Nghệ thuật, Công lý dành cho những vấn đề môi trường (Phần 5)

Thế hệ 

Các nhà phân tích địa tầng đã suy tính về tội ác diệt chủng của 50 triệu người Mỹ bản địa và các cuộc diễn tập quân sự thể hiện sức mạnh của vũ khí hạt nhân. Việc thể hiện quyền lực qua bạo lực cho thấy: các nhà địa chất đã và đang lo lắng cho thế hệ mai sau. 

Địa chất học đã trở thành một bài diễn thuyết nền tảng trong kỷ nguyên thảm họa khí hậu. Có thông báo rằng năm 2019 sẽ là Năm Carbon, Hiệp hội Địa chất Anh tuyên bố rằng: “Các nguồn năng lượng dựa trên carbon […] vẫn có tầm quan trọng thiết yếu như một nguồn năng lượng mà còn có vai trò quan trọng trong việc lập kế hoạch cho một xã hội carbon trong tương lai”. Thật khó chịu khi thấy các nhà địa chất đã đào tạo những người khai thác qua các sự kiện nghệ thuật và nhân văn trong thập kỷ qua.

Hình 17. William T. Garrett Foundry, The Last Spike (The Golden Spike), 1869, vàng, hợp kim với đồng, 1,11 x 14,13 x 1,27 cm. Bộ sưu tập Trung tâm Nghệ thuật Cantor, Đại học Stanford (1998.115).

Hình ảnh kỹ thuật số được cung cấp bởi Trung tâm Nghệ thuật Cantor, Đại học Stanford, Quà tặng của David Hewes.

Địa chất đó đã trở thành một bài diễn thuyết nền tảng trong kỷ nguyên của thảm họa khí hậu là một điều kỳ lạ do trọng tâm chuyên môn chiếm ưu thế của nó. Lúng túng thông báo rằng năm 2019 sẽ là Năm Carbon, Hiệp hội Địa chất Anh tuyên bố rằng: “Các nguồn năng lượng dựa trên carbon […] vẫn có tầm quan trọng thiết yếu như một nguồn năng lượng mà còn trong việc lập kế hoạch cho một xã hội trung tính carbon trong tương lai”. Thật khó chịu khi thấy các nhà địa chất đã đào tạo những người khai thác, nếu không phải làm việc trực tiếp trong các ngành công nghiệp, các sự kiện nghệ thuật và nhân văn trong thập kỷ qua.

Khi quá cố định về quá khứ, lịch sử nghệ thuật - không giống như mô hình khí hậu - có thể bị che khuất giữa các hành động và hậu quả của chúng, làm mất đi đạo đức về sự quan tâm và công lý giữa các thế hệ. Một chàng trai trẻ Polly Higgins được chứng kiến tác phẩm của nghệ sĩ, kiến ​​trúc sư và nhà môi trường học Hundertwasser và: “Anh ấy thực sự truyền cảm hứng cho tôi… và kết quả là tôi đã dành thời gian với anh ấy ở Vienna và học được rất nhiều điều về phong trào sinh thái châu Âu” . Higgins sẽ trở thành luật sư và anh sẽ nỗ lực để tội ác diệt chủng sinh thái được quốc tế công nhận ngang hàng với tội ác chiến tranh và tội ác diệt chủng. Sự phát triển gần đây của các nghiên cứu về khí hậu có nghĩa là: các tác nhân doanh nghiệp, nhà nước và cá nhân và đối với tội phạm diệt chủng sinh thái, nó có nên được chính thức công nhận hay không. Câu hỏi là liệu còn đủ thời gian cho việc xử lí pháp luật hay không.

- Phản hồi của Andrea Gaynor, Phó Giáo sư Lịch sử, Đại học Tây Úc.

Quá trình xây dựng Phố Collins

Nghệ thuật - đặc biệt là nghệ thuật thuộc địa của người định cư Anh - đã chứng minh một lĩnh vực thuận lợi cho việc thực hành nghiên cứu lịch sử môi trường. Đặc biệt, các nghệ sĩ địa hình môi trường và phong cảnh đã đưa vào các tác phẩm của họ rất nhiều thông tin về hệ sinh thái và khí hậu, những thông tin này — thậm chí tính đến sự khác nhau về phong cách —  đều mang lại thông tin có giá trị về môi trường trong quá khứ, cũng như nhận thức về môi trường. Ví dụ, Bill Gammage đã sử dụng các tác phẩm nghệ thuật thuộc địa làm bằng chứng thuyết phục cho các hình thức xâm chiếm đất đai của thổ dân bản địa trong tác phẩm The Biggest Estate on Earth (2012). Ian McLean và tôi cũng đã tạo ra một cơ sở dữ liệu nghệ thuật từ vùng sông Swan ở Tây Úc, cho thấy cách các tác phẩm nghệ thuật tập thể theo thời gian mô tả hệ thực vật đang ít dần tại những khu vực địa phương hơn, trong khoảng thời gian từ năm 1827 đến năm 1950.

Đây là một việc làm hữu ích, nhưng đã đến lúc các nhà sử học môi trường phải vượt ra ngoài nghệ thuật làm cho cảnh quan, thiên nhiên - trở thành một chủ đề chính. Câu hỏi ở đây không phải là liệu một tác phẩm nghệ thuật có nội dung về môi trường hay không, mà là hình thức và mức độ biến đổi của thế giới khi chúng ta càng thấy ít “thiên nhiên”, thì nó càng bị biến đổi, và chúng ta càng nên tự hỏi về việc làm thế nào nó lại thành ra như vậy.

Hình 18. John Brack, tác phẩm “Collins St, 5p.m. 1955”, 1955, sơn dầu trên toan, 114.8 x 162.8 cm. Bộ sưu tập của Phòng trưng bày Quốc gia Victoria, Melbourne, mua lại năm 1956 (3302-4).

Lấy ví dụ, tác phẩm Collins St, 5pm của John Brack được bình chọn là bức tranh được yêu thích nhất trong Phòng trưng bày Quốc gia Victoria vào năm 2011 (Hình 18). Mô tả sự đơn điệu và xa lạ của cuộc sống đô thị thời hậu chiến, thay vào đó, nó có thể được coi là thước đo của dự án tư bản định cư ở Úc. Tác phẩm này thậm chí còn không nhắc đến những vùng đất bị đánh cắp, những vụ thảm sát, nhiều đám cháy, những mỏ khai thác đầy bụi; nhưng tất cả đều là nền tảng của chủ nghĩa ngoại tộc bị đàn áp… đó là nơi khu phố Collins được thành lập, cho phép sự phát triển của dân số định cư và sự tích lũy của cải của người định cư. Phần lớn tài sản đó được ký gửi và bảo hiểm bởi các tổ chức đã làm cho Phố Collins trở thành trung tâm tài chính của Thành phố “Melbourne diệu kỳ”, một thành phố thuộc địa - định cư lớn. Tuy nhiên, như thường lệ, khoảng cách giữa việc ai bóc lột và ai hưởng thụ là vô hình: tất cả những gì chúng ta có thể thấy ở Phố Collins là những tòa nhà cao tầng và những người da trắng ăn mặc đẹp. Có phải tình cờ mà doanh nghiệp duy nhất được xác định trong bức tranh này là Ngân hàng New South Wales, một tổ chức quan trọng trong quá trình chuyển đổi thuộc địa từ nền kinh tế luật phạt sang nền kinh tế tư bản? Việc Brack sử dụng sự lặp lại đồng thời sử dụng màu sắc khuyến khích chúng ta suy nghĩ giữa hai mặt đối lập của tính cá nhân và tính đồng nhất.

Những người không phải Bản địa như chúng tôi cần nhiều hơn những bài đọc về lịch sử môi trường chống lại các tác phẩm nghệ thuật dường như không liên quan đến “môi trường”
- Phản hồi của Amanda Boetzkes, Giáo sư Lịch sử và Lý thuyết Nghệ thuật Đương đại, Đại học Guelp.

Đến thời điểm để bắt đầu Chính trị - Sinh thái

Sự khiêu khích của Sria Chatterjee đặt ra những câu hỏi sâu sắc về cách nắm bắt những diễn ngôn mới nổi về khủng hoảng sinh thái để đổi mới lịch sử và ngành phê bình nghệ thuật. Những điều cơ bản của lịch sử và việc đại diện cho một tập thể nào đó thực sự đang bị đe dọa khi chúng ta đấu tranh để vạch ra những tác động thảm khốc của chủ nghĩa thực dân, chế độ nô lệ, chủ nghĩa tư bản và việc khai thác tài nguyên trong khi ta kiên quyết phản kháng, trách nhiệm và công lý thông qua nghệ thuật.

Hậu quả của tương lai phụ thuộc vào sự cân bằng. Diễn ngôn về Anthropocene đi kèm với hình thức, tiên liệu về khả năng trong tương lai đối với sự xóa sổ của dòng lịch sử phức tạp. Tuy nhiên, các nhà phê bình của diễn ngôn Anthropocene cho rằng hành động đầu hàng với sự hỗn loạn sẽ làm thay đổi tác động phá hoại của nó đối với các mối quan hệ giữa Người bản địa, đất và động thực vật. Như nhà triết học Potowotami Kyle Whyte đã xác định, nhà tưởng tượng lạc hậu coi cuộc khủng hoảng khí hậu là một tình huống khẩn cấp mới — sự thức tỉnh đột ngột trước thảm họa sinh thái và sự bấp bênh của các lãnh thổ của dân tộc bản địa — phủ nhận bất kỳ hiểu biết nào về sự tranh chấp chính trị đối với đất đai bản địa vẫn chưa được giải quyết. Một số tranh chấp này đang đạt được đà phát triển, như cuộc biểu tình của Wet'suwet'en chống lại Đường ống Gaslink ven biển được đề xuất sẽ đi qua gần 700 km lãnh thổ của Người bản địa. Trái ngược với thực tế hiện tại này, có nhiều thuyết tương lai giả định rằng các dân tộc bản địa đang bị đe dọa hoặc đã biến mất. 

Hình 19. Zacharias Kunuk, Cảnh với Apayata Kotierk trong vai Noah Piugattuk và Kim Bodnia trong vai Boss, tác phẩm Một ngày trong cuộc đời của Noah Piugattuk, 2019, video sắp đặt, 112 phút.

Chúng ta có thể xem xét cách nghệ thuật can thiệp vào bạo lực của entropi bằng cách đại diện cho lịch sử thông qua các phương thức thời gian không entropi. Lấy ví dụ, bộ phim Một ngày trong cuộc đời của Noah Piuggatuk (2019; dir. Zacharius Kunuk) do tập thể nghệ thuật Inuit Isuma sản xuất và được giới thiệu trong gian hàng của Canada tại Venice Biennale 2019 (Hình 19). Bộ phim là cảnh chạm trán giữa một thợ săn Inuit, Noah Piuggatuk, và một nhân vật tên Boss, một người da trắng được chính phủ Canada cử đến để ra lệnh cho Piuggatuk và người thân của anh ta chuyển đến một khu định cư và gửi lũ trẻ đến một trường học của chính phủ.

Các bộ phim Kunuk có thể gây ấn tượng với người xem vì tốc độ chậm, phản chiếu và tràn ngập sự nhạy cảm. Tương tự như vậy, ở đây, cuộc gặp gỡ diễn ra trong một khoảng thời gian kéo dài khi ngồi ngoài trời trong một sa mạc Bắc Cực tươi sáng. Chính vì nhịp độ của bộ phim gợi nhắc về yếu tố chính trị của bộ phim. Bộ phim làm loãng sự tương tác trong đó Boss cố gắng nhiều lần - thông qua mọi thứ, từ dụ dỗ đến đe dọa nhẹ nhàng, ép buộc hoàn toàn - để làm suy yếu quan điểm của Noah Piuggatuk về vấn đề tái định cư. Đối với Piuggatuk, chuyến thăm của Boss là một bài tập nói “không” với việc tái định cư, dù chính xác, lý giải, khoa trương hay trực tiếp. Anh ấy không bao giờ tái phạm quyết định của mình. Trong khi người Inuit-dân tộc da đỏ bản địa, cuối cùng bị ép phải tái định cư, thì bạo lực của sự kiện lịch sử này đã tạo nên bộ phim này, nhưng không tác động lên nó để lặp lại logic về vấn đề thuộc địa. Bằng cách giảm tốc độ của sự kiện hỗn loạn này, bộ phim mở ra lịch sử của sự kháng cự của người Inuit đối với sự ép buộc thuộc địa đó trong và thông qua lực lượng chống lại sức áp bức. Do đó, Isuma triển khai một định hướng thẩm mỹ đối với dòng lịch sử theo cách để khẳng định yêu sách của mình đối với hệ sinh thái chính trị phức tạp vẫn đang hình thành ở Inuit Nunangat, vùng đất và sông băng của người Inuit ở Canada.

- Phản hồi của Julia Lum, Trợ lý Giáo sư, Khoa Lịch sử Nghệ thuật, Đại học Scripps và Gabrielle Moser,Trợ lý Giáo sư, Khoa Sư phạm Nghệ thuật và Thẩm mỹ, Đại học York.

Sau khi bạn đã đọc xong phần 5, mời bạn đọc tiếp phần 6 tại đây:

https://vanvi.com.vn/nghe-thuat-cong-ly-danh-cho-nhung-van-de-moi-truong-phan-6

Nguồn: https://www.britishartstudies.ac.uk/issues/issue-index/issue-18/arts-environmental-justice-ecological-crisis

Biên dịch: Hưng

Biên tập: Ahndoar