Cách John Singer Sargent với bức chân dung “Madame X” đã làm đảo lộn xã hội thượng lưu Paris ( Phần 1 )

( John Singer Sargent, Madame X (Virginie Amélie Avegno Gautreau), 1883–84, detail. Collection of the Metropolitan Museum of Art )

Cô từng là tâm điểm của Paris—nổi tiếng với vẻ đẹp quý tộc đầy kịch tính, sống mũi La Mã và vòng eo thắt chặt nổi bật, cùng với vô số cuộc tình ngoài hôn nhân. Nhưng vụ tai tiếng lớn nhất trong cuộc đời của nữ nhân vật xã hội người Mỹ gốc Virginie Amélie Avegno Gautreau lại không xảy ra trong phòng ngủ mà là tại salon triển lãm—vào năm 1884, khi họa sĩ chân dung nổi tiếng John Singer Sargent (1856–1925) công bố tầm nhìn táo bạo của ông về người phụ nữ có làn da trắng ngà ấy trong một bức tranh chỉ mang tính ẩn danh rất mỏng manh, nay được biết đến đơn giản với tên gọi: Madame X.

( John Singer Sargent, Madame X (Virginie Amélie Avegno Gautreau, 1883–84. Collection of the Metropolitan Museum of Art.)
 

Với kích thước gần hai mét chiều cao và hơn một mét chiều ngang, bức tranh gây ấn tượng mạnh về mặt thị giác. Gautreau, lúc ấy 23 tuổi, xuất hiện trong một chiếc váy đen dài ôm sát cơ thể với phần cổ áo khoét sâu táo bạo. Mái tóc đỏ hung được nhuộm bằng henna của cô được búi gọn lên một cách sang trọng, còn làn da nhợt nhạt, như từ thế giới khác của cô phát sáng với một ánh tím nhạt. Cô có vẻ như biết rõ mình đang bị quan sát. Cô quay mặt khỏi người xem, phô bày góc nghiêng nổi tiếng cùng chiếc mũi dài, sắc sảo—đặc điểm nhận diện của gia đình Creole giàu có từ Louisiana.

( A reproduction of photograph of John Singer Sargent’s Madame X as it was presented in the 1884 Paris Salon, with the offending strap )

Vừa kiêu kỳ vừa gợi cảm, bức chân dung lập tức gây tranh cãi trong xã hội Paris. Một nhà phê bình gọi bức tranh là hình ảnh “một nữ hề trong vở kịch câm.” Dư luận phẫn nộ vì một phụ nữ thuộc giới thượng lưu—dễ dàng nhận diện dù tiêu đề bức tranh có vẻ mơ hồ—lại bị khắc họa một cách táo bạo đến thế. Chi tiết gây tranh cãi nhất thời bấy giờ—giờ đây không còn nữa—chính là chiếc dây váy rơi hờ hững trên vai Gautreau khi bức tranh được trưng bày lần đầu tại Salon. Sargent—họa sĩ nổi tiếng với những cử chỉ nhỏ nhưng giàu tính biểu cảm trong chân dung—đã thêm vào chi tiết này trong một lần tạo dáng khi dây váy của Gautreau thực sự tuột xuống.

( Edouard Manet, Olympia (1863). Collection of Musee D’Orsay )

Mặc dù chiếc váy thật có khung xương cố định và dây váy chỉ mang tính trang trí, nhưng với người xem, Gautreau gần như khỏa thân. Dây váy rơi nhẹ ấy gợi lên hình ảnh Gautreau như thể vừa bước ra hay chuẩn bị bước vào một cuộc hẹn tình ái vụng trộm. “Trong số tất cả những người phụ nữ gần như khỏa thân tại Salon năm nay, người đáng chú ý nhất là Madame Gautreau… bởi chiếc váy khiếm nhã trông như sắp rơi xuống,” một nhà phê bình viết trên tạp chí L’Artiste.

Mặc dù công chúng đã quen với bức tranh Olympia (1863) khỏa thân đầy thách thức của Édouard Manet, nhưng trường hợp này lại khác. Manet đã vẽ một kỹ nữ, còn Gautreau là người quen biết trong giới thượng lưu—những người trực tiếp đến xem Salon. Dù xã hội Paris có thể làm ngơ trước những chuyện tình dục ngoài lề, Salon vẫn là nơi bảo thủ. Madame X đã dội thẳng phần “bóng tối” của xã hội lịch thiệp vào mặt họ—và càng gây chấn động hơn khi cả hai người thực hiện điều đó—Gautreau và Sargent—đều là người Mỹ sống lưu vong tại Paris.

Sau Salon, theo yêu cầu của mẹ Gautreau đang tuyệt vọng, Sargent đã vẽ lại dây váy trở về đúng vị trí ban đầu. Nhưng điều đó không cứu vãn được tình hình. Danh tiếng của Gautreau bị tổn hại nặng nề, nếu không muốn nói là bị hủy hoại trong nhiều năm. Còn John Singer Sargent, giờ đây trở thành kẻ bị giới hội họa Paris ruồng bỏ, phải rời Paris sang London để bắt đầu lại sự nghiệp.

Một trong những bức chân dung nổi bật nhất của thời kỳ Belle Époque—Madame X không chỉ đơn thuần là một dây váy rơi xuống. Dưới đây là ba khía cạnh khác của bức tranh giúp bạn nhìn nhận nó theo cách mới.

Nguồn : How John Singer Sargent’s ‘Madame X’ Turned Paris High Society Upside Down

Biên dịch : Bảo Long