Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Hồi: Hành trình 50 năm gìn giữ và phát triển nghề sơn mài.

Làng nghề sơn mài Hạ Thái, xã Duyên Thái, huyện Thường Tín (Hà Nội) từ lâu đã nổi tiếng với các sản phẩm sơn mài chất lượng cao

Nghệ nhân Nguyễn Thị Hồi và du khách tại gian hàng sản phẩm sơn mài Hạ Thái.

Làng nghề Hạ Thái, xã Duyên Thái, huyện Thường Tín (Hà Nội) với lịch sử hàng trăm năm đã không ngừng đổi mới, sáng tạo để đáp ứng nhu cầu thị trường trong và ngoài nước. Bên cạnh việc giữ gìn nét đẹp truyền thống, các nghệ nhân nơi đây còn nỗ lực xây dựng tương lai bền vững cho nghề sơn mài.

Giữ lửa đam mê qua năm tháng

Mới đây, tại Khu di tích Hoàng thành Thăng Long (Ba Đình - Hà Nội), UBND thành phố Hà Nội tổ chức lễ đón nhận làng nghề gốm sứ Bát Tràng và làng nghề dệt lụa Vạn Phúc vào Mạng lưới các thành phố thủ công sáng tạo thế giới. Sự kiện còn có khu trưng bày, trình diễn sản phẩm thủ công mỹ nghệ, trong đó gian hàng sơn mài Hạ Thái thu hút sự chú ý với những tác phẩm tinh xảo như bình hoa, đĩa gỗ, tranh sơn mài… Đây cũng là dịp để khách tham quan gặp gỡ nghệ nhân Nguyễn Thị Hồi – người đã dành trọn hơn 50 năm gắn bó với nghề.

Sinh ra trong gia đình có truyền thống làm nghề sơn mài, bà Hồi bén duyên với nghề từ năm 16 tuổi. Một năm sau, bà chính thức theo học và làm việc tại hợp tác xã. Khi hợp tác xã giải thể năm 1991, bà trở về làm nông nhưng chưa bao giờ nguôi ngoai niềm đam mê. Được bạn bè động viên, bà quyết tâm quay lại nghề.

Những ngày đầu, bà vừa làm công nhân thời vụ tại các xưởng sơn mài để trang trải cuộc sống, vừa tích lũy kinh nghiệm. Sau hai năm miệt mài, đến năm 2003, khi đã có một chút vốn liếng, bà quyết định mở xưởng riêng – một bước đi táo bạo trong bối cảnh việc quảng bá sản phẩm còn nhiều khó khăn. Không nản lòng, vợ chồng bà lặn lội từ Thường Tín lên phố cổ Hà Nội để giới thiệu các sản phẩm thủ công mỹ nghệ. Nhờ sự kiên trì, cơ sở sản xuất của bà ngày càng phát triển, đa dạng hóa các dòng sản phẩm như bát, đĩa, lọ hoa, tranh sơn mài…

Nghệ thuật sơn mài – Tinh hoa trong từng đường nét

Trải qua 50 năm gắn bó với nghề, bà Nguyễn Thị Hồi có thể hình dung từng công đoạn chế tác chỉ với một cái nhắm mắt. Một chiếc bình hoa đơn giản cần ít nhất 12 công đoạn, những sản phẩm cầu kỳ có thể lên đến 15 bước. Riêng tranh sơn mài – dòng sản phẩm đòi hỏi sự tỉ mỉ nhất – cần trải qua từ 17 đến 20 công đoạn, mất hàng tháng trời, thậm chí cả năm để hoàn thành.

Mỗi tác phẩm đều mang dấu ấn cá nhân của bà, lấy cảm hứng từ phong cảnh làng quê, hoa sen, ruộng lúa, đình làng… Những hình ảnh quen thuộc ấy không chỉ phản ánh vẻ đẹp quê hương mà còn góp phần quảng bá văn hóa Việt Nam đến bạn bè quốc tế.

Trước đây, sản phẩm của bà từng được xuất khẩu ra nước ngoài và được khách hàng đón nhận nhiệt tình. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của dịch Covid-19, thị trường xuất khẩu trầm lắng, bà quyết định tập trung phát triển trong nước. Hiện tại, bà chủ yếu sản xuất theo đơn đặt hàng, trong đó các loại bình hoa và lọ hoa làm quà tặng là dòng sản phẩm được ưa chuộng nhất. Có những đơn vị đặt hàng lên đến vài trăm chiếc mỗi lần.

Các sản phẩm thủ công mỹ nghệ tinh xảo do nghệ nhân Nguyễn Thị Hồi hoàn thiện.

Dù không còn xuất khẩu, nhưng với tâm huyết và sự sáng tạo không ngừng, nghệ nhân Nguyễn Thị Hồi vẫn tiếp tục thắp lửa cho nghề sơn mài, góp phần gìn giữ và phát triển một trong những tinh hoa thủ công mỹ nghệ truyền thống của Việt Nam.

Khát khao bảo tồn và phát triển làng nghề

Năm 2006, bà Nguyễn Thị Hồi vinh dự trở thành một trong bốn nghệ nhân đầu tiên của làng nghề được công nhận danh hiệu nghệ nhân. Đến năm 2020, bà tiếp tục được Chủ tịch nước trao tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú, và năm 2021, Bộ Công Thương tặng bà Kỷ niệm chương ghi nhận những đóng góp quan trọng trong lĩnh vực thủ công mỹ nghệ. Ngoài ra, bà còn nhận được nhiều bằng khen, phần thưởng từ UBND huyện Thường Tín vì những nỗ lực không ngừng trong việc bảo tồn và phát triển làng nghề.

Du khách tham quan gian hàng sản phẩm sơn mài Hạ Thái.

Theo nghệ nhân Nguyễn Thị Hồi, quá trình hội nhập quốc tế đã mang đến nhiều thay đổi lớn cho làng nghề sơn mài Hạ Thái cũng như các làng nghề khác trên địa bàn thành phố. Nếu như trước đây, khoảng 80% hộ gia đình trong làng làm nghề sơn mài, thì hiện nay con số này đã giảm xuống còn khoảng 300 hộ, chiếm chưa đến 30%.

Dù vậy, điều đáng mừng là làng nghề vẫn nhận được sự quan tâm từ các cơ quan quản lý, các sở, ban, ngành. Các lớp đào tạo nghề thường xuyên được tổ chức nhằm hỗ trợ hội viên hiệp hội, tạo điều kiện cho thế hệ trẻ tiếp cận với nghề sơn mài. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, dù nhiều thanh thiếu niên trong làng vẫn biết nghề, nhưng phần lớn không chọn gắn bó với nó.

Nhìn nhận vấn đề này, nghệ nhân Nguyễn Thị Hồi bày tỏ mong muốn các cấp chính quyền tiếp tục có thêm nhiều chính sách hỗ trợ, tạo cơ hội để các sản phẩm sơn mài được quảng bá rộng rãi hơn. Bà cũng hy vọng sẽ có thêm nhiều hoạt động kết nối thị trường, giúp các sản phẩm thủ công mỹ nghệ truyền thống có cơ hội phát triển bền vững, không chỉ ở trong nước mà còn vươn xa ra quốc tế.

Bà Nguyễn Thị Hồi cho rằng, trong bối cảnh hiện nay, việc thay đổi tư duy và tìm ra hướng đi phù hợp là điều vô cùng quan trọng để duy trì, bảo tồn và phát triển làng nghề. Điều này không chỉ giúp giữ gìn giá trị truyền thống mà còn tạo thêm công ăn việc làm với thu nhập ổn định cho người lao động.

Theo bà, để làm được điều đó, làng nghề cần bắt nhịp với xu hướng mới, tìm hiểu thị hiếu của người tiêu dùng để biết họ đang cần gì, ưa chuộng những sản phẩm như thế nào. Từ đó, việc ứng dụng công nghệ hiện đại vào sản xuất trở nên cần thiết nhằm tạo ra những sản phẩm có mẫu mã đa dạng, mang tính thời trang, kỹ thuật và mỹ thuật cao, đáp ứng nhu cầu thị trường hiện đại.

Với mong muốn không ngừng đổi mới, bà Hồi thường xuyên tham gia các hội chợ quốc tế để học hỏi, cập nhật thông tin về thị trường, xu hướng thiết kế và ý tưởng sáng tạo từ các nước trên thế giới. Điều này giúp bà và các nghệ nhân trong làng không ngừng cải tiến, nâng cao chất lượng sản phẩm, góp phần đưa nghề sơn mài Hạ Thái vươn xa hơn trong tương lai.

Nguồn tham khảo: Nghệ nhân Ưu tú Nguyễn Thị Hồi: 50 năm 'giữ lửa' nghề sơn mài

Biên soạn: Hoàng Linh