Triển lãm mùa hè của Royal Academy: Khi nghệ thuật và kiến trúc hòa làm một

Triển lãm mùa hè của Royal Academy – một trong những sự kiện nghệ thuật thường niên lâu đời nhất nước Anh – năm nay mang đến một cách tiếp cận hoàn toàn mới: kiến trúc không còn được trưng bày riêng rẽ mà được đặt trong dòng chảy chung cùng các tác phẩm nghệ thuật.

Dưới sự điều phối của kiến trúc sư Farshid Moussavi – người đầu tiên đảm nhiệm vai trò này kể từ Eva Jiřičná vào năm 2013 – phần trưng bày kiến trúc năm nay đã được “phá vỡ ranh giới”. Thay vì tách biệt như truyền thống, các bản vẽ, mô hình, phác thảo và phù điêu kiến trúc được sắp xếp xen kẽ cùng ảnh, tranh in, tranh sơn dầu – tạo nên một đối thoại tự nhiên và giàu sức gợi giữa các ngôn ngữ tạo hình.

Lối sắp đặt này không chỉ cho thấy kỹ thuật xuất sắc của các kiến trúc sư được lựa chọn, mà còn cho thấy họ đang suy tư về cùng những vấn đề mà giới nghệ sĩ quan tâm: mối quan hệ đang đổi thay giữa con người, văn hóa và thiên nhiên. Dù triển lãm mùa hè vốn dĩ luôn mang tính chiết trung – nhờ chính sách mở cửa đón nhận tác phẩm gửi về – nhưng từ năm 1811, các bản vẽ kiến trúc vẫn thường được trưng bày riêng tại thư viện, rồi có hẳn một phòng kiến trúc chuyên biệt từ năm 1931. Năm nay, cách trưng bày mới giúp mỗi không gian trở nên sống động hơn, nhờ cách tiếp cận linh hoạt theo chủ đề hoặc thẩm mỹ thay vì chỉ theo loại hình tác phẩm.

Theo Moussavi, đây không nên chỉ là một thử nghiệm ngắn hạn. “Điều này cần được áp dụng ở nhiều cấp độ,” bà chia sẻ. “Không chỉ ở Triển lãm mùa hè, mà trong toàn bộ chương trình triển lãm của Royal Academy. Khi có thể, kiến trúc nên hiện diện như một phần tự nhiên của triển lãm nghệ thuật.” Bà lấy ví dụ: nếu tổ chức một triển lãm về Van Gogh, hoàn toàn có thể mời gọi kiến trúc của thành phố Arles vào cùng cuộc trò chuyện ấy.

Không chỉ kiến trúc, ngay cả những hình thức nghệ thuật vốn thường đòi hỏi không gian riêng – như tranh in – cũng được “pha trộn” một cách chủ ý. Dù vẫn có những căn phòng dành riêng cho tranh in theo yêu cầu của nghệ sĩ, Moussavi đã đặt một số tác phẩm in cạnh ảnh chụp, tạo ra những so sánh thú vị về chất liệu và biểu đạt. Phòng Large Weston do nghệ sĩ Helen Sear giám tuyển là một ví dụ nổi bật: cả căn phòng xoay quanh chủ đề “miền quê” – vừa mộng mơ, vừa bất an. Một mảng tường được dán giấy mô phỏng hàng rào mắt cáo của Des Hughes, treo những bức ảnh đêm của Anna Fox và Alison Goldfrapp trong loạt Country Girls – nơi sự cô lập và mơ hồ hiện ra đầy ám ảnh. Đối diện là tranh sơn dầu của Anthony Eyton – hai tác phẩm cùng mang tên Outside The Door – vẽ thiên nhiên như một lời an ủi dịu dàng nhưng xa vời.

Dù vậy, nghệ thuật vẫn chiếm phần chủ đạo. Trong một không gian do Stephanie McDonald (từ 6a Architects) và cộng sự Tom Emerson giám tuyển, số lượng tác phẩm kiến trúc có phần vượt trội – nổi bật là mô hình lớn của dự án cải tạo Tate Liverpool. McDonald chia sẻ, trong số 18.000 tác phẩm gửi về, chỉ khoảng 300 là từ giới kiến trúc. “Chúng ta cần khuyến khích nhiều hơn nữa,” cô nói. “Mọi người cần biết rằng họ có thể – và nên – tham gia.” Dù vậy, những khoảnh khắc bùng nổ nhất của triển lãm – dù được Moussavi và cộng sự sắp đặt – vẫn thuộc về giới nghệ sĩ: như tượng The Mummer mang sắc thái ngoại giáo của Tim Shaw đứng trước tấm rèm đỏ rực làm từ vỏ bao diêm của Antonio Tarsis.

Cũng từ cách trưng bày này, các tác phẩm kiến trúc dường như được trao thêm “quyền lực thẩm mỹ”. Ví dụ, bản render chi tiết của Henley Halebrown (trích từ thiết kế trung tâm cộng đồng De Roosenberg) khi được treo ngay phía trên những bản in tinh nghịch của Eva Rothschild, lập tức mang lại một đối thoại sâu sắc: kiến trúc không còn đơn thuần là chỉ dẫn thi công, mà hiện ra như một hình thức nghệ thuật mang giá trị văn hóa, xã hội và triết lý sống.

Trong bối cảnh Royal Academy đang phải thu hẹp hoạt động của bộ phận kiến trúc, thậm chí “đóng băng” vai trò giám tuyển chuyên trách, đề xuất của Farshid Moussavi như một lời khẳng định: kiến trúc vẫn có thể – và nên – giữ vai trò chủ động, sống động và thiết yếu trong chương trình nghệ thuật của viện. “Tôi không nghĩ là có thể quay lại cách làm cũ nữa,” bà nói.

Nguồn: Wallpaper*

Biên dịch: Hoàng Linh