Phùng Phẩm – Hành trình sáng tạo lặng thầm và đam mê bất tận

Ở tuổi gần 90, họa sĩ Phùng Phẩm vẫn là một trong những tên tuổi đặc biệt của mỹ thuật Việt Nam hiện đại. Ông nổi bật với kỹ thuật khắc gỗ đen trắng và sơn mài, đồng thời mang đến cái nhìn sâu sắc về chiến tranh, tình yêu, đời sống lao động và hình ảnh người phụ nữ. Bài viết này tái hiện hành trình sáng tạo đầy trăn trở nhưng cũng giàu sức sống của một nghệ sĩ đã dành cả đời cho nghệ thuật.

Tuổi thơ và những năm tháng kháng chiến

Nghệ sĩ Phùng Phẩm, tháng 8 năm 2006.

Phùng Phẩm sinh năm 1932 trong một gia đình khá giả tại Vĩnh Phúc. Tuổi thơ ông gắn liền với những biến động lịch sử: Cách mạng, kháng chiến chống Pháp, rồi tham gia viết khẩu hiệu cổ động cho Việt Minh khi mới 13 tuổi. Những trải nghiệm này đã hun đúc trong ông tinh thần phản kháng và tình yêu nghệ thuật gắn liền với xã hội, con người.

Bước ngoặt đến với nghệ thuật

Năm 1951, Phùng Phẩm sang Quế Lâm (Trung Quốc) học và tại đây gặp gỡ họa sĩ Nguyễn Khang, người đã khơi dậy trong ông khát vọng trở thành nghệ sĩ. Sau ngày Hà Nội giải phóng (1954), ông dạy mỹ thuật ở nhiều tỉnh, tranh thủ sáng tác tranh cổ động, bích họa trong điều kiện thiếu thốn vật liệu.

Đến 1968, ông thi đỗ vào Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội. Tuy nhiên, do chiến tranh và những ràng buộc chính trị, việc học bị gián đoạn. Ông chuyển sang làm việc tại Trung tâm Phim Hoạt hình suốt 10 năm, nhưng ngọn lửa nghệ thuật chưa bao giờ tắt.

Ngôn ngữ tạo hình: Từ khắc gỗ đến sơn mài

Phan Bội Châu (Phan Boi Chau), in khắc gỗ, đen trắng, 56x34 cm. Bộ sưu tập Andrew & Ann Proctor.

Sau bức rèm (Behind the Screen), 2004, in khắc gỗ, đen trắng, 39x57 cm. Bộ sưu tập N.K. Long.

Khắc gỗ đen trắng: Là chất liệu gắn bó lâu dài, giúp ông thể hiện mạnh mẽ đường nét, hình khối và chiều sâu tư tưởng. Tác phẩm Phan Bội Châu hay Sau bức rèm đều để lại ấn tượng sâu sắc bởi sự tối giản mà giàu biểu tượng.

Ngày chủ nhật (Sunday), 2010, sơn mài, 160x120 cm. Bộ sưu tập Thang Long Art Gallery.

Bên hoa huệ (Beside the Lilies), 2008, sơn khắc, 80x120 cm. Bộ sưu tập Thang Long Art Gallery.

Sơn mài & Sơn khắc (Coromandel): Từ thập niên 1990, ông thử nghiệm sơn mài, sau đó kết hợp nhiều chất liệu. Các tác phẩm như Ngày Chủ Nhật (2010) hay Bên hoa huệ (2008) cho thấy sự bùng nổ màu sắc, với gam đỏ, vàng, đen đầy sức nặng thị giác.

Thiếu nữ Hà Nội (Hanoi Maiden), in khắc gỗ, đen trắng, 58x73 cm. Bộ sưu tập N.K. Long.

Chủ đề sáng tác: Người phụ nữ, đời sống và xã hội

Trang điểm (Make-up), 2003, in khắc gỗ, đen trắng, 42x62 cm.

Tự Hào 2 (Proud 2), in khắc gỗ, đen trắng, 50x84 cm. Bộ sưu tập N.K. Long.

Trong các tác phẩm, người phụ nữ là hình tượng trung tâm: từ thiếu nữ Hà Nội, cô gái thành thị hiện đại, đến phụ nữ dân tộc thiểu số. Ông khắc họa họ vừa gợi cảm, vừa đầy kiêu hãnh.

Chải tóc (Combing Hair), 2013, sơn mài, 80x120 cm. Bộ sưu tập Thang Long Art Gallery.

Bên cạnh đó, ông còn khai thác đề tài:

Chiến tranh & hậu quả, phản ánh sự mất mát, đau thương.

Lao động & thân phận, ca ngợi sức mạnh của người nông dân, công nhân.

Tình yêu & dục tính, khai thác những đề tài nhạy cảm với góc nhìn nhân văn.

Huyền thoại & ký ức, gắn với văn hóa dân gian và trải nghiệm cá nhân.

Dấu ấn triển lãm và ghi nhận

Thiếu nữ và Hoa (Young Maiden with Flowers), 1983, in khắc gỗ, đen trắng, 52.5x61 cm. Bộ sưu tập Thang Long Art Gallery.

Năm 1990, tác phẩm “Chống hạn” đoạt Huy chương Vàng tại Triển lãm Mỹ thuật Toàn quốc.

Các triển lãm cá nhân và hồi cố, đặc biệt là Triển lãm 2023 tại Thăng Long Art Gallery, đã khẳng định tên tuổi ông trong dòng chảy mỹ thuật Việt Nam.

Tác phẩm của ông hiện có mặt tại nhiều bộ sưu tập nghệ thuật trong và ngoài nước.

Nguồn: Artist Phung Pham’s Silent Passionate Journey

Quỳnh Hoa