Vì sao Paul Cézanne được ca ngợi là vị họa sĩ “vĩ đại nhất” (Phần 1)

Paul Cézanne là họa sĩ người Pháp sinh năm 1839. Danh tiếng của ông là điều không phải bàn cãi ở thời điểm hiện tại, nhưng thật kỳ lại, ông gần như lặng lẽ sáng tác các tác phẩm nghệ thuật cho đến khi qua đời vào năm 1906. Chỉ sau khi ông qua đời, tài năng, di sản mà ông để lại cho hậu thế mới trở nên có giá trị. Đặc biệt, ông là họa sĩ hiện đại tài năng đến mực được họa sĩ Claude Monet gọi là “người vĩ đại nhất trong tất cả chúng ta”. 

Bức tranh sơn dầu chân dung tự họa của Paul Cézanne

Bằng chứng rõ ràng nhất về điều này là có bao nhiêu người kế nhiệm ông cảm thấy cần phải đặt mình vào địa vị của danh họa này – theo đúng nghĩa đen. Khi Picasso nói với đại diện của mình là Ambroise Vollard rằng ông vừa mua “ngọn núi của Cézanne”, Vollard nghĩ rằng ông muốn nói đến một trong những bức tranh vẽ Mont Sainte-Victoire. Nhưng trên thực tế, Picasso đã mua một điền trang trên sườn núi của Cezanne ở miền nam nước Pháp nơi Cezanne đã từng sống và vẽ tranh ở đó.

Họa sĩ trừu tượng Sean Scully và gia đình anh ấy hiện cũng “sống gần Mont Sainte-Victoire, ở Aix-en-Provence”. Đối với Scully, ngọn núi “sừng sững như một người lính canh thầm lặng mà chúng ta nhìn thấy hàng ngày. Nó hoành tráng nhưng cực kỳ tinh tế theo cách nó hấp thụ ánh sáng của thời gian và đất trời”.

Còn rất nhiều cái tên họa sĩ hiện đại tìm đến Cézanne như một niềm cảm hứng và ngọn đuốc để dẫn đường chỉ lối cho sự nghiệp nghệ thuật của mình. Thực sự họa sĩ nổi tiếng thế kỷ 19 này đã định nghĩa nghệ thuật hiện đại là gì trước khi những người thuộc thế hệ sau có thể phát hiện ra nó. Hơn thế nữa, còn có những lý do khiến họa sĩ Cézanne đáng được ngưỡng mộ đến vậy

1. Trong 500 năm trước khi Cézanne xuất hiện, các họa sĩ phương Tây đã hình dung thế giới trải dài theo tầm mắt của người nhìn. Nhưng trong các bức tranh sơn dầu của Cézanne, ông sử dụng kỹ thuật hội họa tài tình, tạo nên các mặt phẳng màu song song, có thể trông giống như một “khung cảnh” phối cảnh truyền thống khi nhìn từ xa, nhưng thực ra lại là một sự sắp xếp có chủ đích khi nhìn gần. 

Đây chính là một bất ngờ đối với Picasso và Braque, khi những họa sĩ này đã thử nghiệm sự bùng nổ về không gian để tạo ra chủ nghĩa lập thể vào khoảng năm 1908. Trong một bức tranh lập thể, bố cục các tác phẩm của Cézanne được trộn lẫn nhiều hơn, dễ khiến người xem cảm thấy rằng thực tế hoàn toàn không phải là một bức tranh. Đó là một mớ hỗn độn mà chúng ta giả vờ có thể hiểu được.

Bức tranh sơn dầu “Mont Sainte-Victoire” (1902-1906)

2. Cézanne đã thay đổi mối quan hệ của nghệ thuật với thế giới vật chất. Trước khi vẽ những quả táo, các họa sĩ thường cố gắng nắm bắt một cái nhìn tổng thể ở thực tại, trong đó mọi đối tượng đều là một phần của bức tranh lớn hơn. 

Nhưng, Cézanne, một người tôn sùng những thứ riêng lẻ, mọi đối tượng có thể trở nên độc lập dưới sức mạnh tinh thần. Thế nhưng, không phải ai cũng có thể hiểu được điều đó. Họ chỉ đơn giản cho rằng, một họa sĩ không cần phải vẽ, làm điêu khắc trong sự suy tư nghiêm túc  mà chỉ cần “chọn” một thứ gì đó, giống như Cézanne chọn những loại trái cây yêu thích để đưa vào một tác phẩm hay như Marcel Duchamp đã phát kiến ra cái bồn tiểu có chữ ký …

3. Picasso đã tạo ra một cuộc cách mạng trong nghệ thuật khi ông biến những khuôn mặt bình thường thành những chiếc mặt nạ. Ý tưởng này được lấy từ bức họa “Bathers” của Cézanne khi những nhân vật ở đó dường như được đẽo từ gỗ. Cézanne xem chúng như những chiếc mặt nạ, có lẽ vì ông xa cách xã hội. Thậm chí ngay cả vợ ông dường như cũng bị nhốt trong chiếc mặt nạ sứ Nhật Bản trong các bức chân dung của ông. 

Tác phẩm “Bathers” của Paul Cézanne

Những bức tranh chân dung tự họa của ông cũng vậy. Dường như, nhìn từ bên ngoài, ông cũng là một người xa lạ với chính mình. Cảm giác xa lạ này có thể là ý tưởng mang tính hiện đại nhất của họa sĩ. Nó đã giúp định hình không chỉ nghệ thuật mà cả văn học và triết học thế kỷ 20 theo nghĩa của nó về cái tôi cô lập, không hoàn hảo, không ổn định.

Xem thêm phần 2 tại đây

Nguồn: Six reasons why artist’s artist Paul Cézanne is hailed as ‘greatest of us all’ | theguardian.com

Biên dịch: Minh Hậu

Biên tập: Thu Huyền