Bức chân dung hiếm có thời kỳ Regency về trẻ em da đen gắn liền với phong trào bãi bỏ chế độ nô lệ.

( Detail from painting of two girls by Emma Jones, 1831 )

Một bức chân dung hiếm có thuộc thời kỳ Regency đang làm thay đổi những kỳ vọng về cách người da đen được khắc họa trong nước Anh thế kỷ 19. Bức tranh được vẽ vào năm 1831 mô tả hai cô bé da đen là nhân vật trung tâm — một hình ảnh bất thường trong bối cảnh thời kỳ đó khi những nhân vật da đen thường bị đặt ở rìa hoặc biến thành biếm họa. Việc tái phát hiện này không chỉ làm sáng tỏ về nữ họa sĩ ít được biết đến Emma Jones mà còn đặt ra những câu hỏi thú vị về mối liên hệ của tác phẩm với phong trào bãi bỏ chế độ nô lệ vào thời điểm ngay trước khi chế độ này kết thúc tại các thuộc địa của Anh.

“Thật đáng kinh ngạc khi những người mẫu da đen trở thành tâm điểm,” nhà sử học hội họa Charmaine Nelson chia sẻ với chương trình Fake or Fortune? của BBC, nơi bức tranh được giới thiệu trong mùa mới. Nelson lưu ý rằng, vào thời kỳ này, những nhân vật da đen bị nô dịch thường chỉ xuất hiện như những người phục vụ bên lề trong các bức chân dung của người da trắng. “Ở đây, không có ai khác ngoài họ, điều đó thực sự phi thường.”

Tuy nhiên, bức tranh được tái phát hiện vào năm 2017 còn mang tính cách mạng vì một lý do khác. Nó bác bỏ nhiều định kiến phân biệt chủng tộc trong thế kỷ 19 vốn thường biến người da đen thành những hình ảnh “kỳ lạ”, “ghê gớm”. Nelson chỉ ra cách họa sĩ đã cố gắng tái hiện kết cấu xoăn tự nhiên của mái tóc châu Phi: “Rất nhiều họa sĩ giai đoạn này thường làm thẳng tóc để giống tóc châu Âu.” Bà cũng lưu ý sự hiện diện của quyển sách trong tranh vào thời kỳ mà “những người nô lệ không được phép học đọc hay viết.”

( Side-by-side image of the painting of the two girls by Emma Jones and the portrait of Dido Belle and Lady Elizabeth Murray, both being investigated in “A Double Whodunnit” episode of the BBC’s Fake or Fortune )

Với những lý do đó, bức tranh đã làm dấy lên câu hỏi liệu tác giả có thể là người ủng hộ phong trào bãi bỏ chế độ nô lệ ở Anh. Nelson cho rằng việc thể hiện người da đen “không phải như những đồ vật mà là những cá nhân, những con người thực thụ” đã gợi ý một xu hướng bãi nô, thậm chí có thể coi như là một hình thức tuyên truyền.

Emma Jones là ai?

Để xác minh giả thuyết này, cần làm rõ ai là tác giả của tác phẩm. Khi bức tranh được thừa kế bởi chủ sở hữu hiện tại, họ không biết nó được vẽ vào thời điểm nào hay bởi ai. Dù chữ ký khá khó đọc, một bước ngoặt xuất hiện khi tác phẩm được soi dưới tia cực tím. Sự tương phản làm nổi bật cái tên “E. Jones” và năm “1831”.

Các nhà sử học hội họa đã thống nhất rằng E. Jones chính là Emma Soyer, nhũ danh Jones, một nữ họa sĩ người Anh lâu nay bị lãng quên. Liệu bà có phải là một người tự hào ủng hộ phong trào bãi nô?

Sinh năm 1813 tại London, Jones được coi là thần đồng khi tài năng của bà được nuôi dưỡng bởi cha dượng, họa sĩ người Bỉ François Simonau. Bất chấp những rào cản mà phụ nữ phải đối mặt trong thế giới hội họa đầy nam giới thế kỷ 19, Jones đã bắt đầu trưng bày tác phẩm tại Học viện Hoàng gia London từ năm 10 tuổi. Suốt cuộc đời ngắn ngủi, bà đã trưng bày thêm 13 bức tranh khác tại nơi danh giá này trước khi qua đời bi thảm năm 1842, ở tuổi 28, do biến chứng thai sản.

Người chồng tận tụy của bà, Alexis Soyer — một đầu bếp người Pháp nổi tiếng — đã xây dựng một tượng đài lớn trên mộ của Jones tại nghĩa trang Kensal Green. Năm 1848, ông tổ chức một triển lãm được công chúng biết đến rộng rãi với các tác phẩm của bà, số tiền thu được dành cho một bếp ăn từ thiện ở Đông London. Sau khi ông qua đời năm 1858, các tác phẩm của Jones được bán đấu giá, và danh tiếng của bà dần phai nhạt.

Phong trào bãi nô ở Anh

Năm 1831, khi Jones vẽ hai cô bé da đen, bà mới 17 hoặc 18 tuổi. Dù không có bằng chứng trực tiếp chứng minh nữ họa sĩ trẻ tuổi có liên hệ với phong trào bãi nô, nhưng phong trào này đang lan rộng và sắp đạt được Đạo luật Bãi bỏ Nô lệ năm 1833, có hiệu lực tại các thuộc địa Anh năm sau đó. Rất có thể Jones đã biết đến những sự kiện này.

Các MC của Fake or Fortune? thậm chí còn suy đoán rằng bà có thể tham gia vào một trong nhiều nhóm vận động do phụ nữ lãnh đạo, chẳng hạn như “Hội phụ nữ vì giáo dục sớm và cải thiện trẻ em da màu tại Tây Ấn thuộc Anh” được thành lập năm 1825. Hội này đã tài trợ trường học ở Caribe và gửi quần áo, sách vở. Báo cáo thường niên năm 1831 — trùng với năm bức tranh được vẽ — đã mô tả trẻ em ở đó có “hành vi trật tự, vẻ ngoài gọn gàng, văn minh, khuôn mặt thông minh, điều đó hẳn sẽ làm vui lòng những người bạn tốt bụng của chúng ở châu Âu.”

Mặc dù giọng điệu có phần trịch thượng, nhưng mô tả này vang vọng cách mà Jones thể hiện hai cô bé da đen trong tranh. Sự xuất hiện của những cây cọ trong bối cảnh xung quanh cũng gợi ý khung cảnh đặc trưng vùng nhiệt đới. Tuy nhiên, không có bằng chứng nào cho thấy Jones từng liên quan trực tiếp đến hội này.

( Fake or Fortune presenter Fiona Bruce with the picture of the two girls painted by Emma Jones )

Ngày nay, bức tranh của Jones đang được trưng bày dài hạn tại Tate Britain ở London, trong phòng “Cách mạng và Cải cách: 1776–1833.” Hai cô bé trong tranh chưa bao giờ được xác định danh tính, điều vốn dĩ điển hình cho phong cách của nữ họa sĩ khi bà thường không ghi tên nhân vật.

Khám phá những lịch sử bị lãng quên

Tập phim Fake or Fortune? cũng phản ánh sự quan tâm ngày càng tăng dành cho các nữ họa sĩ trong lịch sử, qua đó hé lộ thêm chi tiết về cuộc đời của Jones trong những năm gần đây. Dù qua đời khi còn trẻ, Jones đã nhận được sự đánh giá cao trong sự nghiệp ngắn ngủi của mình. Một cáo phó trên The Gentleman’s Magazine ghi lại rằng cuộc đời bà “bị cắt ngang khi danh tiếng của bà sắp đem lại giàu có, và khi, bất chấp mọi trở ngại, tài năng của bà đã được đồng bào công nhận.”

( Emma Soyer, Young Mariner and Dog (1833). Yale Center for British Art, Paul Mellon Fund )

Chỉ có một số ít tác phẩm của Jones từng được đấu giá hiện đại, thường dao động khiêm tốn từ 1.800 đến 18.000 USD, theo cơ sở dữ liệu giá của Artnet. Tuy nhiên, Christie’s London đã lập kỷ lục mới năm 2022 khi bức tranh The Escape: A Young Girl with a Birdcage (1836) được bán với giá 177.920 USD, cao gấp tám lần mức ước tính ban đầu.

Đầu năm nay, Trung tâm Nghệ thuật Anh tại Yale (Mỹ) đã công bố thương vụ mua lại quan trọng với bức tranh Young Mariner and Dog (1833) của Jones. Người phụ trách bộ sưu tập hội họa Lucinda Lax nhận xét: “Cách bà khắc họa cậu bé trong bộ đồ thủy thủ cũ cùng chú chó đồng hành thực sự khiến người xem phải chú ý. Chúng tôi tin rằng tác phẩm này sẽ nhanh chóng trở thành một trong những điểm yêu thích của khách tham quan.”

Lĩnh vực nghiên cứu về các nhân vật da đen trong hội họa lịch sử cũng đang dần hé lộ nhiều phát hiện mới. Một số trường hợp điển hình gồm việc xác định được danh tính các cậu bé hầu trong hai bức chân dung: Peregrine Tyam trong một bức tranh thế kỷ 17 và James Cumberlidge trong một tác phẩm thế kỷ 18. Việc nghiên cứu một bức tranh ngụ ngôn độc đáo khác mô tả một phụ nữ da đen và một phụ nữ da trắng với những miếng dán làm đẹp đã tiết lộ những lo âu của thế kỷ 17 về sự suy đồi đạo đức, phù phiếm và vấn đề chủng tộc.

Nguồn : Rare Regency-Era Portrait of Black Children Linked to Abolitionist Movement

Biên dịch : Bảo Long