Picasso có thực sự lấy cảm hứng từ nghệ thuật châu Phi? Cuộc tranh luận kéo dài cả thế kỷ lại bùng nổ

( Two people view Pablo Picasso's Les Demoiselles d'Avignon (1907) on display at the Museum of Modern Art in New York )

Cuộc tranh luận kéo dài cả thế kỷ về nguồn cảm hứng đằng sau một trong những bức tranh táo bạo nhất của họa sĩ Pablo Picasso – Les Demoiselles d’Avignon – lại một lần nữa bùng lên, lần này với tuyên bố của một nhà sưu tầm người Pháp rằng những chiếc mặt nạ châu Phi hoàn toàn không liên quan đến tác phẩm này. Trong một bài viết mới được công bố, nhà sưu tầm kiêm “thám tử nghệ thuật” Alain Moreau cho rằng kiệt tác năm 1907 này thực chất lấy cảm hứng từ các bích họa thời Trung cổ xứ Catalan. Tuy nhiên, nhiều học giả hàng đầu đã phản bác, khẳng định rằng ảnh hưởng từ nghệ thuật châu Phi là “không thể nhầm lẫn và mang tính nền tảng”. Moreau đã liên hệ giữa cách thể hiện khuôn mặt các vị Thánh trong bích họa Catalan với những biến dạng táo bạo mà Picasso đưa vào tranh của mình năm 1907, tiêu biểu như Les Demoiselles d’Avignon. Trong nỗ lực bác bỏ lập luận của Alfred H. Barr Jr. – người cho rằng các tác phẩm này chịu ảnh hưởng từ hội họa và điêu khắc châu Phi – Moreau đã nghiên cứu một chiếc mặt nạ châu Phi được nhà sử học nghệ thuật này trưng bày cạnh bức tranh tại MoMA năm 1939, và cho rằng đây là nguồn cảm hứng trực tiếp. “Hóa ra,” Moreau nói với La Vanguardia, “chiếc mặt nạ đó thậm chí còn chưa xuất hiện ở châu Âu trước năm 1935 – điều này khiến việc Picasso từng nhìn thấy nó là bất khả thi.” Tuy vậy, điều này không loại trừ khả năng họa sĩ đã bị ảnh hưởng bởi những chiếc mặt nạ châu Phi khác mà ông từng tiếp xúc.

Theo Suzanne Blier – giáo sư lịch sử nghệ thuật tại Đại học Harvard và là tác giả cuốn sách Picasso’s Demoiselles: The Untold Story (2019) – không thể xác định chỉ một nguồn ảnh hưởng duy nhất đối với Les Demoiselles d’Avignon. Bà cho biết, Picasso khi ấy đã chủ động tìm hiểu và tiếp xúc với các loại hình nghệ thuật từng bị xem nhẹ là “nguyên thủy”. Theo Blier, ông là “một kẻ nổi loạn văn hóa” đã “khẳng định vị thế xứng đáng của châu Phi như một trung tâm sáng tạo và đổi mới nghệ thuật”. Bà cũng cho rằng Moreau có thể đã quá cứng nhắc khi tìm kiếm những khuôn mặt cụ thể mà Picasso có thể đã sao chép. Dù Picasso chắc chắn có nghiên cứu nghệ thuật Catalan, nhưng Blier chưa từng thấy bất kỳ hình ảnh các vị Thánh có hào quang nào trong các cuốn sổ phác thảo của ông giai đoạn 1906–1907, hay trong những bản vẽ mùa hè ông ở Gósol. Trái lại, một bản phác họa vào tháng 10/1906 về tượng của người Vili ở Congo – thuộc sở hữu của họa sĩ Henri Matisse – “rõ ràng cho thấy ông đang thay đổi cách tiếp cận,” bà nói. “Những cuốn sổ phác thảo thời kỳ này không chỉ thể hiện sự thử nghiệm, mà còn là minh chứng cho sự gắn bó sâu sắc của Picasso với hình ảnh sách và các truyền thống thị giác xuyên suốt thời gian và văn hóa.”

Blier nhận định, việc cho rằng Picasso chỉ chịu ảnh hưởng từ nghệ thuật Catalan là “đơn giản hóa quá mức một câu chuyện phức tạp hơn rất nhiều”. Bà liệt kê hàng loạt nguồn cảm hứng của Picasso trong giai đoạn biến đổi này: nghệ thuật châu Phi, hình khắc tiền sử, nghệ thuật cổ đại Tây Ban Nha, điêu khắc thời Trung cổ, tranh biếm họa đại chúng, cùng tác phẩm của các họa sĩ như Giotto, Cézanne và Matisse. “Picasso luôn quan sát, tiếp thu, chiếm dụng và biến đổi,” Blier khẳng định. “Không bao giờ chỉ có một nguồn duy nhất.”

Nguồn : Was Picasso Really Inspired by African Art? A Century-Old Debate Reignites

Biên dịch : Bảo Long