Van Gogh đã ảnh hưởng đến Matisse như thế nào?

( Henri Matisse, Olive Grove in Collioure (1888) 

Một nhóm cây ô liu được vẽ bằng những nét cọ rõ ràng và có hướng đi cụ thể. Màu sắc trong tranh—chẳng hạn như màu hồng cho bầu trời hay màu cam cho cỏ—phản ánh cảm xúc nhiều hơn là thực tế khách quan. Nghe mô tả như vậy, người ta có thể nghĩ ngay đến bất kỳ trong số 15 bức tranh vườn ô liu mà Vincent Van Gogh, một họa sĩ người Hà Lan, đã sáng tác khi sống ở miền Nam nước Pháp năm 1889. Thế nhưng, thực tế, tác phẩm này là Olive Grove in Collioure (Vườn ô liu ở Collioure), được vẽ bởi Henri Matisse vào năm 1905.
Bức phong cảnh rực rỡ này gần đây đã được Bảo tàng Van Gogh mua lại nhằm minh họa cho cách tiếp cận mang tính cách mạng của Van Gogh đối với màu sắc và kỹ thuật vẽ đã góp phần định hình tiến trình của nghệ thuật hiện đại. Dù được vẽ 15 năm sau khi Van Gogh qua đời, khu vườn của Matisse vẫn mang đậm ảnh hưởng từ vị họa sĩ Hà Lan—với lối biểu đạt cảm xúc mãnh liệt, phi hiện thực và đầy tính cá nhân—cho thấy di sản bền vững của Van Gogh đối với các nhà tiên phong của thế kỷ 20.
Tác phẩm này là minh chứng tiêu biểu cho sự ngưỡng mộ sâu sắc của Matisse dành cho tiền bối Hậu Ấn tượng, điều đã ảnh hưởng lớn đến các thử nghiệm của ông trong trào lưu Dã thú (Fauvism)—một phong cách nghệ thuật mà Matisse gắn bó vào đầu những năm 1900. Nhiều bức phong cảnh của ông trong thời kỳ này cũng mang những nét phác thảo lỏng lẻo cùng bảng màu đậm chất tâm lý và ảo giác.

( Vincent van Gogh, Haystacks (1888)

Van Gogh mất năm 1890 khi mới 37 tuổi, trong khi Matisse đến năm 1897 mới tiếp xúc với tác phẩm của ông. Khi đó, Matisse ở tuổi ngoài 20 và vẫn chưa có được thành công đáng kể nào trong sự nghiệp. Trong một chuyến đi đến vùng Brittany của Pháp để thăm họa sĩ người Úc John Russell—một người bạn thân của Van Gogh—Matisse lần đầu tiên được xem tranh của Van Gogh và bị cuốn hút ngay lập tức. Đến mức Russell đã tặng Matisse một bản vẽ mà ông đang sở hữu. Matisse trân trọng tác phẩm quý giá đó—Haystacks (1888)—và treo nó trong căn hộ của mình ở Paris, bên cạnh các bức tranh của những họa sĩ Hậu Ấn tượng mà ông ngưỡng mộ như Paul Cézanne và Paul Gauguin.
Một số tài liệu cho rằng phong cách của Matisse đã thay đổi ngay lập tức sau khi thấy tranh Van Gogh, nhưng điều này cũng phù hợp với cách làm nghệ thuật của ông—luôn tổng hợp và biến tấu các ảnh hưởng từ nhiều nguồn. Ví dụ, việc Matisse sử dụng các mảng màu nhỏ và cách nhau thể hiện rằng ông cũng phần nào chịu ảnh hưởng từ nghệ thuật điểm sắc (pointillism) của một họa sĩ Hậu Ấn tượng khác là Georges Seurat, nổi tiếng với tác phẩm La Grand Jatte (1884–86). Tuy nhiên, Bảo tàng Van Gogh cũng cho rằng kỹ thuật này có liên quan đến cách Van Gogh dùng bút sậy một cách táo bạo trong loạt tranh vẽ năm 1889.
Qua thời gian, Matisse đã sưu tầm được ba bản vẽ bằng bút sậy của Van Gogh, bao gồm cả món quà từ Russell. Để thể hiện mối liên hệ này, bảo tàng đã lựa chọn treo Olive Grove in Collioure cạnh một tác phẩm phù hợp khác là Trees in the Garden of the Asylum (1889) của Van Gogh. Cách trưng bày này cho thấy Matisse, sau khi nghiên cứu các bản vẽ của Van Gogh, đã tiếp nối một số mục tiêu nghệ thuật của ông nhưng đồng thời tạo nên phong cách riêng biệt. Chẳng hạn, bằng việc cá nhân hóa hơn nữa các nét cọ và để trống một số phần trên toan, Matisse đã hy sinh sự nhất quán tổng thể của khung cảnh để đạt được mức độ biểu cảm cao hơn.

( Vincent van Gogh, Trees in the Garden of the Asylum (1889)

Có lẽ ảnh hưởng mang tính chuyển hóa nhất mà Van Gogh để lại cho Matisse là việc Matisse bắt đầu sử dụng bảng màu rực rỡ hơn rõ rệt sau năm 1897. “Tác phẩm này không hề được tô vẽ cầu kỳ, nhưng màu sắc lại rực rỡ đến mức như một vụ nổ pháo giấy,” Lisa Smit, giám tuyển mảng tranh tại Bảo tàng Van Gogh nhận xét.
Chủ đề bức tranh cũng là một sự tri ân rõ ràng tới Van Gogh, thể hiện mối quan tâm chung giữa hai họa sĩ đối với phong cảnh Địa Trung Hải ở miền Nam nước Pháp. Nói về sự say mê với những hàng cây xoắn vặn cổ kính, Van Gogh từng viết: “Tiếng thì thầm của một vườn ô liu mang lại điều gì đó vô cùng thân mật, vô cùng cổ xưa.” Những khu vườn này dường như đã mang lại cho ông sự an ủi trong thời gian tự nguyện điều trị một năm tại trại tâm thần ở Saint-Rémy-de-Provence sau một giai đoạn bất ổn tâm lý nghiêm trọng.
Bộ sưu tập của Bảo tàng Van Gogh hiện lưu giữ nhiều tác phẩm của các đồng nghiệp đương thời với Van Gogh, tạo nên bối cảnh hữu ích để hiểu rõ hơn về quá trình sáng tạo của ông. Trong số đó có nhiều tác phẩm của Gauguin, bức Haymaking, Éragny (1887) của Camille Pissarro, và chân dung bà ngoại của Émile Bernard (1887)—một họa sĩ và người bạn thân thiết mà Van Gogh rất yêu quý và ngưỡng mộ.
Việc bảo tàng mua lại các tác phẩm như Olive Grove in Collioure của Matisse sẽ giúp công chúng thấy được tầm ảnh hưởng to lớn của Van Gogh đối với nghệ thuật thế kỷ 20—một ảnh hưởng vượt xa phong trào Fauvism. Họa sĩ Pablo Picasso từng gọi Van Gogh là “vị thánh đỡ đầu” của mình; David Hockney từ lâu đã ngưỡng mộ bậc tiền bối Hậu Ấn tượng này; và Van Gogh cũng là anh hùng nghệ thuật đối với các họa sĩ biểu hiện Đức như Ernst Ludwig Kirchner và Wassily Kandinsky—người tiên phong của chủ nghĩa trừu tượng hiện đại.
“Một bức tranh Fauvist của Matisse là yếu tố quan trọng để thể hiện một cách hiệu quả ảnh hưởng rõ nét của Van Gogh đối với thế hệ họa sĩ kế cận,” Lisa Smit nói, đồng thời cho biết thêm rằng việc mua lại Olive Grove in Collioure “giúp bảo tàng lấp đầy một khoảng trống quan trọng trong bộ sưu tập của mình.”

Nguồn : How Did Van Gogh Influence Matisse?

Biên dịch : Bảo Long