Nguyễn Xuân Lục | Tác phẩm và sản phẩm – một mạch chân thành, không tách rời.

Dùng chất liệu sơn mài, Nguyễn Xuân Lục thể hiện những ý niệm giản dị mà thấm đẫm tính triết học — như hạt bụi lơ lửng, vệt sáng mong manh lướt qua không gian. Trong từng tác phẩm, anh đối diện với bản ngã, soi chiếu sự hữu hạn của con người giữa cõi vô cùng của vũ trụ, và lặng lẽ chiêm nghiệm về nghề, về đam mê.

Sinh ra và lớn lên trong làng nghề khảm trai Chuôn Ngọ (Chuyên Mỹ, Phú Xuyên, Hà Nội), được đào tạo bài bản tại Đại học Mỹ thuật Công nghiệp chuyên ngành hội họa sơn mài, anh theo đuổi một hướng đi riêng: vượt ra khỏi khuôn khổ thủ công mỹ nghệ để đến với nghệ thuật như một hành trình tìm kiếm bản thể.

“Bụi” là chuỗi sáng tác thành công của Nguyễn Xuân Lục, diễn tả sự nhỏ bé của hạt bụi trong mênh mông không gian dải ngân hà. Ảnh: Lam Phong.

Sơn ta – chất liệu truyền thống đã tồn tại suốt hàng nghìn năm – khi chuyển mình thành nghệ thuật sơn mài, đã mở ra một hành trình dài tìm kiếm và khai phá ngôn ngữ biểu đạt, được bao thế hệ họa sĩ kế tiếp nhau theo đuổi. Từ những năm 1930 đến nay, hội họa sơn mài Việt chủ yếu phát triển theo dòng hiện thực, với sự nhấn mạnh vào tính địa phương, cụ thể và gần gũi đời sống.

Nguyễn Xuân Lục chọn cho mình một lối đi khác. Anh không sa vào mô tả, mà lặng lẽ mở ra một không gian sáng tác riêng, nơi cái tứ vũ trụ trở thành điểm tựa cho tư duy hình ảnh. Trong thế giới ấy, chất sơn ta, vỏ trai, ốc và kỹ thuật tạo hình truyền thống được anh mã hóa thành ngôn ngữ trừu tượng – tự do, thâm trầm và sâu lắng – mang đậm dấu ấn cá nhân.

Vẻ đẹp của bụi khi lơ lửng trong không gian, qua cách thể hiện bằng hội họa sơn mài. Ảnh: Lam Phong.

“SƠN MÀI VIỆT CÓ TÍNH TRIẾT LÝ PHƯƠNG ĐÔNG VÀ BIỂU HIỆN PHƯƠNG TÂY, NGUYỄN XUÂN LỤC LÀ NGHỆ SĨ TRẺ HIẾM HOI VẬN DỤNG TƯ TƯỞNG ẤY VÀO SƠN MÀI TRỪU TƯỢNG”.

Quách Ngạn Vĩ – Giám tuyển nghệ thuật tại Cao Hùng, Đài Loan

Mượn hình ảnh hạt bụi miêu tả con người, rồi ai cũng trở về với bụi. Ảnh: Lam Phong

Lựa chọn khởi nguồn sáng tác từ nền tảng người thợ mang lại cho Nguyễn Xuân Lục lợi thế rõ rệt về kỹ thuật. Tuy vậy, đây cũng là điểm khởi đầu đầy thách thức, khi tư duy thủ công truyền thống thường đặt trọng tâm vào số lượng và tính ứng dụng, hơn là chiều sâu của một tác phẩm nghệ thuật.

Nhìn lại hành trình ấy, họa sĩ Lương Xuân Đoàn – Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam – chia sẻ:

“Lục có lợi thế lớn khi được nuôi dưỡng trong môi trường làng nghề, đủ điều kiện để đi sâu vào kỹ thuật. Nhưng điều khiến tôi nể là sự can đảm của bạn ấy khi chọn lối đi riêng, dấn thân vào con đường sáng tạo với chất liệu sơn mài – một chất liệu đắt đỏ, tốn công và không dễ chiều. Phải yêu thật nhiều mới có thể theo đuổi, và tôi cho rằng đó là một sự đánh cược cuộc đời cho đam mê.”

Vừa là thợ nghề, vừa là nghệ sĩ, Lục tự tay thực hiện các công đoạn thể hiện tác phẩm trên chất liệu sơn mài. Ảnh: Lam Phong.

“Hạt bụi” trong tác phẩm, được sản phẩm hóa, hiện hữu thành hình khối, đường Nét, chi tiết, để sản phẩm thiết kế của Lục, cũng là những tac phẩm khác biệt. Ảnh: Lam Phong.

“Hạt bụi” trong tác phẩm, được sản phẩm hóa, hiện hữu thành hình khối, đường Nét, chi tiết, để sản phẩm thiết kế của Lục, cũng là những tac phẩm khác biệt. Ảnh: Lam Phong.

Nguyễn Xuân Lục hoạt động nghệ thuật một cách lặng lẽ. Anh miệt mài sáng tác theo mạch đề tài riêng, tận dụng kỹ thuật làng nghề kết hợp với tư duy sáng tạo của người nghệ sĩ, từ đó hình thành nên một phong cách lao động bền bỉ, chuyên chú, đều đặn – như một người thợ thuần túy nhưng mang trong mình tâm thế của nghệ sĩ.

Với Lục, sơn mài trừu tượng là nơi hội tụ kỹ thuật tinh xảo của sơn ta, hội họa, khảm trai, cẩn ốc… Những lớp chất liệu được xử lý công phu, tỉ mỉ, thể hiện sự nhẫn nại và kỹ lưỡng ngay từ bề mặt, chưa cần bàn đến chiều sâu ý tưởng. Mỗi tác phẩm là một quá trình làm việc nghiêm cẩn, mang độ khó kỹ thuật cao, nhưng không phô trương mà tự nhiên, mộc mạc.

Qua các triển lãm trong và ngoài nước, dễ dàng nhận thấy: sơn mài, khảm, cẩn, hội họa… với Lục chỉ là những phương tiện biểu đạt. Anh phối hợp các yếu tố này một cách nhuần nhuyễn và linh hoạt, để tạo nên ngôn ngữ riêng, thống nhất cả về hình thức lẫn tinh thần – bất kể là một tác phẩm nghệ thuật hay một sản phẩm ứng dụng.

Các tác phẩm được xây dựng từ hình tượng về con người, bước đầu phác thảo là cụ thể, sau đó lược bớt dần hình ảnh và tạo liên tưởng đến sự tương đồng với cát bụi, thiên thạch, các hành tinh. Ảnh: Lam Phong.

Con người được hình tượng hóa như một vệt sáng, tiểu hành tinh trôi dạt vô định trong không gian. Ảnh: Lam Phong.

Mênh mông, sâu thẳm đến bao la vĩ đại của không gian, được gói gọn trong bố cục của tác phẩm. Ảnh: Lam Phong.

Nguồn tham khảo: Nguyễn Xuân Lục | Tác phẩm – sản phẩm đều như nhất

Biên soạn: Hoàng Linh