Tạo nên sự "khác biệt" trên gốm trong nghệ thuật ý niệm.

Sự đa dạng trong tạo hình, sự tinh tế trong từng chi tiết và lớp nước men… tất cả phản ánh rõ nét chất nghề của di sản gốm. Tuy nhiên, vượt lên trên vẻ ngoài mang tính trình diễn, gốm không chỉ dừng lại ở giá trị sử dụng mà còn được nghệ sĩ Bùi Công Khánh chuyển hóa thành những ý niệm sâu sắc, nơi di sản và đương đại tìm được sự hòa nhịp.

Gần gũi với gốm từ những bước đầu trong hành trình sáng tạo nghệ thuật, nghệ sĩ Bùi Công Khánh chia sẻ: “Gốm là chất liệu đòi hỏi nghệ sĩ phải không ngừng học hỏi và tích lũy kinh nghiệm. Sự phức tạp của kỹ thuật gốm trở thành một lợi thế, mở ra vô vàn cách thể hiện. Từ đất, men, màu sắc, nhiệt độ, đến phương pháp vuốt tay, đổ khuôn, nung bằng gas, điện hay củi… mỗi phương thức đều mang lại những kết quả độc đáo mà các chất liệu khác không thể có được.”

Nghệ sĩ Bùi Công Khánh.

Có thể nhận thấy rõ ràng trong các chất liệu mà nghệ sĩ Bùi Công Khánh sử dụng để thể hiện nghệ thuật ý niệm—từ điêu khắc, hội họa, sắp đặt đến video art—gốm luôn được ông trân trọng đặc biệt: “Trong sáng tác, các chất liệu khác có thể làm nền, nhưng gốm luôn giữ vai trò trung tâm trong tác phẩm của tôi, bởi sự phức tạp và tính độc lập của nó khiến việc kết hợp với chất liệu khác trở nên khó khăn. Trước đây, tôi cũng từng thấy việc gắn cườm lên đất nung hay kết hợp sơn mài với gốm, nhưng cá nhân tôi không đánh giá cao điều đó. Khi gốm được kết hợp với các chất liệu khác bằng keo, sơn, hay bất kỳ phụ gia nào, tôi cho rằng gốm chỉ đóng vai trò làm nền cho lớp áo bên ngoài. Nếu vậy, không nên gọi đó là gốm, bởi như vậy là đã làm thiệt thòi cho chính bản thân chất liệu gốm.”

Sự “thừa mứa” những “huy chương sứ” – biểu tượng chiến tranh, chiến thắng, tôn vinh, thứ bậc… nhưng cũng rất mong manh, trống rỗng. | Ảnh: Đinh Công Đạt, Lam Phong, Xê Ra Mít Studio.

Nghệ thuật sắp đặt tạo hiệu ứng thị giác mạnh cho tác phẩm “huy chương sứ”. Ảnh: Đinh Công Đạt, Lam Phong, Xê Ra Mít Studio.

GỐM VIỆT CÓ LỊCH SỬ HƠN 4.000 NĂM, NHƯNG KỲ LẠ LÀ XƯA NAY CHƯA TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÀO Ở VIỆT NAM CÓ KHOA GỐM VÀ MỞ LỚP ĐÀO TẠO BÀI BẢN VỀ GỐM.

Dị Bản – một tác phẩm đậm chất trình diễn, khó ở tạo hình, tinh ở chi tiết, đa tầng ở ngữ nghĩa. | Ảnh: Đinh Công Đạt, Lam Phong, Xê Ra Mít Studio.

Trở lại với câu chuyện gốm ý niệm, việc tạo hình và hoàn thiện một tác phẩm gốm đã là một thử thách, huống hồ khi gốm được sử dụng làm phương tiện để chuyển tải những ý niệm, điều đó càng trở nên khó khăn hơn. Nghệ sĩ Bùi Công Khánh chia sẻ: “Khi thực hiện tác phẩm gốm đương đại, tôi gặp không ít hạn chế về kinh nghiệm và kỹ thuật. Trước đây, tôi chỉ vẽ trên những chiếc bình gốm có sẵn, nhưng giờ đây tôi phải tự đảm nhận mọi công đoạn: từ việc lựa chọn đất, tạo hình tác phẩm, đổ khuôn, chọn men, cho đến quyết định lò nung và nhiệt độ nung... Tác phẩm Dị Bản là một ví dụ điển hình. Tôi đã phải dành nhiều thời gian làm việc cùng những người thợ ở làng gốm Bát Tràng, và sau vô vàn thất bại, cuối cùng mới hoàn thiện được. Tuy nhiên, những khó khăn trong quá trình làm gốm không làm tôi nản lòng, mà ngược lại, chúng là động lực giúp tôi học hỏi và tích lũy thêm những kinh nghiệm quý báu từ chính nghề gốm."

“TẢ VỀ GỐM CỦA TÔI, MỘT NGƯỜI BẠN, CHỦ LÒ TRUYỀN THỐNG CỦA BÁT TRÀNG TỪNG NÓI: KHÁC THƯỜNG! XIN HIỂU THEO NGHĨA ĐƠN GIẢN THÔI, CHỈ LÀ: KHÁC BÌNH THƯỜNG”.
– Nghệ sĩ Bùi Công Khánh

Bàn tính, một di sản được “gốm hóa” tạo nên sự hòa hợp, đồng nhất giữa đồ vật và ý niệm. | Ảnh: Đinh Công Đạt, Lam Phong, Xê Ra Mít Studio.

Bàn tính, một di sản được “gốm hóa” tạo nên sự hòa hợp, đồng nhất giữa đồ vật và ý niệm. | Ảnh: Đinh Công Đạt, Lam Phong, Xê Ra Mít Studio.

Quan sát trong ngôn ngữ gốm của Bùi Công Khánh, chất "nghề" của tác phẩm được thể hiện rõ nét qua chất liệu, sự tinh tế trong từng chi tiết, và những hiệu ứng phức tạp do giới hạn về kết cấu. Tuy nhiên, những thử thách này lại được hóa giải, tạo nên một đẳng cấp chế tác cao, nơi mà “nghệ thuật ý niệm” bộc lộ một vẻ đẹp khác, với nhiều tầng ý nghĩa, đa chiều cảm xúc, và sự đa dạng trong thông điệp. Sự kết nối ấy được chính nghệ sĩ lý giải: “Trong gốm, ta dễ dàng nhận ra giai cấp mà các món đồ phục vụ. Tầng lớp càng cao, nhu cầu sử dụng gốm càng trở nên tinh tế hơn, yêu cầu người thợ phải tìm tòi, sáng tạo để cho ra đời những sản phẩm mang đậm chất nghệ thuật và sự độc đáo. Chính qua đó, ta thấy sự kết nối giữa gốm thủ công truyền thống và các tác phẩm gốm nghệ thuật.”

Truyền tải ý niệm vào gốm cũng là cách người nghệ sĩ làm hồi sinh và tôn vinh di sản. | Ảnh: Đinh Công Đạt, Lam Phong, Xê Ra Mít Studio.

Nguồn tham khảo: Tạo “khác thường” trên gốm cho nghệ thuật ý niệm

Biên soạn: Hoàng Linh