Kho báu từ phương Đông: Cẩm nang khám phá và sưu tầm nghệ thuật Trung Hoa ( Phần 2)

Điêu khắc: Hình khối của linh hồn

Tác phẩm điêu khắc Trung Hoa, giống như tranh vẽ, khắc họa muôn hình vạn trạng – từ con người, động vật, các sinh vật thần thoại cho tới hình ảnh Đức Phật. Các chất liệu được sử dụng rất phong phú, bao gồm đất sét, đồng, thủy tinh và đá. Trong số đó, ngọc bích đặc biệt được giới sưu tầm trên toàn thế giới săn đón nhờ vẻ đẹp thanh khiết và chiều sâu biểu tượng. Một tác phẩm điêu khắc bằng ngọc bích từ thế kỷ 19 có thể được mua tại đấu giá với giá khoảng 300 USD, trong khi các tác phẩm bằng đồng, như tượng hổ thời nhà Chu, thường đạt mức giá cao hơn đáng kể.

Một bức tượng hổ bằng đồng hiếm và quan trọng, thời Đông Chu, thế kỷ thứ 5 đến thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên

Là một loại hình nghệ thuật có lịch sử lâu đời, tác phẩm điêu khắc Trung Hoa cổ xưa nhất từng được phát hiện là một bức tượng chim nhỏ bằng đá, có niên đại khoảng 13.500 năm, tìm thấy tại tỉnh Hà Nam vào năm 2020. Tuy nhiên, truyền thống điêu khắc thực sự khởi sắc từ thời nhà Thương, với đỉnh cao là Đội quân đất nung bảo vệ lăng mộ Tần Thủy Hoàng tại Tây An – một biểu tượng bất hủ của nghệ thuật điêu khắc Trung Quốc.

Ngọc bích: Hơi thở ngưng đọng của thời gian

Ngọc bích – từng được dùng làm công cụ và vật phẩm nghi lễ từ thời đồ đá mới – nổi bật với màu trắng trong và xanh lục dịu mắt. Tồn tại ở hai dạng: ngọc cứng và ngọc mềm, nhưng loại được ưa chuộng nhất trong nghệ thuật Trung Hoa là ngọc bích trắng, thường được ví như “mỡ cừu” vì vẻ óng mượt thanh tao. Giá trị của ngọc bích dao động lớn, với chất lượng là yếu tố quyết định hàng đầu.

Chinese Carved Jade Shou with stand, Qianlong

Tượng trưng cho may mắn và phồn thịnh, ngọc bích được sử dụng trong vô vàn hình thái nghệ thuật – từ trang sức tinh xảo đến chạm khắc và điêu khắc. Những hình mẫu sớm nhất bao gồm mặt dây chuyền, vòng tay và vòng cổ, tiếp nối bằng tượng động vật và đồ tế lễ trong các triều đại Thương, Chu và Tống. Đỉnh cao của nghệ thuật ngọc bích trang trí là thời kỳ Càn Long, nơi các bình và vật dụng được chế tác với mức độ tinh xảo gần như siêu thực.

Thơ vẽ: Khi ngôn từ trở thành đường nét

Thơ vẽ – một hình thức kết hợp giữa thi ca và hội họa – là biểu hiện độc đáo trong mỹ học Trung Hoa, phát triển qua từng triều đại. Nghệ sĩ có thể lấy cảm hứng từ một bài thơ để tạo nên bức tranh, hoặc khắc thơ trực tiếp lên bề mặt chất liệu như giấy, lụa, gốm, thậm chí sứ.

Hoa Nghiêm, Tranh cuộn chim và hoa, mực và màu trên lụa.

Thời nhà Minh, các “họa sĩ trí thức” không chỉ vẽ mà còn kết thúc tác phẩm bằng một bài thơ, cô đọng tinh thần và cảm xúc. Truyền thống ấy tiếp tục ở triều Thanh với những bức tranh phong cảnh đi kèm thơ. Mặc dù kỹ thuật phương Tây dần ảnh hưởng từ thế kỷ 19–20, sự kết nối giữa thơ và họa vẫn sống động trong nghệ thuật đương đại Trung Hoa, khẳng định một mối liên hệ thẩm mỹ đã ăn sâu vào cốt lõi văn hóa.

Đồ gốm: Từ đất nung đến đỉnh cao của cái đẹp

Truyền thống đồ gốm Trung Hoa – có nguồn gốc từ thời đồ đá mới – là một trong những di sản lâu đời và được khao khát nhất trên thế giới. Các giai đoạn sau như triều Nguyên và Minh đã đưa đồ sứ xanh trắng lên đỉnh cao nghệ thuật và ảnh hưởng sâu sắc tới phong cách gốm toàn cầu.

A Sancai-Glazed Jar, Tang Dynasty, 618-907 

Giá trị của một món đồ gốm có thể xác định qua dấu triện triều đại, chi tiết men, hình dáng và hoa văn trang trí. Trong đó, bình hoa là biểu tượng điển hình, nhưng sản phẩm đồ gốm Trung Hoa rất đa dạng – từ tượng nhỏ giá khoảng 175 USD đến đồ gốm tráng men nhà Tùy được đấu giá tới 520.000 USD.

Thư pháp: Điệu múa của mực và ý tưởng

Xu Bing, Người đàn ông hạnh phúc, 2019.

Thư pháp, từ lâu được xem là hình thái nghệ thuật tối cao ở Trung Hoa, vượt lên trên cả hội họa nhờ khả năng biểu đạt tinh thần qua từng nét bút. Từ thế kỷ thứ 4, thư pháp đã được đánh giá không chỉ bởi nội dung ngôn từ mà bởi hình thái và nhịp điệu của đường viết. Tác phẩm thư pháp thường thể hiện trên giấy hoặc lụa, với năm phong cách chữ viết chính thống hiện đang được sử dụng.

Từ thời nhà Tống, thư pháp và tranh mực đã kết hợp trong cùng một bố cục nghệ thuật, phản ánh sự hòa hợp giữa hình và ý. Minh chứng cho giá trị của thư pháp Trung Hoa là tác phẩm Ten Views of Lingbi Rock của họa sĩ Wu Bin thời Minh, được bán với mức giá kỷ lục 75,4–76,4 triệu USD tại Beijing Poly Auction năm 2020 – trở thành tác phẩm có giá trị cao nhất từng được bán đấu giá tại châu Á.

(Xem phần 1)
(Xem phần 3)

Nguồn: In Good Taste

Biên dịch: Trang Lê