“Urushi”: Nghệ thuật đồ sơn mài Nhật Bản

Có rất nhiều kỹ thuật thủ công đẹp ở Nhật Bản đã được bảo tồn, chống chọi lại sự bào mòn của thời gian và vẫn là truyền thống quý giá cho đến ngày nay. Một ví dụ điển hình là “kimono” thủ công, và đặc biệt là “kuro montsukizome”, loại hình nghệ thuật sử dụng thuốc nhuộm đen sẫm gần như đã bị lãng quên nhưng được hồi sinh bằng cách sử dụng nó với quần áo hiện đại. Một ví dụ khác là origami, hoặc gấp giấy, vẫn được gìn giữ cho đến ngày nay và trở nên phổ biến trên khắp thế giới. Nghệ thuật Nhật Bản là sự pha trộn giữa sự đổi mới hiện đại và nền văn hóa cổ xưa.
 
Nguồn gốc sơn mài 
Kỹ thuật vẽ tranh sơn mài có thể được du nhập vào Nhật Bản từ Trung Quốc. Tuy nhiên, việc phát hiện ra các đồ trang trí bằng sơn mài có niên đại từ thời kỳ Jomon (14.000 - 300 trước Công nguyên) cung cấp bằng chứng cho thấy nghề sơn mài cũng xuất hiện độc lập ở Nhật Bản. Sơn mài truyền thống được lấy từ nhựa của cây sơn châu Á - độc tố hoa đỗ quyên, trước đây là rhus vernicifera. Cây này không dễ xử lý vì nhựa của nó có một loại dầu gây dị ứng có trong cây thường xuân độc. Trên thực tế, tên của loại dầu này (urushiol) xuất phát từ tên tiếng Nhật của cây - Urushi.
Từ “urushi” cũng được sử dụng cho chính đồ sơn mài, và một số người nói rằng từ này bắt nguồn từ hai từ tiếng Nhật khác:“uruwashi”, có nghĩa là “đẹp” và “uruosu”, có nghĩa là “ẩm”. 
 
Nhựa cây sơn được thu hoạch như thế nào?
Để thu hoạch nhựa cây, người ta rạch một đường trên cây để nhựa chảy ra ngoài. Sau khi thu được nhựa cây, nó được lọc nhiều lần qua các lớp giấy đặc biệt. Kết quả là một lớp sơn mài mờ có màu từ rất nhạt đến màu hổ phách đậm.
Càng có nhiều urushiol trong nhựa cây thì chất lượng sơn mài càng cao. Điều này cũng có nghĩa là việc xử lý sẽ phức tạp hơn, vì urushiol là thứ khiến sơn mài trở nên nguy hiểm khi làm việc. Bạn không nên tự ý thu hoạch bất cứ thứ gì từ cây urushi vì đặc tính độc hại của nó. Trên thực tế, trà làm từ vỏ cây urushi từng được sử dụng trong quá trình ướp khô.
 
Urushi được sử dụng như thế nào ?
Sơn mài Urushi được sử dụng bằng cọ, vẽ lên một vật thể đã được tạo hình, thường là từ gỗ hoặc tre, giấy, da hoặc giỏ. Bàn chải urushi truyền thống được làm từ tóc của con người. Thật khó để tìm thấy loại bàn chải này ngày nay ngay cả trong xưởng của các nghệ nhân truyền thống. Tuy nhiên, bạn có thể tìm bàn chải sử dụng lông của các loại động vật khác nhau bao gồm cừu, chồn và thậm chí cả chuột.
Khi sơn mài urushi cứng lại, nó sẽ hút ẩm từ không khí. Điều này làm cho đồ sơn mài luôn sáng bóng và bóng bẩy. Nó cũng làm cho nó rất bền và có thể chống lại sự xói mòn từ nước, axit, kiềm, rượu và sự thay đổi của nhiệt độ, đó là lý do chính khiến sơn mài trở thành một loại hình nghệ thuật ngay từ đầu.
Trong khi các chất màu khác nhau có thể được sử dụng để nhuộm sơn mài, màu đen và đỏ là phổ biến nhất. Sắc tố đen đạt được khi bổ sung sắt, và sắc tố đỏ được tạo ra khi bổ sung oxit sắt (Fe2O3) hoặc chu sa (HgS).
Việc tạo ra một tác phẩm urushi rất tốn thời gian. Việc áp dụng cẩn thận nhiều lớp và thời gian khô giữa chúng, chưa kể đến việc trang trí có thể mất hàng tháng. Ngoài ra còn có nhiều loại kỹ thuật sơn mài khác nhau, tất cả đều có những hình thức độc đáo của vẻ đẹp.
Kỹ thuật sơn mài
Sơn mài đã có từ hàng trăm năm nay. Theo thời gian, nhiều kỹ thuật và hình thức nghệ thuật khác nhau nở rộ. Trước khi được sử dụng làm sơn mài, urushi được sử dụng để gắn chặt các đầu của cây giáo vì nó là chất kết dính bền và chắc. Sau đó người ta phát hiện ra rằng chính chất kết dính này còn có một công dụng khác - đó là trang trí.
Thời kỳ Heian (794 - 1185 sau Công Nguyên) chứng kiến ​​sự phát triển của maki-e (蒔 絵), nghĩa đen có nghĩa là “hình ảnh phun”. Với kỹ thuật này, bột vàng hoặc bạc được rắc lên urushi khi nó khô để tạo ra những thiết kế đẹp mắt. Loại hình nghệ thuật này thực sự phát triển vào thời Edo (1603 - 1868 sau Công Nguyên) và trở nên phổ biến trong giới hoàng gia và tầng lớp thượng lưu. Cây Urushi đã được trồng hàng loạt trong khoảng thời gian này.
Trong những năm qua, các kỹ thuật khu vực khác nhau đã phát triển trên khắp Nhật Bản như sơn mài Odawara làm nổi bật vẻ đẹp của gỗ tự nhiên và sơn mài Kagawa trong đó giỏ tre được sơn theo cách đặc biệt. Nếu bạn đến thăm Nhật Bản, chúng tôi khuyên bạn nên nghiên cứu xem khu vực hoặc các khu vực bạn đến thăm có kỹ thuật sơn phủ đặc biệt của riêng họ hay không. Nếu bạn may mắn, bạn thậm chí có thể gặp một người chuyên duy trì kỹ thuật này bằng cách thiết kế các sản phẩm chất lượng cao của riêng họ.
 
Đồ sơn mài ngày nay
Bạn không thể tìm thấy đồ sơn mài uruchi ở các cửa hàng giá rẻ, vì giá trị đặc biệt của loại nghệ thuật này. Đôi khi bạn sẽ tìm thấy những chiếc bát màu đen và đỏ trong các cửa hàng giá rẻ được làm bằng nhựa, mặc dù phong cách của chúng được lấy cảm hứng urushi. Sự ra đời của nhựa và các chất thay thế như sơn mài acrylic đã làm giảm nhu cầu về urushi theo thời gian. Tuy nhiên, rất may Nhật Bản là nơi rất coi trọng nghệ thuật truyền thống nên vẫn còn rất nhiều nghệ nhân. Cùng với các tác phẩm truyền thống, cũng có nhiều ví dụ về nghệ thuật urushi hiện đại.
Studio Nendo đã kết hợp cái hiện đại với cái truyền thống khi họ ủy quyền cho các họa sĩ urushi vẽ lên bao bì cho Bảo tàng Mì cốc ở Yokohama. Những chiếc cốc giấy dùng một lần, rẻ tiền và dễ làm đã hoàn toàn biến thành những món đồ có vẻ đẹp lâu bền. Thời gian, công sức và tay nghề đã được đặt lên hàng đầu và mang đến cho người hâm mộ mì cốc một số thông tin về loại hình nghệ thuật cổ xưa này của Nhật Bản.
Việc tạo ra các mảnh urushi cần rất nhiều thời gian, kỹ năng, và sự cống hiến này có thể được nhìn thấy trong chất lượng của sản phẩm cuối cùng. Trên thực tế, đồ sơn mài urushi truyền thống rất bền và có chất lượng cao đến mức những món đồ hàng trăm năm tuổi vẫn giữ được vẻ bóng bẩy cho đến tận ngày nay. Các mảnh Urushi là biểu tượng của sự kiên nhẫn và khả năng phục hồi, hai thuật ngữ thường được gắn với chính người Nhật. Nhìn thấy một tác phẩm urushi thực sự là một điều gì đó khá đặc biệt, vì trong một tác phẩm nhỏ bạn có thể dễ dàng thấy được thời gian và công sức, chưa kể đến rủi ro, đã tạo ra nó. Nếu bạn đủ may mắn để nhìn thấy một ví dụ chính hãng của urushi, hãy chắc chắn để thể hiện sự đánh giá cao của bạn!
 
Nguồn: https://jpninfo.com/56468
Biên dịch: Hưng
Biên tập: Trang Hà