The Fighting Temeraire: Giải mã vì sao kiệt tác tranh sơn dầu của JMW Turner thường bị hiểu nhầm

(Nguồn: The National Gallery, London)

Khi các bảo tàng nghệ thuật trên toàn thế giới tổ chức kỷ niệm 250 năm ngày sinh của JMW Turner, đây cũng là thời điểm thích hợp để nhìn lại kiệt tác tranh sơn dầu nổi tiếng "The Fighting Temeraire".

"The Fighting Temeraire" nhanh chóng trở thành một hiện tượng quốc gia ngay khi ra mắt vào năm 1839 và đến nay vẫn giữ vững danh tiếng. Tác phẩm từng được bình chọn là bức tranh nghệ thuật yêu thích nhất nước Anh và hiện diện trên tờ tiền 20 bảng Anh. Tuy nhiên, cách hiểu phổ biến về thông điệp của bức tranh phong cảnh này có thể đi ngược lại với dụng ý thực sự của Turner.

Ý nghĩa đằng sau cái tên Temeraire

Tên gọi "Temeraire" đề cập đến một chiến hạm 98 súng thuộc Hải quân Hoàng gia Anh, được vẽ trong nền tranh. Con tàu từng là anh hùng trong các cuộc chiến chống Pháp trong thời kỳ Napoléon, nhưng đến năm 1838, nó bị tháo dỡ và bán từng bộ phận. Trong tranh, Temeraire – chiến binh huyền thoại của đại dương – được kéo dọc theo dòng sông Thames bởi một chiếc tàu kéo chạy bằng hơi nước, biểu tượng của sự đổi mới công nghiệp.

Một đoạn ngắn trong bộ phim James Bond "Skyfall" (2012) đã khắc họa góc nhìn phổ biến về tác phẩm. Trong cảnh phim, Bond (Daniel Craig) gặp Q (Ben Whishaw) tại Phòng trưng bày Quốc gia London và cùng ngồi trước bức tranh. Q nhận xét: "Bức tranh luôn khiến tôi cảm thấy một chút buồn bã", ám chỉ hình ảnh một con tàu vĩ đại bị kéo đi phế liệu.

Quan điểm này phản ánh niềm hoài niệm và cảm giác tiếc nuối quá khứ huy hoàng, nơi Temeraire hiện lên như một nữ anh hùng bi tráng, còn chiếc tàu kéo trở thành kẻ phản diện. Các nhà văn thế kỷ 19 như William Makepeace Thackeray và Herman Melville cũng từng lên án con tàu hơi nước như một kẻ nhỏ bé và nham hiểm đối lập với sự oai hùng của Temeraire.

Một niềm tin phổ biến về tác phẩm The Fighting Temeraire của Turner là nó gợi lên cảm giác vinh quang quốc gia đã phai nhạt

Hào quang của HMS Temeraire trong lịch sử

Không khó hiểu vì sao khán giả thời Turner đồng cảm với số phận của Temeraire. Vào năm 1804, con tàu đóng vai trò then chốt trong việc phong tỏa cảng Pháp và bảo vệ bờ biển Anh. Tuy nhiên, chiến tích vang dội nhất của nó là tại trận Trafalgar năm 1805, nơi Temeraire lao mình xuyên qua làn khói súng, nã pháo dữ dội vào chiến hạm Redoubtable của Pháp để bảo vệ soái hạm Victory của Đô đốc Nelson. Dù chịu thiệt hại nặng nề, Temeraire đã góp phần quyết định vào chiến thắng lịch sử này.

Tìm thấy vẻ đẹp trong sự đổi mới

Turner vẽ "The Fighting Temeraire" khi đã 64 tuổi. Sinh ra tại một khu lao động nghèo gần Covent Garden, ông theo học tại Học viện Nghệ thuật Hoàng gia năm 14 tuổi và trở thành Giáo sư Viễn cảnh ở tuổi 32. Tuy được giới thượng lưu trọng vọng, Turner luôn giữ giọng Cockney đặc trưng và bản tính thô mộc. Ông cũng cực kỳ nhạy bén về thương mại, luôn tìm kiếm những đề tài tranh nghệ thuật hấp dẫn để chiều lòng thị hiếu công chúng.

Việc ông kết nối hình ảnh cái cũ và cái mới trong tranh như một phép ẩn dụ về quá trình chuyển đổi – mở ra một vòng đời hậu công nghiệp mới trong lịch sử nhân loại.

Hơi nước - Linh hồn mới của thời đại

Thông điệp quan trọng nhất trong bức tranh nổi tiếng này lại không nằm ở lòng yêu nước hay sự tiếc nuối, mà ở chiếc tàu kéo – tâm điểm thực sự. Hơi nước là phát minh cơ khí vĩ đại của thời đại Turner. Trong các tác phẩm khác như "Snow Storm – Steam-Boat" (tạm dịch: Bão tuyết – Thuyền hơi nước) (1842) và "Rain, Steam and Speed" (tạm dịch: Mưa, Hơi nước và Tốc độ) (1844), Turner thể hiện niềm say mê với máy móc hiện đại và những ảnh hưởng sâu sắc của nó lên môi trường, trải nghiệm cá nhân và xã hội.

Điều này trái ngược hoàn toàn với đối thủ John Constable – họa sĩ chuyên vẽ tranh phong cảnh đồng quê thanh bình như trong "The Hay Wain" (1821), một tác phẩm dường như phớt lờ sự chuyển mình của nước Anh.

Trong khi John Constable miêu tả vùng nông thôn Anh là yên bình và đẹp như tranh vẽ, Turner đã đưa những thay đổi ảnh hưởng đến xã hội vào nghệ thuật của mình.

Trong khi đó, với "The Fighting Temeraire", Turner buộc người xem đối mặt trực diện với cơn lốc thay đổi của cách mạng công nghiệp, thể hiện rõ xu thế tất yếu qua nghệ thuật tranh phong cảnh.

Phản ánh thực tế lịch sử

Vào thời Turner vẽ "The Fighting Temeraire", Hải quân Hoàng gia đã bắt đầu sử dụng tàu hơi nước để kéo các chiến hạm lớn và đang trong quá trình thay thế tàu buồm bằng tàu hơi nước. Điều này không chỉ là một nâng cấp vũ khí thông thường, mà còn đánh dấu một cuộc cách mạng hàng hải. Sau hàng ngàn năm dựa vào gió và chèo tay, loài người lần đầu tiên có thể vượt qua giới hạn tự nhiên bằng sức mạnh cơ khí.

Turner, thấu hiểu ý nghĩa biểu tượng sâu xa của việc di chuyển bằng buồm trong nghệ thuật từ thời Homer, đã vẽ nên một bức tranh nghệ thuật vừa hoài niệm vừa khai sinh một kỷ nguyên mới – một hình thức tranh trừu tượng về sự biến đổi.

Khả năng thích nghi với sự mới mẻ

Turner nhận thức sâu sắc trách nhiệm của nghệ sĩ trước những biến chuyển không thể đảo ngược của lịch sử. Kỹ thuật miêu tả những con thuyền gỗ, cột buồm, cánh buồm và đầu tàu chạm trổ công phu trở nên lỗi thời. Thách thức lớn đối với nghệ sĩ thời hiện đại, theo Turner, là tìm thấy vẻ đẹp trong những thứ hoàn toàn mới như ống khói sắt, pittông, van và bánh lái.

"The Fighting Temeraire" thể hiện hoàn hảo tinh thần này – một trong những đóng góp vĩ đại nhất của Turner đối với tranh nghệ thuật hiện đại.

Sự ảnh hưởng sâu rộng đến nghệ thuật hiện đại

Turner thậm chí còn thay đổi kỹ thuật hội họa để phản ánh các biến động xã hội. Ông sử dụng những sắc tố màu mới như Lemon Yellow và Scarlet Lake trong bức tranh, thậm chí trộn cả mỡ động vật hay dầu salad để tạo hiệu ứng màu sắc độc đáo.

Ảnh hưởng của Turner đối với thế hệ họa sĩ tiên phong là vô cùng to lớn. Claude Monet và Camille Pissarro đều chịu ảnh hưởng sâu đậm từ ông. Một bản khắc "Rain, Steam and Speed" của Turner từng được trưng bày tại Triển lãm Ấn tượng đầu tiên ở Paris năm 1874 – một sự kiện đánh dấu bước ngoặt của lịch sử tranh nghệ thuật hiện đại.

Tác phẩm La Locomotive của Félix Bracquemond, 1873, dựa trên tác phẩm Rain, Steam and Speed ​​của Turner, được trưng bày tại triển lãm the first Impressionist tại Paris.

Di sản thật sự của Turner

Năm 2025, nhiều triển lãm trên thế giới sẽ kỷ niệm 250 năm ngày sinh Turner, từ Walker Art Gallery ở Liverpool ("Turner: Always Contemporary"), Turner's House ở Twickenham ("Turner's Kingdom: Beauty, Birds and Beasts"), đến Yale Center for British Art tại Connecticut ("JMW Turner: Romance and Reality") và Tate Britain ("Turner and Constable").

Nhưng để hiểu trọn vẹn di sản của Turner, người thưởng tranh cần vượt qua cảm giác u sầu. "The Fighting Temeraire" không chỉ là bản tình ca cho một quá khứ đã mất, mà còn là bài ca về sự chuyển mình, về thái độ không e ngại trước sự mới lạ, và khả năng tìm thấy vẻ đẹp trong trải nghiệm hiện đại – một tinh thần mà Turner đã để lại cho nghệ thuật thế giới.