Những hình thể trần trụi và đầy cảm xúc của Marlene Dumas tụ hội tại Athens

Triển lãm nghệ thuật “Cycladic Blues” của Marlene Dumas tại Bảo tàng Nghệ thuật Cycladic (Athens), mang đến một cái nhìn thâm trầm và đầy suy tư về cái chết, dục tính và chu kỳ hiện sinh thông qua tranh, ký họa và đối thoại với các hiện vật cổ đại.

Marlene Dumas. Hình ảnh: Ảnh: Peter Cox, Eindhoven. Bản quyền: Marlene Dumas.

Khai thác chủ đề cái chết từ một góc nhìn đầy phản biện, Dumas dẫn dắt người xem bước vào không gian triển lãm bằng một câu thơ của nhà thơ Hy Lạp cổ đại Sappho: “Cái chết là điều ác. Nếu nó là điều tốt, ngay cả các vị thần cũng sẽ phải chết". Câu thơ được nghệ sĩ đọc to trước thềm triển lãm như một bản tuyên ngôn nghệ thuật, phủ định khái niệm lãng mạn về cái chết như một vòng lặp luân hồi, thay vào đó nhấn mạnh tính vĩnh viễn và bạo lực của nó.

Long Neck (fragment), 1998. Bộ sưu tập của nghệ sĩ. Hình ảnh: Ảnh: Peter Cox, Eindhoven. Bản quyền: Marlene Dumas. Tư liệu: Studio Dumas.

“Cycladic Blues” là một sự kiện nghệ thuật đặc biệt, nơi các tác phẩm của Dumas từ năm 1992 đến hiện tại được trưng bày xen kẽ cùng các hiện vật khảo cổ, chủ yếu là tượng Cycladic, được chính nghệ sĩ lựa chọn từ bộ sưu tập thường trực của bảo tàng. Những tượng hình khắc từ đá cẩm thạch, mang vẻ đẹp tối giản và ẩn danh, từng được chôn cùng người chết như một phần của nghi thức tang lễ, nay đứng cạnh tranh triển lãm nghệ thuật hiện đại, tạo nên đối thoại bất ngờ giữa cổ xưa và đương đại.

Các tác phẩm của Dumas, từ những vũ công trong chuỗi tranh về Amsterdam đến các chân dung đầy cảm xúc về con gái bà, đều xoay quanh cơ thể con người trong trạng thái căng thẳng, mong manh, nhục cảm hay đang dần tan biến. Những tranh triển lãm nghệ thuật này phản ánh sự lưu chuyển không ngừng của cảm xúc: yêu – ghét, sống – chết, tội lỗi – trong trắng. Triển lãm trở thành một tọa đàm nghệ thuật vượt thời gian, nơi cái chết không phải là kết thúc mà là chu kỳ gắn liền với tồn tại.

Mối liên hệ giữa Dumas và nghệ thuật Hy Lạp cổ điển không hề bằng phẳng. Trưởng thành tại Nam Phi dưới chế độ Apartheid, bà chứng kiến cách các lý tưởng thẩm mỹ cổ đại bị sử dụng như công cụ chính trị để duy trì quyền lực. Tuy nhiên, cũng chính từ những văn bản cổ này, Dumas tìm thấy khả năng phản kháng tiềm ẩn, như cách các tù nhân chính trị tại Đảo Robben từng diễn lại bi kịch “Antigone” như một hình thức sinh tồn. Nghệ thuật cổ điển, vì thế, vừa là vết thương, vừa là vũ khí của hy vọng.

Helena and Eden, 2020. Bộ sưu tập cá nhân. Hình ảnh: Ảnh: Peter Cox, Eindhoven. Bản quyền: Marlene Dumas. Tư liệu: Studio Dumas.

Alfa, 2004. Bộ sưu tập cá nhân. Hình ảnh: Tư liệu Frith Street Gallery, London. Ảnh: Frith Street Gallery. Bản quyền: Marlene Dumas.

Trong tranh “Helena and Eden” (2020), hình ảnh hai mẹ con đang ngủ như trôi dạt giữa sự sống và cái chết. Hay ở “50+” (2010–2018), cơ thể được mô tả như đang phân rã, làn da trong suốt lộ rõ mạch máu, gương mặt thứ hai như linh hồn rời khỏi thân xác. Với Dumas, vẽ không chỉ là xây dựng mà còn là gột bỏ – nhiều lớp sơn bị lau đi hơn là được giữ lại, tạo ra sự bất toàn đầy chất thơ.

Dumas cũng thường lấy cảm hứng từ hình ảnh hậu kỳ, bao gồm cả ảnh pháp y hay cái chết, như trong “Alfa” (2004), tái hiện chân dung một phụ nữ trẻ người Chechnya tử nạn trong khủng hoảng nhà hát Moscow. Bức tranh là sự giao thoa giữa giấc ngủ và cái chết, giữa hiện thực và mộng tưởng – tạo nên một ảnh triển lãm nghệ thuật mang tính nội tâm sâu sắc.

Ở “Immaculate”, một phần thân dưới được vẽ chi tiết đứng cạnh tượng Cycladic – làn da xanh nhạt của người hiện đại tương phản với đá trắng cổ đại. Một bên là nhục cảm và hiện sinh, một bên là tượng trưng cho sự chết và chu kỳ mới. Khoảng cách giữa chúng không bị xóa nhòa, mà chính sự va chạm ấy tạo nên sức mạnh của toàn bộ triển lãm tranh nghệ thuật.

Tên gọi “Cycladic” bắt nguồn từ từ Hy Lạp “kyklos”, vòng tròn, ám chỉ vòng vây của các hòn đảo quanh Delos, nơi sinh của thần Apollo và Artemis. Dumas dùng hình tượng đó để gợi lên chu kỳ sinh – tử, ký ức – lãng quên, sáng tạo – mục rữa. Những tượng hình Cycladic với cánh tay khép, hình thể tròn trịa, chính là biểu tượng cho vòng lặp ấy – nhưng qua tranh của Dumas, chúng được tái tạo với hình thức biến hóa và cảm xúc mới, làm nên một hội chợ nghệ thuật siêu hình giữa các thời đại.

Triển lãm nghệ thuật “Marlene Dumas: Cycladic Blues” tại Bảo tàng Nghệ thuật Cycladic, Athens, kéo dài đến ngày 2/11/2025.

Nguồn: Marlene Dumas’ charged, exposed and intimate figures gather in Athens

Quỳnh Hoa