Tìm hiểu về Tranh Sơn Mài Việt Nam

Tranh sơn mài Việt Nam là loại hình nghệ thuật không thể bỏ qua đối với bất kỳ ai quan tâm đến nền nghệ thuật của đất nước. Phan Ngọc, một nhà nghiên cứu văn hóa, cho biết: “Tranh sơn mài là sự đóng góp nghệ thuật của Việt Nam cho nền văn hóa thế giới”. Những người yêu nghệ thuật tự hào về lịch sử lâu đời đã biến sơn mài từ một chất liệu thủ công truyền thống trở thành chất liệu độc đáo cho tranh Việt Nam.
 
Sơn mài là gì?
Tranh sơn mài Việt Nam được đặt tên theo kỹ thuật: sơn mài. Sơn đề cập đến vật liệu (sơn) và mài theo chuyển động của nghệ sĩ (chà nhám).
Sơn mài là một khám phá xuất sắc trong nghệ thuật và kỹ thuật thể hiện của Việt Nam.

Sơn mài trong mỹ thuật Việt Nam. ( Tác phẩm "Hoa nắng" của họa sĩ Lô Thưởng)
 
Lịch sử tranh sơn mài
Bắt nguồn từ 8000 năm trước ở Trung Quốc và Ba Tư, sơn mài kết hợp kỹ thuật địa phương và công nghệ phương Tây để tạo ra những tác phẩm nghệ thuật tinh xảo, tỉ mỉ.
Sơn mài du nhập vào Việt Nam từ rất sớm. Cách đây hơn 2000 năm, từ thời Lý (thế kỷ XI), tranh sơn mài đã được dùng để trang trí các cung điện, đình, chùa,... Tuy nhiên, loại hình nghệ thuật này chỉ được phổ biến rộng rãi từ những năm 1930 nhờ Joseph Inguimberty - giảng viên trường Mỹ thuật nổi tiếng của Việt Nam. Ông đã đưa sơn mài vào giáo trình, được nhiều thế hệ nghệ nhân Việt Nam tiếp thu và phát triển. Thông qua quá trình nghiên cứu và sàng lọc sâu rộng, lớp nghệ nhân cao cấp đã mở đường cho nghề truyền thống này trở thành kỹ thuật mà chúng ta biết đến ngày nay.
 
Đặc điểm nổi bật của tranh sơn mài
Tranh sơn mài cứng cáp, có thể đứng vững trước thời gian. Bề mặt của chúng được phủ một lớp bảo vệ nên dễ dàng đánh bóng hơn. Vẻ ngoài cuối cùng phụ thuộc nhiều vào loại sơn có màu sắc sẵn có, hầu hết là sơn vô cơ để tránh bị phai màu do tiếp xúc với ánh sáng và qua thời gian. Nó được vẽ trên bảng đen, có nghĩa là vóc - phần thân của bức tranh. Các nghệ sĩ sử dụng sơn mài đen truyền thống và sơn mài (làm từ nhựa cây của cây sơn châu Á).
 
Những chất liệu khác bao gồm lá bạc và vàng, vỏ trai và ốc :
Sơn mài truyền thống có ba màu: nâu, đen và đỏ. Vào những năm 1930, các nghệ sĩ đã học về kỹ thuật đục và bắt đầu áp dụng nó. Sau đó, phạm vi màu được mở rộng, với nhiều sắc thái khác nhau để nâng cao cảm giác của người xem về kích thước và khoảng cách. Mất khoảng 15 đến 20 ngày để hoàn thành một tác phẩm nghệ thuật sơn mài nhỏ, đơn giản, và thậm chí hàng năm đối với những tác phẩm lớn hơn.
Sơn mài thu hút được sự chú ý của công chúng là sự kết hợp giữa chất liệu độc đáo, độ bền và sự sang trọng của nó. Tranh sơn mài khác hẳn với các tác phẩm lụa, sơn dầu hay màu nước.
Đặc tính sơn và bề mặt nhẵn tạo ra một sự rung cảm đặc biệt trong không gian khiến nó rất phù hợp với nghệ thuật trừu tượng. Bức tranh toát lên cảm giác mạnh mẽ, tràn đầy năng lượng, bởi bố cục chặt chẽ và chất liệu phong phú.
 
Điều thú vị là kỹ thuật sơn mài có một số nguyên tắc nghịch lý và khó hiểu. Ví dụ, nếu các nghệ sĩ muốn rút ngắn thời gian sấy khô, họ sẽ cất giữ các tác phẩm của mình trong tủ kín, có độ ẩm cao.
 
Các hoạ sĩ sơn mài nổi tiếng của Việt Nam
Nguyễn Gia Trí (1906-1993) là một trong những họa sĩ hàng đầu của thể loại tranh sơn mài ở Việt Nam. Ông phát triển mạnh từ năm 1938 - 1944, đây cũng là thời kỳ hoàng kim của tranh sơn mài.

Ảnh minh họa Làng quê của nghệ sĩ Nguyễn Gia Trí.
Ảnh: thethaovanhoa.vn

Ảnh minh họa Dọc mùng (Cuống tai voi) của Nguyễn Gia Trí.
Ảnh: pinterest
Hoàng Tích Chù (1912-2003) là một họa sĩ nổi tiếng về tranh sơn dầu và sơn mài. Hầu hết các tác phẩm của ông được trưng bày trong Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Mỹ thuật Phương Đông Mátxcơva, và các bộ sưu tập tư nhân khác.

Tổ đôi công miền núi của Nghệ sĩ Hoàng Tích Chù
Ảnh: Designs.vn

Phong cảnh chùa cổ Bắc Bộ của nghệ nhân Phạm Hậu.
Ảnh: Phạm Gia Yên

Phạm Hậu (1903 - 1994) là một trong những người đi đầu trong lĩnh vực sơn mài. Ông đã tạo ra nhiều tác phẩm nghệ thuật và vách ngăn lớn tuyệt đẹp và giành được một số giải thưởng danh giá từ năm 1935-1945.

Tác phẩm Cá vàng ba đuôi của nghệ nhân Phạm Hậu. Ảnh: pinterest
 
Nguồn: https://culturemagazin.com/lacquer-paintings-the-pride-of-vietnamese-art/
Biên dịch: Hưng
Biên tập: Trang Hà