Những tác phẩm điêu khắc nổi tiếng nhất mọi thời đại (Phần 4)

17. Marisol, Women and Dog, 1963-64

Được biết đến đơn giản với cái tên Marisol, Marisol Escobar (1930–2016) sinh ra tại Paris trong một gia đình người Venezuela. Là một nghệ sĩ, bà có mối liên hệ với Pop Art và sau đó là Op Art, nhưng về mặt phong cách, bà không thuộc hẳn về bất kỳ trường phái nào. Thay vào đó, Marisol tạo ra những bức tranh điêu khắc tượng hình (figurative tableaux) mang tính châm biếm nữ quyền, phản ánh các chuẩn mực giới tính, danh tiếng và sự giàu có.

Trong tác phẩm Women and Dog, Marisol lên án sự khách thể hóa (objectification) của phụ nữ, cũng như cách mà những tiêu chuẩn nữ tính do nam giới áp đặt đã kìm hãm và ép buộc họ phải tuân theo.

18. Andy Warhol, Brillo Box (Soap Pads), 1964

Brillo Box có lẽ là tác phẩm điêu khắc nổi tiếng nhất trong loạt tác phẩm mà Andy Warhol thực hiện vào giữa những năm 1960, đưa cuộc điều tra của ông về văn hóa đại chúng (pop culture) từ hội họa sang không gian ba chiều. Đúng với cái tên mà Warhol đặt cho xưởng sáng tác của mình—The Factory—ông đã thuê thợ mộc để lắp ráp hàng loạt hộp gỗ theo dây chuyền, tạo thành các mô phỏng hộp đựng sản phẩm thương mại như Heinz Ketchup, Kellogg’s Corn Flakes, Campbell’s Soup, và tất nhiên là cả Brillo—loại miếng bọt biển chà rửa nổi tiếng.

Sau khi được sơn màu giống hệt phiên bản gốc (trắng trong trường hợp của Brillo), các hộp gỗ này được Warhol in tên thương hiệu và logo bằng kỹ thuật lụa (silkscreen). Được sản xuất hàng loạt, những tác phẩm này thường được trưng bày thành từng chồng lớn, biến không gian triển lãm thành một bản sao của kho hàng công nghiệp dưới lăng kính nghệ thuật cao cấp.

Hình thức lập thể và tính sản xuất hàng loạt của Brillo Box có thể được xem là sự tôn vinh—hoặc là một lời châm biếm—đối với phong trào Minimalism đang manh nha lúc bấy giờ. Nhưng điều cốt lõi của tác phẩm chính là cách nó đặt câu hỏi về ranh giới giữa nghệ thuật và hàng hóa sản xuất đại trà, ám chỉ rằng có lẽ không có sự khác biệt thực sự giữa một sản phẩm công nghiệp và một tác phẩm bước ra từ xưởng sáng tác của nghệ sĩ.

19. Donald Judd, Untitled (Stack), 1967

Tên tuổi của Donald Judd gắn liền với Minimal Art—phong trào nghệ thuật tối giản ra đời vào giữa những năm 1960, đưa chủ nghĩa hiện đại (modernism) về những nguyên tắc cơ bản nhất. Với Judd, điêu khắc không đơn thuần là tái hiện hình dáng mà còn phải xác lập sự hiện diện cụ thể của tác phẩm trong không gian. Khái niệm này được diễn đạt qua thuật ngữ "specific object", một định nghĩa mà nhiều nghệ sĩ tối giản cùng thời cũng theo đuổi. Tuy nhiên, Judd có lẽ là người thể hiện ý niệm này một cách thuần khiết nhất bằng cách chọn hình hộp làm ngôn ngữ đặc trưng của mình.

Tương tự như Warhol, Judd sản xuất tác phẩm theo dạng đơn vị lặp lại, sử dụng vật liệu và phương pháp chế tác công nghiệp. Nhưng khác với những hộp súp Campbell hay chân dung Marilyn Monroe của Warhol—vốn mang tính biểu tượng văn hóa đại chúng—nghệ thuật của Judd không ám chỉ bất cứ điều gì ngoài chính nó. Những tác phẩm thuộc series "stacks" (cột chồng hộp) là một trong những sáng tạo nổi tiếng nhất của ông: mỗi tác phẩm gồm một nhóm hộp kim loại mỏng giống hệt nhau, gắn lên tường theo dạng cột dọc với khoảng cách đều đặn giữa các phần tử.

Dù xuất thân là một họa sĩ, Judd không chỉ quan tâm đến hình khối mà còn chú trọng đến màu sắc và chất liệu. Trong Untitled (Stack), điều này thể hiện qua lớp sơn mài chuyên dụng cho thân xe hơi, phủ lên mặt trước mỗi hộp với sắc xanh lá cây trong suốt. Chính sự kết hợp tinh tế giữa màu sắc và vật liệu này đã mang đến cho tác phẩm một vẻ thanh nhã, làm dịu đi tính tuyệt đối khắt khe của nghệ thuật trừu tượng mà Judd theo đuổi.

20. Eva Hesse, Hang Up, 1966

Giống như Lynda Benglis, Eva Hesse là một nữ nghệ sĩ đã tiếp cận Postminimalism qua lăng kính mang tính nữ quyền. Sinh ra trong một gia đình Do Thái và phải chạy trốn khỏi Đức Quốc xã khi còn nhỏ, Hesse theo đuổi những hình thức hữu cơ (organic forms), sử dụng các chất liệu công nghiệp như sợi thủy tinh, cao su latex và dây thừng. Những tác phẩm của cô thường gợi lên hình ảnh của làn da, cơ thể và các dạng sống khác.

Với bối cảnh lịch sử và trải nghiệm cá nhân, không khó để nhận ra một dòng chảy ngầm của chấn thương (trauma) và nỗi bất an (anxiety) trong các tác phẩm của Hesse. Sự kết hợp giữa vật liệu công nghiệp với hình thái mềm mại, dễ tổn thương đã làm nổi bật sự đối lập giữa cái nhân tạo và cái hữu cơ, giữa sự vững chắc của điêu khắc truyền thống và tính tạm thời, mong manh của cơ thể con người.

21. Richard Serra, One Ton Prop (House of Cards), 1969

Sau Judd và Flavin, một nhóm nghệ sĩ đã rẽ hướng khỏi mỹ học tối giản với những đường nét sạch sẽ của Minimalism. Là một phần của thế hệ Postminimalist, Richard Serra đã đẩy khái niệm specific object lên một tầm cao mới, không chỉ mở rộng quy mô và khối lượng mà còn biến các quy luật trọng lực thành một phần cốt lõi của tác phẩm.

Serra tạo ra những kết cấu thép hoặc chì đồ sộ, sắp đặt chúng trong trạng thái cân bằng đầy nguy hiểm, mang lại cảm giác căng thẳng và đe dọa.

Trong những thập kỷ gần đây, các tác phẩm của Serra đã mang tính trừu tượng mềm mại hơn với các đường cong tinh tế, giúp ông trở nên nổi tiếng rộng rãi. Tuy nhiên, trong giai đoạn đầu sự nghiệp, những tác phẩm như One Ton Prop (House of Cards)—gồm bốn tấm chì tựa vào nhau trong một thế cân bằng mong manh—đã thể hiện một cách trực diện và tàn khốc mối quan tâm của ông về sự nặng nề, áp lực và tính vật lý của điêu khắc.

Đọc tiếp: Phần 1

Đọc tiếp: Phần 2

Đọc tiếp: Phần 3

Đọc tiếp: Phần 5

Nguồn tham khảo: The top famous sculptures of all time

Biên dịch: Hoàng Linh