Tranh sơn mài – Đỉnh cao nghệ thuật Việt Nam

Xuất hiện từ 2000 năm trước, nhưng nghệ thuật sơn mài truyền thống Việt Nam chưa được biết đến rộng rãi. Chỉ đến khi trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương thành lập vào năm 1926 và môn nghệ thuật này đã được đưa vào chương trình giảng dạy và ứng dụng rộng rãi, tranh sơn mài mới thực sự ghi dấu ấn độc đáo trong làng hội họa.

Tranh sơn mài “Ngày vui” của họa sĩ Trần Anh Tuấn

Điều làm nên vẻ đẹp lộng lẫy theo thời gian của tranh sơn mài chính là quy trình phức tạp bao gồm 25 công đoạn, trong đó làm vóc, vẽ và mài đóng vai trò quan trọng nhất. Công đoạn làm tranh rất công phu và có thể kéo dài hàng tháng, thậm chí hàng năm mới hoàn thành tùy theo độ phức tạp của tác phẩm và tài năng của người họa sĩ. Bên cạnh đó, mỗi giai đoạn đều chứa những nét tinh hoa của nghệ thuật Đông - Tây và những lý thuyết về Ngũ hành được cho là không thể tìm thấy ở những loại hình nghệ thuật khác.

Các nguyên liệu và công đoạn chính để làm nên tấm sơn mài

Đối với công đoạn chính đầu tiên - làm tấm sơn mài, một tấm gỗ sẽ được dùng để sáng tác tranh sơn mài. Trải qua bảy công đoạn cơ bản trong 20 - 30 ngày, một tấm ván gỗ hoàn hảo sẽ ra đời. Sau khi được chà nhám, tấm ván được phủ bằng vải, nhiều lớp hỗn hợp khác nhau như nhựa sống, mùn cưa, đất phù sa, đất sét hoặc đá xay mịn xen kẽ cũng sẽ được thêm vào. Sau mỗi lớp, tấm ván sẽ được chà cho đến khi mịn, sau đó được làm khô và giao cho họa sĩ.

Vỏ trứng được đính lên trên tấm sơn mài bằng nhựa cây

Giai đoạn thứ hai bắt đầu khi họa sĩ phác thảo bức tranh bằng phấn trắng, và sử dụng nhựa cây để trau chuốt từng chi tiết. Sau đó, các nguyên liệu tự nhiên như vỏ trứng, ngọc trai, vàng, bạc và kim loại khác sẽ được đính lên. Thông thường, một bức tranh có thể có đến từ 12 đến hơn 20 lớp dựa trên sự khéo léo và ý đồ sáng tác của họa sĩ. 

Các nguyên liệu được dùng để trang trí tranh sơn mài

Giai đoạn cuối cùng trước khi hoàn thiện một tác phẩm đó là - mài. Công đoạn này đòi hỏi sự tinh tế, tỉ mẩn và kỳ công của người họa sĩ để tạo nên một bức tranh hoàn hảo nhất. Khi từng lớp màu nhạt đi và trôi theo dòng nước, những nét vẽ có chủ đích nhưng cũng đầy ngẫu hứng sẽ xuất hiện. Sau khi được mài mịn, tranh sơn mài được phủ một lớp hỗn hợp sơn và mùn cưa, và được làm khô trong môi trường ẩm. Cuối cùng, người họa sĩ sẽ phủ lớp đánh bóng lên bức tranh.

Họa sĩ đang chà nhám tác phẩm của mình

Mỗi một tác phẩm sơn mài đều là tác phẩm độc nhất, bởi người họa sĩ không hề biết được dưới lớp sơn mài kia là nét vẽ, màu sắc gì.  Bên cạnh đó, hơn cả một tác phẩm nghệ thuật, tranh sơn mài Việt Nam còn là thảnh quả của một quá trình sáng tạo đầy công phu và tâm huyết của người họa sĩ.

Biên dịch: Minh Hậu

Biên tập: Thu Huyền

Nguồn: LACQUER PAINTINGS, GLORY OF VIETNAMESE ART | thefinesrmagazine.com