Nữ nghệ sĩ Bauhaus âm thầm dệt nên di sản trong rừng: Giờ đây, thế giới bắt đầu nhìn lại

Trong suốt nhiều thập kỷ, nữ nghệ sĩ dệt người Thụy Sĩ Silvia Heyden đã sống và sáng tác bên dòng sông Eno, ẩn mình khỏi những trung tâm nghệ thuật lớn. Giờ đây, triển lãm nghệ thuật cá nhân đầu tiên tại New York kể từ năm 1972 đang đưa tác phẩm của bà trở lại ánh sáng, trong một nỗ lực khẳng định lại vị trí đáng lẽ bà phải có trong lịch sử nghệ thuật hiện đại.

Tư liệu: Gia sản Heyden và Charles Moffett Gallery. (Hình ảnh: Tư liệu: Gia sản Heyden và Charles Moffett Gallery).

Mang tên Improvisational Nature: The Weavings and Drawings of Silvia Heyden, triển lãm tại Charles Moffett Gallery là một sự kiện nghệ thuật đặc biệt, đánh dấu lần đầu tiên tác phẩm thủ công nghệ thuật của bà được trưng bày tại Mỹ sau hơn 50 năm. Hơn 20 tấm thảm dệt và phác thảo của Heyden được giới thiệu trong không gian tinh giản, giàu chất cảm xúc.

Tư liệu: Gia sản Heyden và Charles Moffett Gallery. (Hình ảnh: Tư liệu: Gia sản Heyden và Charles Moffett Gallery).

Silvia Heyden sinh năm 1927 tại Basel (Thụy Sĩ), từng ước mơ trở thành nghệ nhân làm violin nhưng bị từ chối vì là phụ nữ. Bà chuyển hướng sang nghệ thuật dệt, học tập tại Trường Nghệ thuật Ứng dụng Zurich dưới sự dẫn dắt của các bậc thầy Bauhaus như Johannes Itten và Elsi Giauque, một học trò của Sophie Tauber-Arp. Mặc dù tại đây, dệt thảm từng bị xem là “nghệ thuật trang trí lỗi thời”, Heyden vẫn kiên định đi theo con đường riêng.

Silvia Heyden, Chaconne I (1992). (Hình ảnh: Ảnh: Daniel Greer. Tư liệu: Charles Moffett).

Bà đến Mỹ năm 1966 và sống ẩn dật tại Durham, North Carolina. Trong căn nhà bên rừng, bà kiên trì lao động với khung dệt, tạo ra gần 800 tác phẩm trong suốt sự nghiệp. Bằng một phương pháp dệt độc đáo mang tên “feathered weaving”, biến thể từ kỹ thuật wedge weaving của người bản địa châu Mỹ, bà tạo nên những bề mặt có độ chuyển động và hiệu ứng điêu khắc đáng ngạc nhiên. Các tác phẩm như Breaking Wave (2002) hay Tulips (2011) thể hiện tinh thần âm nhạc và chuyển động, gợi nhớ đến những làn sóng, cánh hoa và nhịp điệu tự nhiên.

Triển lãm nghệ thuật lần này còn mang đến các bản vẽ tay của bà, những phác thảo thể hiện mối giao cảm sâu sắc với thiên nhiên xung quanh. Không ít bản phác thảo được thực hiện trong các buổi đi dạo dọc sông Eno, nơi Heyden tìm thấy sự yên tĩnh tuyệt đối, hay như bà từng nói: “North Carolina là chiếc kén của tôi”.

Không gian sắp đặt triển lãm Improvisational Nature: The Weavings and Drawings of Silvia Heyden, 2025. (Hình ảnh: Tư liệu: Charles Moffett).

Trong thư viết năm 2009, Heyden từng nhấn mạnh rằng các nguyên lý Bauhaus chưa bao giờ thực sự được áp dụng triệt để vào nghệ thuật dệt: “Các nghệ sĩ dệt từ thời Phục Hưng đã bắt đầu làm việc dựa trên các bản vẽ hoàn chỉnh, điều đó làm mất đi chất dệt nguyên bản. Tôi muốn quay lại cảm giác trực giác và ứng tác như thời Trung Cổ”.

Silvia Heyden, Tulips (2011). (Hình ảnh: Ảnh: Andy Romer. Tư liệu: Charles Moffett).

Triển lãm tại Charles Moffett, được thực hiện với sự hỗ trợ từ gia đình nghệ sĩ, khẳng định rằng những giới hạn truyền thống đã không thể ngăn cản một tiếng nói nghệ thuật độc lập như Heyden. Đại diện gallery chia sẻ: “Tác phẩm của bà mang năng lượng sống động. Những đường gấp, màu sắc bất ngờ và nhịp điệu nội tại khiến tranh dệt của bà gần như có sự sống riêng”.

Silvia Heyden, tbt (khoảng 1999). (Hình ảnh: Ảnh: Daniel Greer. Tư liệu: Charles Moffett).

Dù từng tổ chức một vài triển lãm tranh nghệ thuật tại Mỹ, Thụy Sĩ và Đức, Heyden chưa bao giờ tìm kiếm danh tiếng. Con trai bà nói: “Bà tránh xa thị trường và truyền thông. Tất cả những gì bà muốn là được yên tĩnh làm việc.” Chính điều đó đã tạo nên một phong cách tự do, không bị chi phối bởi xu hướng hay thị trường. Trong bối cảnh các sự kiện nghệ thuật, hội chợ nghệ thuật và workshop nghệ thuật ngày càng quan tâm đến những nghệ sĩ bị quên lãng, triển lãm này trở thành một lời nhắc nhớ cần thiết.

“Chúng tôi đang nghĩ đến việc đặt tác phẩm của Silvia cạnh những nghệ sĩ thuộc nhiều thế hệ khác nhau,” giám đốc gallery cho biết. “Bởi lẽ, dù được sáng tác từ nhiều thập kỷ trước, nhưng tác phẩm của bà mang năng lượng rất đương đại, rất của hôm nay.”

Silvia Heyden, Chaconne I (1992). (Hình ảnh: Ảnh: Daniel Greer. Tư liệu: Charles Moffett).

Nguồn: A Bauhaus-Trained Artist Wove Tapestries in the Woods for Decades. Now, Her Legacy Comes Into Focus

Quỳnh Hoa