Bức tranh thờ của Raphael có khiến một họa sĩ chết vì ghen tị?

( Raphael, t Cecilia with Sts Paul, John the Evangelist, Augustine and Magdalene (The Ecstasy of St Cecilia) (ca. 1514)

Thánh Cecilia là một trong những vị thánh tử đạo nổi tiếng nhất của Rome, được biết đến với những thị kiến ngây ngất, việc giao tiếp với Chúa qua tiếng hát và thuyết phục chồng mình lập tức thề giữ sự trinh khiết ngay sau lễ cưới. Câu chuyện của bà đã truyền cảm hứng cho vô số tác phẩm trong lĩnh vực hội họa, từ Artemisia Gentileschi cho đến các họa sĩ Tiền Raphael, và trong số những tác phẩm nổi tiếng nhất có thể kể đến bức tranh thờ Thánh Cecilia (khoảng 1514–1517) của Raphael.

Trong bức tranh này, Raphael khắc họa vị thánh đứng giữa những người bạn linh thiêng, bên cạnh là đống nhạc cụ bị bỏ rơi dưới chân, đang lắng nghe dàn thiên thần ca hát. Hình ảnh ấy tràn đầy sức sống đến mức khiến nhiều người ngưỡng mộ, trong đó có nhà thơ lãng mạn Percy Bysshe Shelley. Nhưng liệu bức tranh thờ của Raphael có đủ sức mạnh để giết chết một người đàn ông?

( Raphael, Self portrait (1506-1508)

Câu trả lời ngắn gọn là: không. Và đây cũng không phải là huyền thoại duy nhất liên quan đến cái chết gắn với bậc thầy Phục Hưng này, người mà các chuyên gia ngày nay có thể khẳng định chắc chắn rằng không chết vì "quá nhiều tình dục". Người đàn ông được nhắc đến ở đây là Francesco Francia, một họa sĩ đồng thời là giám đốc xưởng đúc tiền của thành phố Bologna, nổi tiếng bởi tài kim hoàn mà Giorgio Vasari từng mô tả là được tạo tác “bằng trí tuệ và tinh thần”. Tài năng phối màu của ông cũng rất đáng chú ý, và “người ta chen chúc điên cuồng để được xem” các tác phẩm hội họa của ông. Chính Vasari, trong cuốn Cuộc đời những họa sĩ, điêu khắc gia và kiến trúc sư kiệt xuất (1550), đã khởi nguồn cho tin đồn về cái chết đầy bi kịch của Francia.

Trong tác phẩm của mình, Vasari ban đầu mô tả Francia là một con người “ngọt ngào và dễ chịu trong cách ứng xử và lời nói, có thể khiến ngay cả những người u sầu nhất cũng trở nên vui vẻ và quên đi muộn phiền”. Thế nhưng chỉ chín đoạn văn sau đó, ông đã khắc họa một Francia “chết vì đau buồn” khi cảm nhận sự kém cỏi của bản thân trước vẻ đẹp của bức tranh thờ Raphael.

Francia và Raphael vốn là bạn bè, kết nối với nhau nhờ những vị khách Bologna đến thăm xưởng của Raphael ở Rome và ca ngợi rầm rộ về “người anh hùng quê hương” Francia. Hai người thường xuyên trao đổi thư từ, và Francia rất khao khát được tận mắt chiêm ngưỡng một bức tranh của Raphael sau khi đã nghe quá nhiều lời ca tụng.

( Raphael, St Cecilia with Sts Paul, John the Evangelist, Augustine and Magdalene (The Ecstasy of St Cecilia) (ca. 1514)

Thật thuận tiện, Raphael sau đó được Hồng y Santi Quattro ở Rome ủy thác vẽ một bức tranh bảng khắc họa Thánh Cecilia, dự định đặt trên bàn thờ Nhà thờ San Giovanni tại Bologna – nơi Francia sinh sống. Raphael gửi bức tranh kèm một bức thư cho Francia, giao nhiệm vụ lắp đặt tác phẩm. Trong thư, Raphael viết rằng “nếu có bất kỳ vết xước nào trên tác phẩm”, Francia phải sửa lại, và “như một người bạn, hãy chỉnh sửa bất kỳ lỗi nào mà ông có thể nhận thấy”.

Nhưng không hề có lỗi nào cần chỉnh sửa, bức tranh ấy quá đẹp – “không đơn thuần là vẽ mà như sống động” – đến mức Francia, “nhận ra sự sai lầm và sự tự tin mù quáng của chính tài năng nghệ thuật của mình”, đã “đau buồn tột độ và chỉ sau một thời gian ngắn đã chết vì u sầu”.

Vasari kể lại rằng Francia đã hoàn thành nhiệm vụ, đặt bức tranh thờ của Raphael vào trong nhà nguyện, nhưng ông đã “gần như chết nửa vời vì sợ hãi” trước vẻ đẹp của nó. Ngay sau đó, ông lên giường bệnh, “gần như mất trí, nghĩ rằng từ nay mình chẳng còn giá trị gì trong nghệ thuật so với Raphael”, và chẳng bao lâu sau thì qua đời vì “nỗi buồn và u uất”.

Câu chuyện tràn ngập cảm xúc bi kịch này nghe rất hấp dẫn, nhưng ngay cả Vasari cũng giữ chút hoài nghi. Cuối phần viết về cuộc đời Francia, nhà viết tiểu sử tiên phong ấy thêm một ghi chú dè dặt rằng “một số người khác lại nói cái chết của ông quá đột ngột, và qua nhiều triệu chứng, dường như nguyên nhân là do ngộ độc hay chứng trúng phong (đột quỵ hoặc xuất huyết não) hơn là vì bất kỳ điều gì khác”.

Một kết thúc thật hụt hẫng…

Biên dịch : Bảo Long 

Nguồn : Did This Raphael Altarpiece Cause a Painter to Die of Jealousy?