"Ánh sáng là máu của màu sắc" – Tưởng niệm 250 năm ngày sinh của J.M.W. Turner ( Phần 2)

Sức mạnh cảm xúc của màu sắc

Joseph Mallord William Turner – Những người chèo thuyền chất đầy than dưới ánh trăng

Với Turner, màu sắc không chỉ là phương tiện thị giác mà là nhịp đập của cảm xúc. Tông xám và lam lạnh lẽo trong các tác phẩm như Snow Storm: Steam-Boat off a Harbour’s Mouth (1842) gợi nên nỗi u hoài và sự mênh mông vô định – nơi đại dương và bầu trời quấn lấy nhau trong một cơn cuồng phong nguyên thủy. Ở thái cực đối lập, những gam vàng ấm, cam và đỏ như trong Keelmen Heaving in Coals by Moonlight (1835) lại thắp lên vẻ đẹp mang sắc màu ký ức – đẹp đến ám ảnh.

Turner thường từ chối ánh sáng hiện thực để ủng hộ bầu khí quyển tràn ngập biểu cảm. Trong ánh hoàng hôn hoặc bình minh nơi bến cảng, khung cảnh trong tranh ông không còn là vật thể mà trở thành cảm giác thuần túy, một dạng ánh sáng thiêng – linh hồn của thiên nhiên. Biển, trong tranh ông, không chỉ là chất lỏng chuyển động, mà là một thực thể sống. Những con tàu, bến cảng và cuộc sống người thủy thủ hiện lên không phải như một ghi chép hàng hải mà như những cung bậc nội tâm – nơi ánh sáng và màu sắc làm tăng cường mọi cảm giác.

Joseph Mallord William Turner, R.A – Bình minh với Quái vật biển

Chính nơi cửa biển, Turner đã dựng lên sân khấu cảm xúc của mình. Trong Dutch Boats in a Gale (1801), những cánh buồm nghiêng ngả chống lại gió, mặt biển phản chiếu bầu trời đang xoáy chuyển, thể hiện sự bé nhỏ của con người trước thiên nhiên hùng vĩ. Còn The Harbour of Dieppe (1826–27) như một ngưỡng cửa giữa an toàn và hiểm nguy, sự sống và mất mát.

Đỉnh cao của ám ảnh màu sắc và xúc cảm ấy có lẽ là The Fighting Temeraire Tugged To Her Last Berth to Be Broken Up (1839). Cựu chiến hạm lừng lẫy từng tung hoành tại Trafalgar được kéo đi bởi một tàu hơi nước – biểu tượng của thời đại công nghiệp mới. Bầu trời rực rỡ của Turner chuyển từ cam sang vàng nhạt, rồi bạc – như một khúc bi ai cho sự lụi tàn của một huyền thoại. Khoảnh khắc ấy, ông biến một cảnh sử thi thành suy tưởng siêu hình về cái chết và sự đổi thay.

Joseph Mallord William Turner, R.A. – Cảnh biển với Lâu đài Flint

Từ Tự sự đến Trừu tượng

Khi bước vào giai đoạn cuối đời, Turner không từ bỏ đề tài bến cảng và tàu thuyền, nhưng ông bắt đầu phá vỡ hình thể, tiến dần về miền trừu tượng. Trong Sunrise with Sea Monsters (1845), con tàu chỉ còn là bóng hình giữa những đám mây cuộn sôi và ánh sáng chảy tràn. Tính Ấn tượng đã rõ ràng, như một bản nhạc chưa hoàn tất. Tác phẩm Light and Color (Goethe’s Theory) – The Morning after the Deluge – Moses Writing the Book of Genesis (1843) lại là một vụ nổ ánh sáng và màu nóng – nơi thần thoại, thiên nhiên và cảm xúc quyện thành một.

Ánh sáng và Màu sắc (Lý thuyết của Goethe) – Buổi sáng sau trận Đại hồng thủy – Moses Viết Sách Sáng thế

Màu nước, với tính linh hoạt, là phương tiện tự nhiên cho Turner trong hành trình thí nghiệm. Nhưng với sơn dầu, ông vẫn đạt hiệu ứng tương tự bằng việc chồng nhiều lớp mỏng. Trong Norham Castle, Sunrise (1845), ánh sáng bình minh nuốt trọn lâu đài Northumberland, như thể vật thể đang tan rã trong biển ánh sáng. “Vậy nên ánh sáng chính là màu sắc,” Turner tuyên bố trong một bài giảng năm 1818 – một tuyên ngôn vượt thời gian.

Những cảnh ấy là khúc giao hưởng của sắc tố và xúc cảm – không còn bị gò bó bởi phối cảnh cổ điển. Chúng là phong cảnh vật lý, nhưng cũng là tiếng vọng của nội tâm. Trước khi trường phái Ấn tượng và Biểu hiện ra đời, Turner đã kêu gọi người xem không chỉ nhìn – mà hãy cảm nhận: sắc màu chuyển động, hình dạng tan chảy, như một giấc mơ ánh sáng.

Hai thế kỷ rưỡi sau

Turner là họa sĩ vĩ đại nhất của Anh – một người khổng lồ về sản lượng và ảnh hưởng. Ông hiện diện trên tờ 20 bảng Anh, được vinh danh qua giải thưởng nghệ thuật mang tên mình và có hơn 500 tác phẩm lưu giữ tại Tate Britain. Nhưng ông không đạt được điều này bằng cách đi theo chuẩn mực. Ông phá vỡ nó. Ông vẽ với màu, cảm xúc và cả bản năng – để lại một di sản vĩnh cửu.

Joseph Mallord William Turner, R.A - Mưa, Hơi nước và Tốc độ

Năm 2025, kỷ niệm 250 năm ngày sinh của ông được đánh dấu bằng chuỗi triển lãm và sự kiện kéo dài suốt năm tại Tate Britain. Nhà đấu giá Christie’s cũng tổ chức phiên đấu giá đặc biệt Old Masters Evening Sale vào ngày 1 tháng 7, minh chứng rằng Turner – dù đã qua hai thế kỷ rưỡi – vẫn không già đi.

Di sản của ông không chỉ ở màu sắc mà ông dùng, mà ở tầm nhìn mà ông mở ra. Cách ông diễn giải Cách mạng Công nghiệp, cách ông khơi dậy tâm trạng của thiên nhiên, cách ông định hình hội họa trừu tượng – tất cả đều là ánh sáng soi đường cho Monet, Whistler, Rothko và cả chúng ta.

Nhưng có lẽ, sự tưởng niệm sâu sắc nhất dành cho Turner không nằm trong bảo tàng, mà nằm trong khoảnh khắc: khi bạn đứng trước một bức tranh của ông, để cho biển cả trong tranh lấn át tim mình, để màu sắc tràn vào mắt và len vào hồn, để cảm nhận thế giới như ông đã cảm – không phải như nó vốn có, mà như nó có thể trở thành. Turner từng nói: “Công việc của tôi là vẽ những gì tôi thấy, không phải những gì tôi biết ở đó.” Và sau 250 năm, đôi mắt ông vẫn dẫn lối cho cách chúng ta nhìn – và cảm – thế giới này.

(Xem phần 1)

Nguồn: Invaluable

Biên dịch: Trang Lê