Tranh dân gian Đông Hồ vươn ra thế giới

Cùng với dân ca Quan họ, tranh Đông Hồ là niềm tự hào của Bắc Ninh – một di sản văn hóa độc đáo, mang đậm hồn cốt vùng Kinh Bắc. Từ những bản ván khắc gỗ, các nghệ nhân làng Mái (Song Hồ, Thuận Thành) đã tạo nên những bức tranh thủ công bằng giấy dó và màu sắc hoàn toàn tự nhiên: đỏ từ sỏi son, vàng từ hoa hòe, xanh từ lá chàm, trắng từ vỏ sò giã… Mỗi bức tranh điệp không chỉ là tác phẩm mỹ thuật, mà còn là tấm gương phản chiếu lối sống, tâm thức và khát vọng nhân văn của người Việt.

Tranh Đông Hồ không chỉ là vật trang trí mà còn là kho tư liệu sống động về đời sống và văn hóa dân gian đồng bằng Bắc Bộ. Những bức như “Lợn đàn”, “Gà mẹ gà con” thể hiện ước vọng sinh sôi, no đủ. Tranh tín ngưỡng như “Phật Bà”, “Ông Công ông Táo” gắn với niềm tin tôn giáo truyền thống. Tranh giáo huấn như “Thầy đồ Cóc”, “Trê Cóc” mang tính hài hước mà sâu cay. Còn “Đám cưới chuột”, “Hứng dừa”… lại nhẹ nhàng châm biếm, phản ánh cái nhìn sâu sắc về xã hội xưa.

Trên hết, tranh Đông Hồ lưu giữ ký ức sinh hoạt thường nhật của người Việt: cảnh chăn trâu, cấy lúa, kéo vó, phiên chợ quê, hội làng… được khắc họa bằng ngôn ngữ tạo hình mộc mạc nhưng sinh động và biểu cảm. Ít có dòng tranh nào giữ được sự hòa quyện tự nhiên với đất trời như vậy. Mỗi lớp màu in tay chồng lên nhau, tạo nên gam sắc rực rỡ nhưng vẫn giữ được chất thô mộc, gần gũi.

Với giới chuyên gia, tranh Đông Hồ không chỉ là mỹ thuật dân gian, mà còn là tấm gương phản chiếu triết lý sống và tâm hồn người Việt. Không hào nhoáng, không cầu kỳ, tranh gây ấn tượng bằng sự dứt khoát của đường nét, bố cục hài hòa và hình ảnh dung dị mà đầy ý nghĩa. Mỗi lần in tranh, người nghệ nhân như một người “in hồn Việt” lên mặt giấy.

Trong bối cảnh hiện đại hóa, dòng tranh Đông Hồ từng đối mặt với nguy cơ mai một. Tuy nhiên, nhiều chương trình bảo tồn và phát huy di sản đã được triển khai: phục dựng kỹ thuật truyền thống, đào tạo thế hệ nghệ nhân mới, khuyến khích sáng tạo ứng dụng, tổ chức du lịch làng nghề… Nhờ đó, tranh Đông Hồ dần hồi sinh trong đời sống đương đại, trở thành cảm hứng cho nhiều họa sĩ trong và ngoài nước.

Vươn mình ra thế giới

Ngay từ những năm 1970, tranh Đông Hồ đã được chọn làm quà tặng quốc gia – trong đó có Chủ tịch Cuba Fidel Castro – đánh dấu bước đầu hội nhập quốc tế. Từ đó đến nay, tranh xuất hiện tại nhiều triển lãm ở Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ… như những cánh cửa mở ra thế giới để đối thoại văn hóa, kết nối bạn bè năm châu với Việt Nam.

Năm 2025, Bắc Ninh đẩy mạnh quảng bá tranh Đông Hồ ra quốc tế. Sau chương trình “Tinh hoa văn hóa Bắc Ninh - Sắc màu Đông Hồ” tại phố đi bộ hồ Gươm, đoàn công tác tỉnh đã mang tranh đến Pháp và Đức. Tại trụ sở UNESCO ở Paris, chương trình nghệ thuật “Việt Nam – Tinh hoa văn hóa và khát vọng vươn mình” giới thiệu hai di sản tiêu biểu: Quan họ và tranh Đông Hồ. Các nghệ nhân cũng trình diễn kỹ thuật in tranh, giao lưu và trưng bày tác phẩm tại Trung tâm Văn hóa Việt Nam ở Pháp và các điểm văn hóa tại Đức. Những bức như “Vinh quy bái tổ”, “Phú quý”, “Chăn trâu thổi sáo” trở thành biểu tượng sống động của ký ức dân tộc, thu hút sự quan tâm của kiều bào và bạn bè quốc tế.

Song song với các hoạt động bảo tồn và quảng bá, Bắc Ninh cùng các bộ, ngành đang tích cực thúc đẩy hồ sơ “Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ” để được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp. Đây là bước đi quan trọng, không chỉ để gìn giữ mà còn để khẳng định vị thế của tranh Đông Hồ trong dòng chảy văn hóa nhân loại.

Như một sứ giả văn hóa, tranh Đông Hồ kể chuyện đất nước và con người Việt Nam bằng thứ ngôn ngữ tạo hình dân gian giản dị mà sâu sắc. Mỗi bức tranh là tiếng nói của tâm hồn, nối quá khứ với hiện tại, nối làng quê Kinh Bắc với bạn bè năm châu. Với tình yêu di sản và sức sống của thời đại, dòng tranh mộc mạc ấy sẽ còn sống mãi, tiếp tục tỏa sáng trong lòng công chúng Việt Nam và thế giới.

Biên soạn: Hoàng Linh