Madonna của Picasso: Những bức chân dung Françoise Gilot

Năm 1943, Paris bị Đức chiếm đóng, Françoise Gilot, một cô gái 21 tuổi, và họa sĩ Pablo Picasso, khi đó 61 tuổi, đã gặp nhau tại nhà hàng Le Catalan. Lúc ấy, Picasso mang một bát anh đào đến bàn nơi Gilot đang ăn tối cùng bạn bè. Gilot, một người phụ nữ xinh đẹp và tài năng, từng theo học tại Cambridge và Sorbonne, đang tận hưởng triển lãm tranh cá nhân đầu tiên của mình tại Paris. Trong khi đó, Picasso vẫn sống cùng tình nhân sắp chia tay là nữ nhiếp ảnh gia Dora Maar (cũng có mặt tại Le Catalan tối hôm đó, nhìn chằm chằm đầy ghen tức về phía bàn họ). Khi lần đầu trò chuyện, Gilot giới thiệu rằng mình là một họa sĩ, Picasso cười nhạo: “Đó là điều buồn cười nhất tôi từng nghe. Những cô gái xinh đẹp như cô thì không thể là họa sĩ.” 

( Françoise Gilot and Pablo Picasso. ) 

Bất chấp lời cảnh báo từ gia đình và bạn bè về một mối quan hệ thảm họa, Gilot vẫn bước vào mối tình kéo dài suốt một thập kỷ với Picasso, bị thôi thúc bởi cảm giác cấp bách trong bối cảnh chiến tranh. “Đó là thời điểm mọi thứ dường như đều đã mất – một thời kỳ của cái chết. Vậy tôi có muốn làm điều gì đó trước khi chết hay không?... Thế là: Hãy làm ngay đi!” Gilot đã viết trong cuốn sách nổi tiếng Life with Picasso (1964) rằng mối quan hệ với ông là “một thảm họa mà tôi không muốn tránh né.”

Gilot có ảnh hưởng sâu sắc đến hội họa của Picasso. Không chỉ là nàng thơ hay bạn đồng hành, mà theo nhà tiểu sử John Richardson, Picasso “lấy từ cô ấy nhiều hơn cô ấy lấy từ ông.” Picasso đã sáng tác một loạt tác phẩm đầy xúc cảm trong những năm sống bên Gilot và hai người con, Claude (sinh năm 1947) và Paloma (sinh năm 1949). Gilot là người ngang tầm trí tuệ với ông và ghi chép lại những thăng trầm trong đời sống của họ bằng giọng văn sắc sảo, hài hước, qua đó làm nổi bật thiên tài không thể chối cãi đằng sau huyền thoại – một nghệ sĩ với sự sáng tạo mãnh liệt, đầy ám ảnh và gần như mang màu sắc huyền bí.

“Hội họa không phải là một hoạt động thẩm mỹ; nó là một dạng ma thuật, một phương tiện trung gian giữa thế giới kỳ lạ, thù địch này và chúng ta, là cách để nắm giữ sức mạnh thông qua việc định hình nỗi sợ hãi và ham muốn của chính mình.”
 – Pablo Picasso, trích Life with Picasso, 1964

Buste de Femme

( Pablo Picasso, Buste de femme , Estimate 9,000,000 - 12,000,000 USD)

Được sáng tác vào đỉnh cao mối quan hệ giữa Gilot và Picasso, Buste de femme là một chân dung mang tính biểu tượng về người phụ nữ có ảnh hưởng lớn trong cuộc đời ông. Hoàn thành ngày 24 tháng 3 năm 1949, bức tranh thuộc vào một nhóm chân dung giới hạn mà Picasso thực hiện trong vòng một năm, thể hiện Gilot với những đường nét uốn lượn và sắc màu như đá quý.

Khi gặp Picasso lần đầu vào tháng 5 năm 1943, Gilot, người nhỏ hơn ông 40 tuổi, đã là một họa sĩ thành danh. Khi ấy, Picasso vẫn còn vướng mắc với mối quan hệ đầy sóng gió cùng nghệ sĩ Siêu thực Dora Maar. Tuy vậy, giữa chiến tranh và mối tình dang dở, Gilot và Picasso đã nhanh chóng bắt đầu một mối quan hệ kéo dài mười năm, ảnh hưởng sâu rộng đến quá trình sáng tác nghệ thuật của ông. Trong những năm tiếp theo, hình ảnh Dora Maar đầy dữ dội và méo mó trong tranh của Picasso dần được thay thế bằng những chân dung Gilot mềm mại, đầy đặn và lãng mạn hơn. Vẫn giữ nét táo bạo, trực diện trong phong cách ông định hình cuối thập niên 1930 và đầu 1940, các bức tranh về Gilot tiếp tục mở rộng giá trị thẩm mỹ từ thời Dora Maar.

Sau chiến tranh, mùa hè năm 1946, Picasso và Gilot rời Paris đến miền Nam nước Pháp và định cư tại Vallauris – nơi họ nuôi dạy hai con. Niềm hạnh phúc ban đầu trong tình yêu và đời sống gia đình đã được ông chuyển hóa thành những gam màu rực rỡ, bố cục đầy sức sống trong tác phẩm. Buste de femme thấm đẫm tinh thần phóng khoáng và năng động của giai đoạn hậu chiến này.

The Flower Woman

“Anh luôn nghĩ làm sao để thể hiện rằng em thuộc về giới thực vật chứ không phải động vật. Anh chưa từng thấy cần phải vẽ ai theo cách này cả. Thật lạ, đúng không? Nhưng anh thấy như vậy là đúng. Nó đại diện cho em.”

– Pablo Picasso, trích Life with Picasso, 1964

( Pablo Picasso, La femme-fleur, 1946 )

Trong những năm đầu yêu nhau, Picasso vẽ Gilot gắn liền với thiên nhiên, bằng những đường nét mềm mại, đầy đặn và màu xanh lục bảo – một mô-típ trở đi trở lại trong các bức chân dung của ông. Gương mặt Gilot luôn hiện lên như một đóa hoa đơn độc chưa bị hái, toát ra sự thanh cao và độc lập – ngay cả khi Picasso liên tục nài nỉ cô chuyển vào sống cùng ông. Tháng 5 năm 1946, cô mới dọn vào căn hộ của ông tại Rue des Grands Augustins. Ông nhiều lần thử nghiệm hình thức vẽ chân dung Gilot, nhưng luôn quay lại với hình oval như vầng trăng và hình hoa. “Anh không thể làm gì khác,” ông nói. “Nó muốn được thể hiện như vậy. Có những hình thức bắt buộc người họa sĩ phải tuân theo. Anh không chọn nó.”

Nguồn :  Picasso’s Madonna: Portraits of Françoise Gilot

Biên dịch : Bảo Long