Một phát hiện trên gác mái hé lộ khoảnh khắc Man Ray trở thành nghệ sĩ tiên phong

( The American Painter-Photographer Man Ray, aged 80, among his Surrealist paintings in his Paris apartment on April 20, 1970 )

Man Ray là một trong những tư tưởng gia tiên phong hàng đầu của thế hệ, nhưng làm thế nào ông phát triển được phong cách độc đáo đến vậy? Một bản phác họa bằng màu nước mà họa sĩ này thực hiện khi còn ở độ tuổi đôi mươi mới đây đã được phát hiện lại sau nhiều thập kỷ bị phủ bụi trong gác mái. Phác họa này cung cấp cái nhìn hiếm hoi về thời khắc bước ngoặt quan trọng – khi Man Ray từ bỏ phương pháp truyền thống và dấn thân vào những thử nghiệm táo bạo chịu ảnh hưởng từ trào lưu hiện đại châu Âu.

Lâu trước khi nổi danh với những bức ảnh bí ẩn nhưng mang tính biểu tượng tức thì như Glass Tears (1932) hay tác phẩm Dadaist Gift (1921), Man Ray đã vật lộn để khẳng định mình là một họa sĩ. Bước ngoặt lớn xảy ra vào năm 1913, khi ông tiếp xúc với các tác phẩm của những nghệ sĩ hiện đại châu Âu hàng đầu như Marcel Duchamp, Francis Picabia, và các họa sĩ Lập thể tại Triển lãm Armory Show năm đó.

Cũng trong năm đó, ông sáng tác Nude Playing Musical Instrument [Study for “Tapestry Painting”] – một bản phác họa bằng màu nước và gouache dùng để chuẩn bị cho một bức tranh sơn dầu quy mô lớn trên vải thảm. Dù bức tranh lớn hiện đã thất lạc, bản phác họa này với cách thể hiện trừu tượng và trữ tình của hình thể khỏa thân đã tiên đoán những tác phẩm tiêu biểu sau này của Man Ray.

( Man Ray, Nude Playing Musical Instrument (1913) 

Bản phác họa kích thước nhỏ này đã được bán với giá 18.000 bảng Anh (24.000 USD) trong phiên đấu giá Nghệ thuật Hiện đại và Đương đại tại Dreweatts ở Newbury, Anh vào ngày 10 tháng 7, vượt xa ước tính ban đầu là 8.000–12.000 bảng Anh (khoảng 10.900–16.400 USD).

“Việc phát hiện ra một bản màu nước thời kỳ đầu của Man Ray, có liên hệ với một tác phẩm thảm quy mô lớn do ông sáng tác – dù hiện tại không rõ tung tích – là điều vô cùng thú vị,” Will Porter, chuyên gia nghệ thuật hiện đại và đương đại tại Dreweatts, chia sẻ. “Một bức ảnh đen trắng từng chụp Man Ray đứng trước bức thảm này tại một địa điểm không xác định, và bản phác họa bí ẩn này là manh mối duy nhất cho chúng ta biết về toàn bộ bố cục của tác phẩm ấy.”

Sự nghiệp sớm của Man Ray

Theo mọi tài liệu ghi chép, năm 1913 là thời điểm mang tính bước ngoặt đối với Man Ray. Sinh năm 1890 tại Philadelphia, ông phát hiện đam mê hội họa khi học tại trường trung học Brooklyn Boys’, nhưng sau khi tốt nghiệp chỉ tham gia lớp mỹ thuật một cách gián đoạn. Thay vào đó, ông mưu sinh bằng công việc thiết kế thương mại ở New York, trong khi cố gắng tự học vẽ theo phong cách truyền thống thế kỷ 19. Mãi đến cuối năm 1912, ông mới bắt đầu tạo ra những tác phẩm đương đại thách thức hơn khi tham gia Trung tâm Ferrer – một tổ chức tư tưởng tự do do các nhà vô chính phủ điều hành.

Đến năm 1913, Man Ray quyết định rời nhà để chuyển đến sống cùng người bạn họa sĩ Samuel Halpert tại Grantwood, New Jersey. Nơi ở mới này nhanh chóng trở thành điểm quy tụ của nhiều họa sĩ, nhà văn, nhạc sĩ đầy khát vọng – và dần được biết đến với tên gọi Ridgefield Artists’ Colony. Chính trong môi trường sáng tạo sôi nổi ấy, Man Ray bắt đầu hấp thu ảnh hưởng từ các nghệ sĩ hiện đại mà ông ngưỡng mộ nhất.

“Mùa đông 1913–1914 trôi qua một cách bình lặng nếu chỉ nhìn bề ngoài: nhưng bên trong căn nhà nhỏ của chúng tôi là cả một thế giới sáng tạo sôi động,” ông viết trong tự truyện Self Portrait xuất bản năm 1963. “Tôi bắt đầu một loạt tranh lớn, những bố cục gồm hình thể mang chút ảnh hưởng Lập thể, nhưng rất rực rỡ sắc màu – trái ngược với các bức tranh Lập thể gần như đơn sắc mà tôi từng thấy tại triển lãm quốc tế ở Armory.”

( Man Ray, Le Violon d’Ingres (1924). Courtesy of Christie’s )

Nude Playing Musical Instrument tiêu biểu cho thời điểm mà nhiều chủ đề trong các tác phẩm sau này của Man Ray đang dần hội tụ. Với bức tranh thảm hoàn chỉnh, ông thử nghiệm việc tạo ra “các hình người đơn giản xen kẽ giữa xanh lam và đỏ”. Về sau, ông nhiều lần quay lại với dạng thể hiện hình thể khỏa thân phẳng hóa và trừu tượng này. Bố cục của bản phác cũng báo hiệu xu hướng bóp méo cơ thể đầy trữ tình mà ông sẽ theo đuổi sau này – chẳng hạn, Le Violon d’Ingres (1924), nơi lưng trần của nàng thơ Kiki de Montparnasse được biến thành hình ảnh một nhạc cụ. Tác phẩm đó đã lập kỷ lục đấu giá của họa sĩ, trở thành bức ảnh đắt giá nhất từng được bán tại đấu giá với mức giá 12,4 triệu USD trong phiên đấu giá Siêu thực năm 2022 tại Christie’s New York.

Thị trường cho các tác phẩm của họa sĩ

Nude Playing Musical Instrument, đã được Ủy ban Chuyên gia Man Ray xác minh và sẽ được đưa vào Danh mục các tác phẩm trên giấy của Man Ray sắp phát hành, vẫn thuộc quyền sở hữu tư nhân thông qua việc truyền thừa từ những năm 1950. Có khả năng cao là Man Ray đã tặng nó cho Elisabeth Campbell Clarke trong một chuyến thăm Paris – nơi ông chuyển đến sinh sống vào năm 1921. Họa sĩ đã trở thành người cố vấn cho con trai thiếu niên của bà là Sir Charles Mansfield Tobias Clarke (Toby), người về sau trở thành nhiếp ảnh gia và thừa kế bức tranh.

( Signature on Man Ray, Nude Playing Musical Instrument (1913) 

Trong nhiều thập kỷ, bản phác họa được cất giữ cẩn thận trên gác mái của gia đình và mới đây được tái phát hiện. Hiện tại, tác phẩm đang được vợ cũ của Toby bán thay mặt cho các con ông.

Theo cơ sở dữ liệu Artnet Price Database, các tác phẩm thời kỳ đầu của Man Ray có kết quả đấu giá không đồng đều. Tháng 5 vừa qua, một bức tĩnh vật truyền thống vẽ hoa thủy tiên cũng từ năm 1913 đã không đạt kỳ vọng, chỉ bán được 32.000 USD trong khi ước tính thấp nhất là 50.000 USD (giá bán đã bao gồm phí mua, còn ước tính thì chưa). Trong tháng 4, một bức tĩnh vật năm 1914 mang phong cách hiện đại hơn – gồm cả mặt chính với hình thể khỏa thân – là hai phác họa bằng màu nước, không có người mua tại Bonhams Paris. Tuy nhiên, cũng trong tháng đó, một bản màu nước khác năm 1914 – Ridgefield interior (Donna playing the guitar) – đã đạt kỳ vọng tại Christie’s Paris, bán được 35.280 euro (38.490 USD), nhỉnh hơn ước tính cao nhất là 35.000 euro.

Bài viết này đã được cập nhật để phản ánh giá bán của “Nude Playing Musical Instrument” tại Dreweatts vào ngày 10 tháng 7 năm 2025.

Nguồn : An Attic Discovery Reveals the Moment Man Ray Went Avant-Garde
Biên dịch : Bảo Long