Những bức tranh hiếm hoi vẽ về bệnh viện của Van Gogh tiết lộ điều gì về nỗi giằng xé nội tâm của ông?  

Hai tác phẩm năm 1889 của danh hoạ hiện đang được trưng bày tại London và chưa từng được triển lãm bên ngoài Thụy Sĩ trong hơn một thế kỷ.

“Self-Portrait with Bandaged Ear” (Chân dung tự họa với tai băng bó) (1889) của Vincent Van Gogh. Thuộc Bộ sưu tập của Viện Nghệ thuật Courtauld, London. Ảnh: Fine Art Images/Heritage Images qua Getty Images.

Hai bức tranh của Vincent Van Gogh, được sáng tác trong một trong những giai đoạn biến động nhất của ông, hiện đang được trưng bày tại Phòng trưng bày Courtauld ở London, đánh dấu lần đầu tiên các tác phẩm nghệ thuật này rời khỏi Thụy Sĩ sau hơn một thế kỷ. “The Ward in the Hospital in Arles” (Phòng bệnh viện ở Arles) và “The Courtyard of the Hospital in Arles” (Sân trong bệnh viện ở Arles), đều được vẽ vào năm 1889, mang đến cái nhìn hiếm hoi về cuộc sống của Van Gogh khi ông đang hồi phục sau khi tự cắt tai vào ngày 23 tháng 12 năm 1888.

Giới sử học nghệ thuật đã có nhiều suy đoán về trạng thái tinh thần của Van Gogh vào thời điểm đó, với vô số giả thuyết được đưa ra qua nhiều năm. Liệu ông có đau khổ khi biết tin em trai mình, Theo, vừa đính hôn, như bức thư nhận được vào ngày hôm đó tiết lộ? Hay ông đang cố gắng ngăn chặn những ảo thanh ám ảnh mà ông từng mô tả là “không thể chịu đựng nổi”? Hay ông đang trải qua hội chứng cai rượu?  

Năm trước khi vụ việc xảy ra là một giai đoạn đầy sáng tạo: Van Gogh đã thực hiện nhiều bức tranh nổi tiếng nhất của mình sau khi chuyển đến Arles, miền Nam nước Pháp, vào tháng 2 năm 1888. Tuy nhiên, trong thời gian này, ông cũng xảy ra mâu thuẫn với người bạn cùng nhà, họa sĩ Paul Gauguin, và trải qua nhiều cơn loạn thần tái diễn, cuối cùng dẫn đến hành động tự hủy hoại – cắt tai – mà sau đó ông không thể nhớ lại.  

Ngày hôm sau, 24 tháng 12, Van Gogh được đưa vào bệnh viện Hôtel-Dieu Saint-Esprit, ban đầu trong hai tuần, rồi sau đó tiếp tục nhập viện nhiều lần. Đến tháng 5, ông tự nguyện vào điều trị tại bệnh viện tâm thần ở Saint-Rémy-de-Provence và ở đó suốt một năm. Trong giai đoạn hồi phục đầu tiên trước khi đến Saint-Rémy, Van Gogh đã vẽ một số bức chân dung tự họa, chân dung bác sĩ và bạn bè, nhiều tĩnh vật, cùng những khung cảnh thiên nhiên địa phương.  

Ông cũng vẽ hai bức tranh mô tả trực tiếp không gian xung quanh mình trong thời gian nằm viện, mang đến góc nhìn hiếm hoi về trải nghiệm của Van Gogh trong quá trình điều trị. Việc tiếp tục vẽ tranh trong khi chữa bệnh có ý nghĩa quan trọng với ông, và trong một bức thư gửi em gái Willemien, Van Gogh than thở rằng: “Cuộc sống của anh chưa bao giờ đủ yên bình, tất cả những biến cố, thất bại và đổi thay này khiến anh không thể phát triển một cách tự nhiên và trọn vẹn trong sự nghiệp nghệ thuật của mình.”

Vincent van Gogh, “Phòng bệnh viện ở Arles” (1889). Ảnh: Liên bang Thụy Sĩ, Văn phòng Văn hóa Liên bang, Bộ sưu tập Oskar Reinhart “Am Römerholz,” Winterthur.  

Một trong hai bức tranh, “Phòng bệnh viện ở Arles”, mô tả khu phòng dành cho nam giới tại Hôtel-Dieu Saint-Esprit, nơi Van Gogh từng nằm điều trị. Tác phẩm được thực hiện từ giữa đến cuối tháng 4 năm 1889. Bố cục tranh nhấn mạnh độ dài của căn phòng với những hàng giường san sát, trong khi góc nhìn không thực tế khiến sàn nhà nghiêng lên trên—một kỹ thuật đặc trưng của Van Gogh, tạo cảm giác chênh vênh và bất ổn.  

Hoạt động chính diễn ra ở tiền cảnh, nơi các bệnh nhân tụ tập quanh bếp sưởi, trong khi hai nữ tu đang tiến lại từ phía sau. Tuy nhiên, những chi tiết này chủ yếu được thêm vào khi Van Gogh chỉnh sửa mạnh mẽ tác phẩm sáu tháng sau đó, vào tháng 10. Ở góc trái, một chiếc ghế trống gợi nhớ đến hai bức tranh khác mà ông vẽ vào năm 1888, một bức vẽ chiếc ghế, hiện được trưng bày tại Phòng trưng bày Quốc gia London, và một bức vẽ phòng ngủ của Van Gogh ở Arles, thuộc Bảo tàng Van Gogh ở Amsterdam.  

Hôtel-Dieu Saint-Esprit, được xây dựng vào năm 1573, có những dãy hành lang kiểu trung cổ bao quanh một khu vườn đầy hoa—chi tiết này rõ ràng đã thu hút sự chú ý của Van Gogh sau khi ông nhập viện. Dù bức “Sân trong bệnh viện ở Arles” mô tả một không gian bên ngoài, nhưng những bức tường vây quanh vẫn tạo cảm giác khép kín. Trong tranh, một nữ tu đang đi dọc hành lang bao quanh khu vườn, trong khi các bệnh nhân khác tụ tập ở tầng trên.  

Trong một bức thư gửi em gái Willemien, Van Gogh mô tả “Sân trong bệnh viện ở Arles” tràn ngập “sắc xanh mùa xuân” nhưng cũng hé lộ một sắc thái u ám hơn. “Ba thân cây tối sẫm và u buồn vươn lên như những con rắn xuyên qua tranh, và ở tiền cảnh là bốn bụi cây hoàng dương lớn, tối tăm và ảm đạm,” ông viết.

Vincent van Gogh, “Sân trong bệnh viện ở Arles” (1889). Ảnh : Liên bang Thụy Sĩ, Văn phòng Văn hóa Liên bang, Bộ sưu tập Oskar Reinhart “Am Römerholz,” Winterthur.  

Khác với thường lệ, Van Gogh không gửi hai bức tranh này cho em trai Theo mà mang theo chúng đến bệnh viện tâm thần ở Saint-Rémy vào tháng 5. Các giám tuyển tại Courtauld suy đoán rằng ông có thể đã hy vọng trang trí phòng mới của mình và đồng thời chứng minh với các bác sĩ rằng ông vẫn được phép tiếp tục vẽ trong thời gian nằm viện trước đó. Hai tác phẩm bị chia cắt vào năm 1894 và đoàn tụ vào năm 1925, khi Oskar Reinhart mua lại “Phòng bệnh viện”, sau khi đã sở hữu “Khu vườn” ba năm trước đó.  

Hai bức tranh này hiếm khi được cho mượn quốc tế và chưa rời khỏi Thụy Sĩ trong hơn một thế kỷ. Hiện tại, bảo tàng Am Römerholz ở Winterthur, gần Zurich—nơi thường xuyên trưng bày chúng—đang trong quá trình cải tạo, tạo cơ hội hiếm hoi để công chúng chiêm ngưỡng các tác phẩm này trong một không gian mới. Và có lẽ không nơi nào phù hợp hơn Courtauld ở London, nơi chúng được trưng bày gần *Chân dung tự họa với tai băng bó* (1889), tác phẩm được Van Gogh vẽ chỉ vài tháng trước đó khi vết thương ở tai ông vẫn đang hồi phục.  

Hai bức tranh của Van Gogh góp mặt cùng nhiều kiệt tác khác từ Bộ sưu tập Oskar Reinhart, bao gồm các tác phẩm của Goya, Renoir, Monet và Cézanne, trong triển lãm “Goya to Impressionism” tại Courtauld, kéo dài đến ngày 26 tháng 5. Trước đó, chúng được trưng bày sau một triển lãm lớn về Van Gogh tại Phòng trưng bày Quốc gia London, kết thúc vào tháng 1.  

Dù có quy mô nhỏ, triển lãm tại Courtauld vẫn tràn ngập những điểm nhấn thú vị về lịch sử nghệ thuật. Ví dụ, một bức tường gần đó trưng bày một nửa bức tranh vẽ quán cà phê của Manet từ năm 1878, trong khi nửa còn lại nằm ngay trên con đường gần đó, tại Phòng trưng bày Quốc gia London. Hai phần của tác phẩm sẽ được tạm thời đoàn tụ sau khi triển lãm Courtauld kết thúc. Treo cạnh tranh của Manet là một bức chân dung năm 1901 của Picasso, thuộc giai đoạn đầu của Thời kỳ Xanh. Nghiên cứu mới từ nhóm bảo tồn của Courtauld gần đây đã phát hiện một bức tranh ẩn bên dưới, hé lộ chân dung một người phụ nữ bí ẩn, chứng minh rằng Picasso đã tái sử dụng một tấm toan cũ để tạo ra tác phẩm này.

Nguồn: What Do Van Gogh’s Rare Hospital Paintings Reveal About His Inner Turmoil?

Biên dịch: Huyền Trịnh