỗn loạn không kém gì những giai đoạn lịch sử gần đây, những tác phẩm này đưa ra lời kêu gọi mạnh mẽ về sự giải phóng (đặc biệt là tại Gaza, nơi cuộc chiến của Israel vẫn đang diễn ra), đẩy xa ranh giới của các phương tiện truyền thống như hội họa và điêu khắc, đồng thời đối diện với lịch sử phức tạp kéo dài hàng thế kỷ.

Mặc dù sự chú trọng vào nghệ thuật đương đại đã trở thành xu hướng chủ đạo trong nhiều thập kỷ qua, nhưng năm nay đã chứng minh rằng các tác phẩm nghệ thuật từ các thời kỳ trước cũng có thể định hình hiện tại, không kém gì những tác phẩm được tạo ra trong vài năm qua. Các công trình kiến trúc cổ xưa đã chứng kiến những cuộc không kích ở Lebanon, bức tranh tượng hình lâu đời nhất thế giới đã được phát hiện, và các bức tranh nổi tiếng của châu Âu đã được đánh giá lại từ một góc nhìn khác, bên ngoài phương Tây. Đôi khi, quá khứ, hiện tại và tương lai thậm chí còn hòa quyện vào nhau khi các nghệ sĩ suy ngẫm về nỗi đau do chủ nghĩa thực dân để lại.

Nghệ thuật sẽ đi đâu vào năm 2025 và những năm tiếp theo? Đó là câu hỏi khó đoán, nhưng bối cảnh nghệ thuật đang ngày càng phát triển mạnh mẽ, khi ngày càng có nhiều góc nhìn đa dạng hơn được thu hút và các công nghệ mới đang định hình lại hiện tại. Tuy nhiên, có thể tìm thấy một số manh mối trong nhóm 25 tác phẩm nghệ thuật tiêu biểu của năm 2024, được xếp hạng theo tầm quan trọng bên dưới.

25. Jean-Léon Gérôme, Harem in the Kiosk, 1870–75

Bức tranh Harem in the Kiosk của Jean-Léon Gérôme mô tả cảnh một người cầm ngọn giáo đứng bên cạnh một ki-ốt, nơi nhiều nhân vật che mặt đứng dưới bóng của nó. Ki-ốt này nằm cạnh một đại dương bao la.

Mặc dù cuộc khảo sát hiện tại về Jean-Léon Gérôme tại Mathaf: Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại Ả Rập của Qatar chủ yếu gây xôn xao vì vụ tranh cãi xung quanh việc kiểm duyệt tác phẩm của nghệ sĩ Inci Eviner, nhưng triển lãm này vẫn xứng đáng được chú ý. Gérôme, một họa sĩ người Pháp thế kỷ 19, được cho là người khai sáng chủ nghĩa phương Đông trong nghệ thuật thị giác, tạo ra những hình ảnh về Bắc Phi và Trung Đông vừa được ca ngợi vào thời của ông, vừa hiện nay trở thành bằng chứng về thế giới quan thuộc địa của châu Âu, vốn đã bị Edward Said chỉ trích mạnh mẽ trong cuốn sách nổi tiếng Orientalism (bìa sách được trang trí bằng một tác phẩm của Gérôme).

Triển lãm tại Mathaf, mang tên "Seeing Is Believing" (Nhìn là tin), được tổ chức cùng với sự hợp tác của Bảo tàng Lusail tương lai, nơi sẽ lưu giữ bộ sưu tập nghệ thuật Phương Đông lớn nhất thế giới khi khai trương vào năm 2029. Điều đặc biệt của triển lãm này là việc phê bình mạnh mẽ các tác phẩm của Gérôme, đồng thời không phủ nhận vẻ đẹp và sức hút của những bức tranh mô tả những cung điện, hậu cung và nhà thờ Hồi giáo đầy chi tiết và màu sắc rực rỡ của ông. Harem in the Kiosk là một ví dụ đặc biệt về sự xa hoa trong tác phẩm của Gérôme và được nhấn mạnh trong triển lãm Mathaf như một minh chứng cho lập luận của Said—chủ nghĩa Phương Đông có sức hấp dẫn mạnh mẽ chính vì vẻ đẹp của nó. Bức tranh này chứng minh điều đó một cách rõ ràng.

— Harrison Jacobs

24. Charlie Engman, Cursed, 2024

Rất nhiều tác phẩm nghệ thuật được tạo ra bằng AI hiện nay thường thiếu sức sống, thiếu cảm hứng, chú trọng vào những hiệu ứng lấp lánh hơn là sự phê phán sâu sắc. Tuy nhiên, đó không phải là trường hợp của nghệ sĩ và nhiếp ảnh gia Charlie Engman, người đã đảo ngược cách AI tạo ra hình ảnh trong cuốn sách Cursed của mình vào năm 2024. Cursed tận dụng và làm nổi bật bản chất méo mó của công nghệ AI để tạo ra những hình ảnh kỳ lạ, quái dị và đôi khi hài hước, làm mờ ranh giới giữa nghệ sĩ cá nhân và tác giả tập thể. Các cơ thể biến dạng, kết hợp với những vật thể hay động vật khác, hoặc thậm chí biến hình theo những tư thế không thể có, tạo ra những hình ảnh không chỉ kỳ quái mà còn đẹp một cách tinh tế. Ở đây, việc AI không thể tái hiện thực tế không phải là một khiếm khuyết mà chính là một đức tính, một sự khám phá.

Trong một bài luận gần đây cho tạp chí Art in America mang tên "Bạn không ghét AI, bạn ghét chủ nghĩa tư bản", Engman lập luận rằng công nghệ AI chỉ là một công cụ khác mà nghệ sĩ có thể sử dụng để tạo ra những hiệu ứng gây sốc, giải phóng hoặc phê phán, tùy vào cách họ tiếp cận. Nếu các nghệ sĩ sử dụng AI theo cách tương tự như Engman trong Cursed, khi khai thác công nghệ này để thẩm vấn các logic cơ bản trong quá trình sáng tạo, chúng tôi sẵn sàng tiếp nhận những thử nghiệm nghệ thuật mới này.

— Harrison Jacobs

23. Porfirio Gutierrez, Linea del Tiempo, 2024

Một năm sau khi Art in America tuyên bố "Sợi là hội họa mới", phương tiện này vẫn tiếp tục thể hiện sức mạnh và tính linh hoạt của mình, là nền tảng cho hai triển lãm được đón nhận nồng nhiệt nhất trong khuôn khổ chương trình PST ART năm nay. Hai triển lãm đó, tại LACMA và Bảo tàng Fowler của UCLA, đều tập trung vào các tác phẩm của Porfirio Gutierrez. Nghệ sĩ dệt người Zapotec đến từ California đã tìm thấy nguồn năng lượng mới trong việc hồi sinh và tái diễn giải các phương pháp sản xuất thuốc nhuộm tự nhiên của các cộng đồng bản địa, sử dụng các vật liệu như côn trùng son, hoa cúc vạn thọ, óc chó đen và chàm.

Kỹ thuật và phương tiện này đạt đến đỉnh cao trong tác phẩm Linea del Tiempo, một sắp đặt được ủy quyền cho triển lãm đang diễn ra tại LACMA mang tên "Chúng ta sống trong hội họa: Bản chất của màu sắc trong nghệ thuật Trung Mỹ". Trong tác phẩm này, Gutierrez treo 18 cuộn len, mỗi cuộn được nhuộm một sắc thái khác nhau. Mỗi loại cây được sử dụng để tạo màu đều lưu giữ hồ sơ về khí hậu, sinh thái và vị trí của vật liệu từ khi chúng được thu hoạch. Vào thời điểm nghệ thuật bản địa nhận được sự công nhận mới trong thế giới nghệ thuật chính thống, Linea del Tiempo là một ví dụ điển hình cho lý do tại sao: tác phẩm này không chỉ gây xúc động và hấp dẫn về mặt thị giác mà còn thể hiện—trong bối cảnh thảm họa khí hậu đang gia tăng—mối quan hệ không thể tách rời giữa con người và thế giới tự nhiên.

— Harrison Jacobs

Xem tiếp phần 2

Xem tiếp phần 3

Xem tiếp phần 4

Xem tiếp phần 5

Xem tiếp phần 6

Xem tiếp phần 7

Xem tiếp phần 8

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Artnews