Michelangelo tròn 550 tuổi – Vẫn chiếm trọn tâm điểm trong giới nghệ thuật

( Jacopino del Conte, Portrait of Michelangelo (ca. 1535 )

Là một trong những họa sĩ nổi tiếng nhất mọi thời đại, bậc thầy Phục Hưng Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni được biết đến qua nhiều dấu ấn lớn trong lịch sử hội họa và điêu khắc : từ công trình trang trí Nhà nguyện Sistine tại Vatican (hiện đang được chú ý trở lại giữa những tin tức về Mật nghị Hồng y), đến tượng David khổng lồ thu hút hơn một triệu du khách mỗi năm, và hình tượng một "ông vua tí hon".

Dù đã qua đời hơn 460 năm, nhưng điều đó không ngăn được Michelangelo tiếp tục xuất hiện trên các mặt báo. Thực tế, năm 2025 đánh dấu một cột mốc lớn khi các tổ chức văn hóa trên toàn thế giới đồng loạt chuẩn bị kỷ niệm sinh nhật lần thứ 550 của Michelangelo.

Sức hút lâu dài đối với vị họa sĩ này khiến cho người hâm mộ Michelangelo gần như không phải chờ đợi lâu để được chiêm ngưỡng các triển lãm về ông. Hiện tại, triển lãm lớn nhất từ trước đến nay về tác phẩm của ông tại Đan Mạch đang gây sốt ở Copenhagen nhờ những bản sao công nghệ cao. Đồng thời, các diễn giải mới về cuộc đời và sự nghiệp của ông cũng liên tục được cập nhật trên các phương tiện truyền thông.

Hãy cùng điểm lại một số lần gần đây Michelangelo trở thành tâm điểm trong thế giới hội họa.

Pietà Gets a Nod in Hit TV Series The White Lotus

Gaitok (Tayme Thapthimthong) prepares to shoot Rick (Walton Goggins), who is carrying a fatally wounded Chelsea (Aimee Lou Wood) in the finale of season three of The White Lotus.

Nếu đầu năm nay bạn nghe ai đó nói về một chương trình truyền hình, thì đó hẳn là phần kết của The White Lotus. Bộ phim hài đen lấy bối cảnh tại một chuỗi khách sạn toàn cầu, phần ba được quay tại một khu nghỉ dưỡng ở Thái Lan với dàn diễn viên nổi tiếng như Aimee Lou Wood, Walton Goggins và Jason Isaacs. Với những cảnh quay đẹp như mơ và ánh sáng tinh tế, người hâm mộ nhanh chóng phát hiện sự tương đồng thị giác giữa phần kết của phim và các kiệt tác trong lịch sử hội họa, ví dụ như cái chết của Rick (Goggins) được so sánh với bức Ophelia (1851–52) của John Everett Millais. Tuy nhiên, những liên tưởng không dừng lại ở đó. Các “thám tử nghệ thuật” trên mạng đã nhận ra một phân cảnh mà Chelsea (Wood) bị thương được Rick bế trên tay gợi nhớ đến tác phẩm Pietà nổi tiếng thế giới của Michelangelo. Tác phẩm được ông sáng tác vào năm 1498–99, hiện được lưu giữ tại Vương cung thánh đường Thánh Phêrô ở Vatican, và thường được coi là hình ảnh nổi tiếng nhất mô tả Đức Mẹ đồng trinh ôm xác Chúa.

Did Michelangelo Forge the Laocoön?

( Laocoön and His Sons (20–40 B.C.E.).

Tác phẩm Laocoön và các con trai là một trong những tác phẩm điêu khắc cổ đại nổi tiếng nhất thế giới, nổi bật bởi cách thể hiện sự đau đớn một cách mãnh liệt. Tượng cao khoảng 1m8 mô tả Laocoön – một thầy tế người thành Troia – cùng hai con trai bị rắn thần do Poseidon phái tới giết chết. Bức tượng được cho là sáng tác khoảng năm 40–20 trước Công nguyên… nhưng liệu có đúng như vậy? Khi tượng được khai quật vào năm 1506 và nhanh chóng được Giáo hoàng Julius II mua lại, Michelangelo tình cờ có mặt tại hiện trường theo lời mời của kiến trúc sư Giuliano da Sangallo – bạn thân của ông. Năm 2005, nhà sử học nghệ thuật Lynn Catterson công bố bài viết “Michelangelo’s Laocoön?”, đưa ra giả thuyết rằng chính Michelangelo đã tạo ra tác phẩm này. Bức tượng có tình trạng bảo tồn quá tốt dù được chôn vùi hơn 1.500 năm. Giả thuyết của bà dựa trên khả năng sao chép điêu luyện của Michelangelo và một bản vẽ năm 1501 mà bà tin là bản phác thảo lưng của Laocoön.

Michelangelo’s Tomb Gets a Birthday Upgrade

( Tomb of Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni inside the Basilica of the Holy Cross, Basilica di Santa Croce.)

Thay vì tiệc sinh nhật hay phẫu thuật thẩm mỹ, dịp kỷ niệm 550 năm ngày sinh của Michelangelo được tổ chức bằng cách trùng tu mộ phần gia đình của ông tại nhà thờ Santa Croce ở Florence. Sinh ra tại Caprese, cách Florence chưa đầy 130km, Michelangelo đã dành phần lớn cuộc đời tại thành phố này. Gia đình ông từng bỏ ra một số tiền lớn để xây dựng ngôi mộ bằng ba loại đá cẩm thạch quý, và năm 1570 còn xây thêm một bàn thờ. Tổ chức Opera di Santa Croce đã huy động hơn 100.000 USD để tiến hành trùng tu, phục hồi những thiệt hại sau trận lũ lớn năm 1966 do sông Arno tràn bờ khiến hơn 100 người thiệt mạng và hàng triệu tác phẩm nghệ thuật, sách quý bị phá hủy. Mộ phần do Giorgio Vasari – người được biết đến nhiều nhất với cuốn sách lịch sử nghệ thuật tiên phong “The Lives of the Artists” – thiết kế cho Michelangelo.

Michelangelo’s Drawings for the Sistine Chapel Visit the U.S.

( Michelangelo Buonarroti. Self-portrait in the act of painting the Sistine ceiling with autograph sonnet (ca. 1509–10). 

Như một món quà sinh nhật khác cho họa sĩ thời Phục Hưng, Bảo tàng Nghệ thuật Muscarelle ở Virginia đã tổ chức triển lãm hàng chục bản vẽ của Michelangelo, phục vụ cho việc lên kế hoạch vẽ trần Nhà nguyện Sistine. Bảy bản trong số này lần đầu tiên được giới thiệu tại Mỹ. Đây là những bản phác thảo mà Michelangelo tạo ra nhằm tính toán bố cục – không phải để công bố công khai. Chỉ còn chưa đến 50 bản vẽ chuẩn bị còn sót lại, vì tính quý hiếm và dễ hỏng, chúng thường được cất giữ trong hộp chuyên dụng chống ánh sáng và chỉ được cho ra nước ngoài trong tối đa 12 tuần mỗi vài năm. Triển lãm “Michelangelo: The Genesis of the Sistine” (kết thúc ngày 1 tháng 6) được khơi nguồn cảm hứng từ phát hiện của giám tuyển Adriano Marinazzo – một bản vẽ nhỏ nằm ở góc thư của Michelangelo vào năm 2012, có thể là bản phác đầu tiên cho trần Nhà nguyện Sistine. Một bản vẽ khác trong triển lãm có vẻ là chân dung tự họa của Michelangelo đang vươn tay lên vẽ trần nhà nổi tiếng.

3D-Printed Replicas Bring Statues to Denmark

( Plaster cast after Michelangelo Buonarroti, Head of David. Original made in 1501-1503, cast in 1890. )

Triển lãm “Michelangelo Imperfect” tại Bảo tàng Nghệ thuật Quốc gia Đan Mạch (SMK) ở Copenhagen kéo dài đến 31 tháng 8 mang đến trải nghiệm thị giác ấn tượng với “cuộc trưng bày toàn diện nhất về điêu khắc của Michelangelo trong 150 năm qua”. Đây không chỉ là triển lãm lớn nhất về Michelangelo từng tổ chức tại Đan Mạch mà còn nổi bật với các bản sao in 3D hiện đại. Nhờ trưng bày song song các bản sao hiện đại và khuôn thạch cao thế kỷ 19, bảo tàng có thể tái hiện những tác phẩm của Michelangelo vốn không thể di chuyển. Ví dụ, nhiều tác phẩm ông thực hiện cho lăng mộ Giáo hoàng Julius II hiện vẫn nằm rải rác tại các bộ sưu tập khắp nước Ý, nhưng nhờ bản sao 3D, người xem có thể thấy được toàn bộ thiết kế của ông.

Is Mary Magdalene Hiding in the Sistine Chapel Mural ?

( Detail from Michelangelo’s “The Last Judgement”.)

Tháng 12, nhà phục chế và nghiên cứu Sara Penco công bố một phát hiện quan trọng: Mary Magdalene được giấu trong hơn 300 nhân vật mà Michelangelo vẽ trong bích họa Phán Xét Cuối Cùng tại Nhà nguyện Sistine. Thiết kế này quy tụ toàn bộ nhân vật lớn trong Kinh Thánh – Chúa Jesus ở trung tâm, bên cạnh là Đức Mẹ Maria, Thánh Gioan Tẩy giả và vô số thiên thần. Nhưng Mary Magdalene thì ở đâu? Bà thường bị coi là gái điếm sám hối theo cách diễn giải của Giáo hoàng Gregory I thế kỷ VI. Một số cho rằng Michelangelo đã bỏ qua bà. Tuy nhiên, Penco cho rằng bà đã phát hiện Mary Magdalene ở bên phải Chúa, đang hôn cây thánh giá, mặc váy vàng chói cùng màu tóc – biểu tượng của tội lỗi.

Depictions of Breast Cancer in Sistine Chapel Fresco

( Detail from “The Flood.” )

Trần nhà nổi tiếng này vẫn tiếp tục là chủ đề phân tích và diễn giải 500 năm sau. Một trong những giả thuyết mới nhất cho rằng một nhân vật trong cảnh Đại Hồng Thủy – cảnh đầu tiên mà Michelangelo vẽ cho trần Nhà nguyện Sistine – đang mắc bệnh ung thư vú. Tám nhà sử học nghệ thuật đã công bố nghiên cứu trên tạp chí The Breast, chẩn đoán bệnh từ các dấu hiệu như núm vú bị lõm, quầng vú biến mất và sự không đối xứng giữa hai bên ngực. Nhân vật này cũng giơ tay phải chỉ xuống đất – có thể là biểu tượng cho cái chết sắp đến. Phát hiện này thuộc lĩnh vực “iconodiagnosis” – chẩn đoán bệnh từ tác phẩm nghệ thuật. Phát hiện được ca ngợi vì góp phần thay đổi nhận thức sai lầm rằng ung thư vú là bệnh hiện đại và chỉ ảnh hưởng đến phụ nữ lớn tuổi.

Beef With Leonardo and Raphael Highlighted in London

( From left: Michelangelo, Raphael and Leonardo )

Michelangelo, Raphael và Leonardo từng được xem là những họa sĩ vĩ đại nhất thế giới – nhưng trớ trêu thay, họ lại sống cùng thời, cùng đất nước, và cạnh tranh các đơn đặt hàng từ Giáo hoàng. Michelangelo và Leonardo từng tranh giành trực tiếp các đơn hàng, và cả hai không ngần ngại công khai sự thù địch. Michelangelo từng chê Leonardo rằng người hầu gái của ông còn viết hay hơn, trong khi Leonardo lại chỉ trích phong cách cơ bắp quá mức của Michelangelo, khiến nhân vật trông như “túi óc chó”. Sau cái chết sớm của Raphael, Michelangelo thậm chí nói: “Tất cả những gì cậu ta học được đều từ tôi.” Tuy nhiên, triển lãm tại Học viện Nghệ thuật Hoàng gia London (hợp tác với National Gallery và Royal Collections Trust) lại giúp Michelangelo ghi điểm, khi tác phẩm Taddei Tondo (1504–05) của ông trở thành trung tâm của triển lãm và là nguồn cảm hứng cho cuốn sách đi kèm.

Michelangelo’s Earliest Drawing Hits the International Biennale of Antiques

( Michelangelo, Study of Jupiter (ca. 1490). )

Study of Jupiter (khoảng 1490), sau nhiều năm tranh cãi về việc có phải là tác phẩm của thầy ông – Ghirlandaio – hay không, cuối cùng đã được xác định là của Michelangelo trong danh mục triển lãm tại Bảo tàng Budapest năm 2019. Tháng 9 năm ngoái, bản vẽ được đưa trở lại thị trường sau lần mua năm 1989 bởi một nhà sưu tập Anh với giá chưa đến 1.000 bảng Anh. Được trưng bày bởi phòng tranh Dickinson tại Biennale Đồ cổ Quốc tế lần thứ 33 ở Ý, bản vẽ 22x15 cm này được cho là do Michelangelo vẽ khi còn là thiếu niên, có thể ngay sau thời gian học việc tại xưởng Ghirlandaio – nơi ông có thể đã nhìn thấy bản vẽ Jupiter Enthroned của người thầy, gây nhầm lẫn trong việc xác minh tác giả suốt nhiều năm. Tác phẩm được rao bán với giá 2 triệu euro (2,27 triệu USD), và sau 9 tháng vẫn chưa có thông tin chính thức về việc liệu có ai mua bản vẽ này hay không.

Nguồn : Michelangelo Turns 550—And Is Still Stealing the Spotlight

Biên dịch : Bảo Long