"Ánh sáng là máu của màu sắc" – Tưởng niệm 250 năm ngày sinh của J.M.W. Turner ( Phần 1)

Chiếc Fighting Temeraire kéo đến bến cuối cùng để được tháo dỡ, năm 1838

Là một họa sĩ cách mạng, một trong những nghệ sĩ vĩ đại và tiên phong nhất của nước Anh, Joseph Mallord William Turner (1775–1851) đã làm rung chuyển nền tảng của hội họa với những bức phong cảnh đầy xúc cảm, sắc màu mãnh liệt và ánh sáng huyền ảo – những yếu tố đã đặt nền móng cho trường phái Ấn tượng và mở đường cho nghệ thuật hiện đại.

“Chúng ta đều là con cháu tinh thần của Turner,” Camille Pissarro – họa sĩ Ấn tượng Pháp gốc Đan Mạch – từng khẳng định, một cách biết ơn trước lý tưởng nghệ thuật mà Turner để lại. Những cảnh biển dữ dội và không gian đậm chất nội tâm của ông – như The Fighting Temeraire (1839) hay Slave Ship (1840) – là minh chứng cho tầm nhìn tiên tri ấy.

Tàu chở nô lệ (Những kẻ buôn nô lệ ném người chết và sắp chết xuống biển, cơn bão đang đến gần), 1840

Hai thế kỷ rưỡi sau ngày chào đời, Turner không chỉ còn là một cái tên được kính trọng – ông trở thành biểu tượng của nghệ thuật Anh quốc: được in trên tờ 20 bảng Anh, có một giải thưởng nghệ thuật danh giá mang tên, và tác phẩm của ông được vinh danh là bức tranh vĩ đại nhất trong lịch sử xứ sở sương mù.

Turner là một nghệ sĩ vượt xa thời đại của mình – một linh hồn lang thang giữa cơn bão của thế kỷ, đi trước trường phái Ấn tượng gần nửa thế kỷ, và hé lộ những nhịp điệu đầu tiên của Chủ nghĩa Biểu hiện trừu tượng bằng bảng màu rực rỡ, cách ông chơi đùa với ánh sáng và phá vỡ cấu trúc hình thể. Với điều đó, ông đã cách mạng hóa cách chúng ta cảm nhận vẻ đẹp và cái thật trong nghệ thuật.

Cảnh biển khuấy động, bầu trời tỏa sáng

Nếu bạn từng cắt tóc ở Covent Garden vào đầu thế kỷ 19, có thể bạn đã bắt gặp một tác phẩm của Turner được treo giữa những bộ tóc giả trong tiệm cắt tóc của cha ông. Những khách hàng ấy chính là những nhà sưu tập đầu tiên, trước khi Turner trở thành biểu tượng nghệ thuật, được nhà phê bình John Ruskin mô tả vào năm 1840 là "người vĩ đại nhất từng sống".

Joseph Mallord William Turner, R.A. – Biệt thự của Giáo hoàng tại Twickenham.

Sinh ra tại Covent Garden, London, Turner là một thần đồng: ông gia nhập Học viện Nghệ thuật Hoàng gia khi mới 14 tuổi. Chỉ một năm sau, ông đã trình làng tác phẩm đầu tiên tại triển lãm thường niên của Học viện với bức tranh màu nước tinh tế View of the Archbishop's Place, Lambeth. Với hai nơi cư trú – một ở trung tâm London và một ở Brentford ngoại ô – Turner lao mình vào thiên nhiên, theo đuổi ánh sáng và khám phá cảm xúc của màu sắc bằng những chuyến du ngoạn vào mùa hè và lao động nghệ thuật trong mùa đông.

Đầu thế kỷ 19, ông đã là cái tên quen thuộc, nổi tiếng với những bức tranh vẽ cảnh cảng Anh, các thần thoại cổ điển và kiến trúc hùng vĩ. Nhưng chính việc chọn vẽ phong cảnh – thể loại từng bị xem nhẹ – đã đưa ông tới đỉnh cao nghệ thuật. Ảnh hưởng bởi các bậc thầy như Willem van de Velde, Claude Lorrain và Nicolas Poussin, Turner khởi đầu cho một hành trình kéo dài sáu thập kỷ – hành trình đưa hội họa từ tính mô tả sang tính biểu cảm, từ hiện thực sang ánh nhìn siêu hình về thiên nhiên.

Được mệnh danh là Họa sĩ của Ánh sáng, Turner đã phá bỏ quy chuẩn hình thức thế kỷ 18 và dẫn dắt hội họa vào miền đất mới của sự trừu tượng. Biển cả trong tranh ông bùng cháy như lò luyện kim, bầu trời tỏa sáng với sắc vàng thiêng liêng. Claude Monet và Mark Rothko, hai linh hồn lãng mạn của thế kỷ sau, đều ngưỡng mộ ông. Rothko, ám ảnh với màu sắc đến nỗi từng đùa rằng: “Cái gã Turner ấy chắc đã học lỏm từ tôi.”

Joseph Mallord William Turner – Bão tuyết: Tàu hơi nước ngoài khơi cửa cảng (khoảng năm 1842). Sơn dầu trên vải. Tate Britain, London

Turner kết hợp kỹ thuật với cảm xúc, hiện thực với gợi ý, để tạo nên những bức tranh phong cảnh mang năng lượng trữ tình hiếm có – như The Fighting Temeraire (1839), từng chiến thắng trong cuộc bình chọn Bức tranh vĩ đại nhất nước Anh năm 2005, hay Rain, Steam and Speed (1844), tác phẩm được xem là tiền thân của Ấn tượng và Chủ nghĩa hiện đại – dù lúc ra mắt từng bị chê là “một mớ hỗn loạn”. Nhà văn William Makepeace Thackeray, vào năm 1839, từng thú nhận rằng tranh của Turner “phần lớn là quá khó hiểu đối với tôi”.

(Xem phần 2)

Nguồn: Invaluable

Biên dịch: Trang Lê