25 tác phẩm định hình thế giới nghệ thuật năm 2024 (Phần 6)

10. Arvida Byström, In the Clouds, 2024

Với tác phẩm In the Clouds (2024), Arvida Byström đã khéo léo sử dụng trí tuệ nhân tạo để làm sáng tỏ một khía cạnh thú vị và phê phán trong thế giới ảo, nơi công nghệ được kỳ vọng sẽ làm mờ đi các chuẩn mực giới tính, nhưng thực tế lại tái khẳng định chúng một cách kỳ lạ. Trong cuốn sách và các hình ảnh của mình, Byström sử dụng ứng dụng AI có tên "nudify", ứng dụng này cho phép người dùng tải lên hình ảnh và nhận lại một phiên bản khỏa thân của họ—một công cụ rõ ràng được thiết kế với mục tiêu tạo ra phiên bản gợi cảm hóa, đồng thời khẳng định một hình mẫu cơ thể chuẩn mực nữ tính, vốn được hình thành từ những đặc điểm nam tính hóa trong các nền văn hóa khiêu dâm.

Nhưng Byström không chỉ làm lại những bức ảnh của mình với các phiên bản AI này. Cô thách thức và mỉa mai ứng dụng này, khi AI phản hồi lại các bức ảnh của cô bằng những hình ảnh được tối giản hóa thành các chuẩn mực nữ tính khuôn mẫu: bộ ngực nở nang, đôi chân cạo sạch, các chi tiết cơ thể tinh giản đến mức vô nhân tính. Cô chỉ ra rằng, trong khi một số nhà văn khoa học viễn tưởng nữ quyền kỳ vọng rằng AI sẽ phá vỡ các định nghĩa về giới tính, thực tế AI lại chỉ tiếp tục tái tạo các hình ảnh nữ tính lý tưởng, thậm chí cứng nhắc và phi nhân tính, như thể nó được huấn luyện dựa trên một kho dữ liệu phim khiêu dâm khổng lồ.

Đối với Byström, đây không phải là một sự phê phán đơn thuần mà là một lời mời gọi để suy ngẫm về việc làm thế nào các công nghệ này, dù được cho là trung lập và tiến bộ, lại tiếp tục phản ánh các chuẩn mực xã hội đã tồn tại từ lâu. Cô tạo ra những cảnh tượng kỳ quái và ngớ ngẩn bằng cách thách thức AI vượt qua các giới hạn giải phẫu thông qua sự can thiệp của mình, như việc tạo ra một bộ đồ liền thân màu hồng được nối liền với âm hộ của cô. Tuy nhiên, kết quả cuối cùng vẫn là những hình tượng nữ tính không thể đạt được về mặt giải phẫu, chẳng khác gì những hình mẫu mà xã hội đã áp đặt lên cơ thể nữ giới từ lâu.

In the Clouds không chỉ là một tác phẩm mang tính phản chiếu về trí tuệ nhân tạo, mà còn là một chỉ trích sâu sắc đối với sự tái khẳng định các chuẩn mực giới tính trong một không gian mà nhiều người kỳ vọng sẽ giúp làm mờ đi những phân biệt này. Byström khiến chúng ta nhận thức được rằng, trong thế giới kỹ thuật số, những khát vọng giải phóng giới tính có thể bị cản trở bởi chính sự tái tạo không ngừng các hình ảnh đã được chuẩn hóa và bị hóa trị.

— Emily Watlington

9. Mati Diop, Dahomey, 2024

Mati Diop trong tác phẩm Dahomey (2024) đã tạo ra một bộ phim tài liệu sâu sắc và mời gọi suy ngẫm về việc hồi hương các hiện vật văn hóa bị thực dân châu Âu cướp bóc. Nhưng điều đặc biệt ở bộ phim này là sự chuyển hướng khỏi quá khứ để hướng về tương lai, không chỉ là câu chuyện về sự đòi lại những hiện vật bị tước đoạt mà còn là về cách mà thế hệ mới sẽ tiếp nhận và hiểu những hiện vật này trong bối cảnh đương đại.

Bộ phim xoay quanh 26 hiện vật mà Pháp đã gửi trả lại cho Benin—những di vật vốn bị lấy đi trong suốt thời kỳ thực dân. Diop không chỉ khai thác câu chuyện về những món đồ cổ ấy, mà còn tạo ra một không gian để đặt ra câu hỏi lớn: liệu người dân Benin thế kỷ 21 có thể hoàn toàn kết nối với những hiện vật này, những món đồ đã bị thời gian, không gian và chủ nghĩa thực dân tách rời khỏi nền văn hóa nguyên gốc của chúng? Diop không đưa ra câu trả lời cụ thể cho câu hỏi này, mà thay vào đó để cho các cuộc tranh luận và suy tư của thế hệ trẻ Benin, đặc biệt là các sinh viên đại học ở Cotonou, dẫn dắt người xem qua một cuộc đối thoại dài, đầy cảm xúc và gay gắt.

Trong bộ phim, những sinh viên này thảo luận không chỉ về giá trị vật chất và lịch sử của những hiện vật, mà còn về cách chúng có thể được tái tiếp nhận trong bối cảnh hiện đại. Những cuộc trò chuyện đầy mâu thuẫn và đam mê này khiến Dahomey trở thành một tác phẩm không chỉ về quá khứ mà còn về những nỗ lực hồi sinh và tái định nghĩa lịch sử trong một thế giới đang thay đổi nhanh chóng. Diop mời gọi người xem tham gia vào các cuộc thảo luận này, nhấn mạnh rằng quá trình hồi hương không chỉ là việc gửi trả những món đồ vật thể, mà còn là một hành trình tinh thần và trí tuệ đầy thử thách, mở ra những câu hỏi về bản sắc, ký ức và sự công nhận trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay.

Bằng cách này, Dahomey không chỉ là một bộ phim tài liệu về việc hồi hương hiện vật, mà còn là một cuộc đối thoại mở rộng về cách mà lịch sử và di sản văn hóa được cảm nhận và diễn giải qua các thế hệ. Những hình ảnh và cuộc trò chuyện trong phim khiến người xem phải suy ngẫm về mối quan hệ giữa quá khứ và tương lai, giữa những món đồ vật bị tách rời và những cộng đồng ngày nay đang tìm cách tái tạo lại mối liên hệ với chúng.

— Alex Greenberger

8. Mataaho Collective, Takapau, 2022

Tại lối vào Arsenale, tác phẩm sắp đặt Takapau (2022) đồ sộ của Mataaho Collective đã tạo dấu ấn đặc biệt tại Venice Biennale năm nay. Tác phẩm do bốn phụ nữ Māori từ New Zealand sáng tạo bao gồm những dây đai xe tải màu bạc đan xen vào một khối đá tối giản, dẫn dắt người xem vào triển lãm chính. Takapau chủ yếu tập trung vào việc thể hiện cách các cộng đồng ngoài phương Tây đã thịnh vượng và tồn tại trong bối cảnh đe dọa bạo lực. Tên tác phẩm ám chỉ những tấm thảm dệt truyền thống của người Māori, thường được sử dụng trong các nghi lễ cưới hỏi và sinh nở.

Bóng đổ của những sợi dây đai được dệt lại tạo nên một ảo giác vật lý mạnh mẽ, khiến người xem có cảm giác rằng chúng gần như có thể chạm vào được. Với quy mô khổng lồ, tác phẩm giành giải Sư tử vàng này leo lên trần của một tòa nhà gạch đồ sộ, quấn quanh các cột trụ, vừa vững chãi như một cấu trúc cần thiết, vừa mang đến cảm giác như đang nghỉ ngơi sau nhiều thế kỷ tồn tại. Tác phẩm lan tỏa và kéo căng, tạo ra cảm giác vô tận về không gian và sự kết nối.

— Andy Battaglia

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Artnews