Lược sử kinh doanh nghệ thuật 

Bất kỳ nhà kinh doanh nghệ thuật mới nào cũng biết được ít nhất một vài điều về những “gã khổng lồ” trong nghề này và nghiễm nhiên họ trở thành những hình mẫu lý tưởng. Chúng ta không thể biết chính xác ai là người đầu tiên thực hiện những phi vụ “giao dịch” nghệ thuật, nhưng chúng ta đều biết mọi thứ bắt đầu vào thời Phục Hưng Ý, khi mà nghệ thuật phương Tây đã có bước nhảy vọt khổng lồ. Khi đó đã có những người bán hàng đóng vai trò trung gian giữa các nhà sưu tập và nghệ sĩ. Giovanni Battista della Palla là một trong những nhà kinh doanh nghệ thuật quốc tế đầu tiên ghi tên vào sử sách. Ông trở thành một huyền thoại trong loạt tiểu sử tuyệt vời của Giorgio Vasari, “Cuộc đời của những nghệ sĩ”, vì đã bán tác phẩm của những hoạ sĩ vĩ đại nhất trong thời đại của ông cho nhà vua nước Pháp. Della Palla chắc chắn được xếp vào danh mục “lời cảnh báo”. Bởi vì trong một số tài liệu khác, ông được các nhà sử học gọi là “kẻ buôn hai mặt” và cuối cùng bị bỏ tù như một kẻ phản bội. Ngoài ra còn có những câu chuyện khác xoay quanh cái chết của ông, liệu cuối cùng ông bị chặt đầu ở Pisa hay tự kết liễu đời mình trong tù. Có thể nói della Palla có lẽ là cơ sở cho nhiều định kiến ​​tiêu cực về những người buôn bán nghệ thuật vẫn tồn tại cho đến ngày nay.

(Tranh sơn mài "Thời gian đã qua"- Họa sĩ Lương Duy)

Trong suốt chiều dài lịch sử kinh doanh nghệ thuật, việc cố gắng kiếm sống một mình bằng công việc bán tác phẩm nghệ thuật dường như không được coi là thận trọng. Lazare Duvaux, “thương gia sang trọng” nổi tiếng người Pháp thế kỷ 18 đã cung cấp đồ nội thất, đồ trang sức, gốm sứ và điêu khắc tinh xảo cho những khách hàng thời trang và rất giàu có. (Tầm quan trọng của Duvaux vẫn tiếp tục cho đến ngày nay vì sổ cái bán hàng mà ông lưu giữ từ năm 1748 đến năm 1758 vẫn cung cấp cho các học giả đương thời một kho tàng thông tin xuất xứ). Thực tế, vào thế kỷ 19, nghệ thuật được xem như một sản phẩm trang trí nội thất, được bán như một mặt hàng bên lề trong các cửa hàng cung cấp gương, đồ nội thất hoặc thậm chí là đồ chơi. Ví dụ, một trong những người buôn bán được ghi nhận sớm nhất ở Mỹ, thợ thủ công John Doggett ở Boston, đã mở cửa hàng của mình vào năm 1810 để bán cả tranh và khung. Cửa hàng của anh ấy đã trở thành một trong những phòng trưng bày nghệ thuật quan trọng nhất ở Mỹ trong một thời gian (Williams và Everett), nhưng chỉ bán tác phẩm nghệ thuật không phải là kế hoạch kinh doanh ban đầu của anh ấy. Cách tiếp cận đa dạng hóa này vẫn tồn tại cho đến ngày nay. Nhiều phòng trưng bày nghệ thuật tiếp tục kết hợp các đối tượng nghệ thuật và thiết kế trong kho của họ. Trên thực tế, gần đây đã có một sự “trỗi dậy” thú vị của việc trưng bày sản phẩm thiết kế cao cấp tại một số phòng trưng bày “mỹ thuật” uy tín nhất. Điều này có thể đem lại nhiều ý kiến trái chiều. Chắc hẳn để làm được điều đó, cần phải có một tâm hồn thực sự táo bạo, đến nỗi đủ để dám làm mờ đi ranh giới sau nhiều năm phân tách hai thể loại.

Tại một số thời điểm, mối quan hệ giữa hoạ sĩ và người môi giới đã phát triển từ mối quan hệ chỉ dựa trên thương mại sang mối quan hệ bao gồm sự ủng hộ chân thành. Ngay cả khi đối mặt với sự thất bại về mặt thương mại, loại hình kinh doanh nghệ thuật mới này vẫn sẽ ủng hộ một số hoạ sĩ nhất định vì thực sự tin tưởng vào họ. Đối với nhiều người, đặc biệt là hoạ sĩ, hình ảnh của nhà buôn nghệ thuật như một người bảo trợ nhiệt tình (lùng sục các xưởng vẽ tranh, tìm ra thiên tài bị hiểu lầm nào đó đang lao đầu vào sự mù mờ, phá vỡ mọi quy tắc, sau đó làm việc không mệt mỏi để quảng bá cho danh hoạ mới được phát hiện này, và nhất là khi cùng hoạ sĩ đối mặt với những lời phê bình gay gắt) vẫn là một lý tưởng lãng mạn. Xem xét kỹ sẽ thấy trong số các nhà buôn nổi tiếng, thậm chí một số nhà buôn nghệ thuật vĩ đại nhất, họ đã “bỏ rơi” những hoạ sĩ có tác phẩm mà họ không thể bán được.

(Tranh màu nước "Miền tự do"- Họa sĩ Trương Văn Ngọc)

Với sự xuất hiện của nhà buôn người Pháp Paul Darand-Ruel đã mở ra một thời kỳ mới cho lĩnh vực kinh doanh nghệ thuật. Sinh năm 1831 trong một gia đình kinh doanh tranh, Durand-Ruel được coi là nhà buôn tranh hiện đại đầu tiên hỗ trợ các họa sĩ của mình tiền lương hàng tháng và triển lãm cá nhân. Cùng với những họa sĩ “bị bỏ rơi" của trường Barbizon, ông mang sự chú ý của công chúng đến với những hoạ sĩ theo trường phái ấn tượng. Những hoạ sĩ theo trường phái ấn tượng đã bị nhiều người phớt lờ hoặc chế giễu trong nhiều thập kỷ, Paul Durand-Ruel phải mất nhiều năm mới kiếm lại được số tiền mà ông đã bỏ ra để mua tác phẩm của họ. Tuy nhiên, thông qua các phòng trưng bày của mình ở Paris, London và New York, cũng như niềm tin kiên định vào tầm quan trọng của nghệ thuật mới táo bạo này, Paul Durand-Ruel cuối cùng đã chinh phục được công chúng và giúp thay đổi lịch sử nghệ thuật.

Từ thời điểm này trở đi trong bản tóm tắt lịch sử ngắn gọn của chúng tôi, có thể chia thành hai phe: nhà buôn bán nghệ thuật mới nổi và nhà buôn bán nghệ thuật nổi tiếng. Có sự trùng lặp đáng kể trong các mô hình kinh doanh, nhưng đối với một số nhà kinh doanh nghệ thuật nhất định, cảm giác hồi hộp khi phát hiện và nuôi dưỡng những tài năng mới dường như chỉ chiếm một phần nhỏ. Thông thường, các nhà buôn nghệ thuật chỉ muốn làm việc với những hoạ sĩ đáng tin cậy. Điển hình là Joseph Duveen, sinh năm 1869 tại Hull, Anh. Anh sở hữu các phòng trưng bày ở các quận lớn nhất của London, New York và Paris, Duveen là một nhà kinh doanh bẩm sinh. Ông nổi tiếng nhờ sự quyến rũ và hào hoa của mình, Duveen có thể khiến khách hàng gần như phát cuồng vì ham muốn các tác phẩm trong phòng trưng bày của mình bằng cách nhấn mạnh một cách mạnh mẽ rằng anh ta chỉ đơn giản là không thể chia tay với bức tranh cũ mà anh ta đã giành được gần đây khỏi một số công tước hoặc một vị trí nào đó ở Châu Âu. Sự gắn bó sâu sắc của vợ anh ta đối với tác phẩm thường là nguyên nhân dẫn đến nỗi khổ của anh ta. Bởi vì sau mỗi phi vụ, điều khó khăn của ông Duveen là phải tìm cách để thông báo tin xấu cho vợ mình. Trong số các khách hàng của Duveen có một số người đàn ông giàu nhất nước Mỹ vào thời điểm đó, bao gồm Henry Clay Frick, William Randolph Hearst, J. P. Morgan, Henry E. Huntington, Andrew Mellon, John D. Rockefeller và Joseph E. Widener. Phần lớn thành công của Duveen là do anh nhận ra rằng một điều khiến những người khổng lồ này, những người có mọi thứ mà tiền bạc có thể mua được, là cảm giác bất tử mà chỉ nghệ thuật mới có thể ban tặng.

(Tranh Acrylic "Tâm trí lang thang"- Họa sĩ Đoàn Xuân Tùng)

Tuy nhiên, trong khi Duveen trở nên cực kỳ giàu có khi bán tác phẩm của các hoạ sĩ đã qua đời, hai người cùng thời với ông đã làm việc ngoài giờ để chuyển sự chú ý nghiêm túc và tiền sang các tác phẩm của các hoạ sĩ châu Âu vẫn còn sống, những người sẽ mở ra kỷ nguyên của chủ nghĩa hiện đại. Theo bước chân của Durand-Ruel, Ambroise Vollard (1866–1939) và Daniel-Henry Kahnweiler (1884–1979) đã bán một số tác phẩm nghệ thuật vĩ đại nhất được tạo ra bởi những nhà cách mạng như Georges Braque, Paul Cézanne, André Derain, Fernand Léger và Pablo Picasso. Việc Vollard làm là mua một lượng lớn hàng tồn kho của một hoạ sĩ và sau đó bán lại tác phẩm với lợi nhuận đáng kể. Điều này khiến ông nhận không ít lời gièm pha, nhưng ngoài việc kiếm tiền và xuất bản tiểu sử về Cézanne, Edgar Degas và Pierre-Auguste Renoir, ông chắc chắn là một trong những người có con mắt tốt nhất từ trước đến nay. Kahnweiler trẻ hơn Vollard, thế nhưng anh là một nhà kinh doanh nghệ thuật giỏi hơn, và điều đó có nghĩa là anh ta được các hoạ sĩ, nhà phê bình và nhà sưu tập tôn kính. Ngoài ra, Kahnweiler còn là một nhà lịch sử nghệ thuật được kính trọng. Là một trong những người đầu tiên nhận ra tầm quan trọng của bức tranh nổi tiếng “Les Demoiselles D’Avignon” (Những cô gái vùng Avignon) của Picasso, và đã hỏi mua nó ngay tại chỗ.

Trong suốt thế kỷ 20, số lượng các phòng trưng bày nghệ thuật đã tăng lên đáng kể trên toàn thế giới. Dưới đây là một vài ví dụ đóng vai trò như “lời cảnh báo” về các phòng trưng bày nghệ thuật cũng như cách điều hành doanh nghiệp của họ.

(Tranh lụa "Biển học"- Họa sĩ Ngô Nhật Thanh)

Hai trong số những phòng trưng bày lâu đời nhất thống trị cho đến gần đây ở Hoa Kỳ, bắt đầu là chi nhánh New York của các doanh nghiệp Paris. Khi Michael Knoedler, người đến Mỹ với tư cách là giám đốc công ty thợ khắc người Pháp Goupil & Company, mở không gian riêng của mình vào năm 1846, ông đã khiến nhiều người trong số các đối thủ phải nhíu mày bằng cách bỏ phí nhập cảnh (khi đó thường khoảng 25 xu) mà hầu hết các phòng trưng bày khác tính phí. Chính sách thân thiện với du khách này, một lựa chọn khôn ngoan để kết hợp các tác phẩm nghệ thuật đương đại của châu Âu với tác phẩm của người Mỹ và tập trung vào các triển lãm cá nhân (làm hài lòng cả nghệ sĩ và báo chí của anh ấy), cuối cùng đã dẫn đến việc Knoedler trở thành nhà buôn nghệ thuật đầu tiên được mời trở thành thành viên của Hiệp hội Thế kỷ, câu lạc bộ nổi tiếng của các nghệ sĩ, nhà văn, và "những người nghiệp dư về chữ và mỹ thuật." Phòng trưng bày mà ông và gia đình xây dựng, Knoedler & Company, vẫn là một trong những phòng trưng bày nghệ thuật được tôn trọng và hưng thịnh nhất của Hoa Kỳ.Năm 2011, phòng trưng bày buộc phải đóng cửa vì những bê bối trong gian lận. Họ luôn tự mãn về vị trí của mình trong thế giới nghệ thuật, cũng như sự tin tưởng mà họ đã giành được với tư cách là một trong những phòng trưng bày lâu đời nhất và quan trọng nhất của New York, họ đã phớt lờ cảnh báo của các chuyên gia rằng các bức tranh của Rothko, Pollock và những người khác mà họ đã được cung cấp để bán lại là đồ giả mạo và bán lại bằng mọi cách. Bài học ở đây là một nhà kinh doanh nghệ thuật phải cảnh giác về sự cẩn trọng trong mọi giao dịch. Danh tiếng được xây dựng rất chậm nhưng có thể sụp đổ trong tích tắc.

(Tranh màu nước "Ẩn náu"- Họa sĩ Nguyễn Văn Trinh)

Đối thủ lâu năm của Knoedler, Wildenstein & Company, có một lịch sử thậm chí còn nhiều màu sắc hơn. Cũng là một doanh nghiệp gia đình (hiện đã ở thế hệ thứ năm), phòng tranh được thành lập ở Paris và mở chi nhánh ở New York vào năm 1903. Nổi tiếng là bí mật về hoạt động bên trong doanh nghiệp, nhà Wildensteins dù sao cũng nhìn thấy một chút báo chí giật gân. Từ một thỏa thuận vẫn còn mơ hồ để bán tác phẩm nghệ thuật (tịch thu được từ các nhà buôn Do Thái ở Paris, những người bị Đức Quốc xã đánh đuổi) của Georges Wildenstein trong Thế chiến thứ hai cho đến vụ kiện năm 1956 của Knoedler chống lại công ty Wildenstein vì bị cáo buộc thuê một điều tra viên tư nhân để nghe lén điện thoại của Knoedler. Câu chuyện đằng sau của phòng trưng bày thú vị gần như việc bán các kiệt tác của họ.

Vào thế kỷ 20, xuất hiện sự gia tăng của các phòng trưng bày được mở bởi các nhà buôn cũng như các nghệ sĩ mà họ đã trưng bày. Alfred Stieglitz đã mở Little Galleries of the Photo-Secession vào năm 1905. Cuối cùng nó được biết đến đơn giản qua địa chỉ đường phố 291. Đây là một trong những không gian đầu tiên tránh xa màu nhung đỏ sang trọng của hầu hết các phòng trưng bày quan trọng để có một cái nhìn hiện đại rõ nét. Phòng trưng bày Julien Levy được thành lập vào năm 1931 và được chú ý vì đã giới thiệu những người theo trường phái siêu thực đến Mỹ và tổ chức buổi tiệc cocktail đầu tiên. Tuy nhiên, điều mà Stieglitz và Levy làm là nhân cách hóa là niềm đam mê nghệ thuật đương đại đã phát triển rất nhiều ở New York, đến mức họ đã nhà kinh doanh nghệ thuật có ảnh hưởng mà không cần phải là một doanh nhân quá thành công.

(Tranh Acrylic "Saliva"- Họa sĩ Trịnh Quỳnh Trâm)

Steiglitz nổi tiếng về doanh số bán hàng, một lần hỏi một nhà sưu tập đã tìm đến phòng trưng bày để mua một màu nước khiến anh ta nghĩ rằng anh ta xứng đáng sở hữu tác phẩm. Levy đã làm việc chăm chỉ nhưng phải đối mặt với cả cuộc Đại suy thoái và sự chậm chạp mà người Mỹ yêu thích chủ nghĩa siêu thực để đối phó. Sau khi đóng cửa phòng trưng bày của mình một thời gian ngắn để nhập ngũ vào năm 1942, Levy cuối cùng phải đóng cửa vào năm 1949. Việc thiếu tiền buộc Stieglitz phải đóng cửa 291 vào năm 1917, nhưng ông vẫn tiếp tục tổ chức các cuộc triển lãm và cuối cùng mở một phòng trưng bày khác, An American Place, vào năm 1929 Nó kéo dài cho đến năm 1946, năm Stieglitz qua đời.

Hai phòng trưng bày lừng lẫy cũng được mở bởi những phụ nữ nổi tiếng với niềm đam mê và tầm nhìn hơn là khả năng kiếm tiền từ việc bán nghệ thuật. Sau nỗ lực thất bại đầu tiên của cô ở London, với phòng trưng bày Guggenheim Jeune, Peggy Guggenheim đã mở phòng trưng bày thứ hai của mình ở New York vào năm 1942 với sự hoan nghênh đáng kinh ngạc. Được đặt tên là Art of This Century (Nghệ thuật của Thế kỷ Này), không gian Phố Năm mươi Bảy của cô được coi là một tác phẩm nghệ thuật, với hệ thống chiếu sáng và sắp đặt có tính sáng tạo cao do kiến ​​trúc sư Frederick Kiesler thiết kế. Art of This Century đã báo trước buổi bình minh của sự trỗi dậy của New York trở thành thủ đô nghệ thuật của thế giới với các triển lãm cá nhân đầu tiên của Jackson Pollock, Mark Rothko, Hans Hofmann và Clyfford Still, có thể kể đến một số ít. Tuy nhiên, mặc dù có tài sản cá nhân đáng kể, Guggenheim vẫn khăng khăng rằng du khách phải trả phí vào cửa, và cô đã không hài lòng khi biết thư ký của mình cho phép sinh viên và nghệ sĩ vào miễn phí khi cô không có mặt ở đó. Vào thời điểm cô rời New York để đến với lâu đài Venice mới của mình khi Thế chiến thứ hai kết thúc, hầu hết các nghệ sĩ của cô đã rời phòng trưng bày của mình để đến những không gian mới hơn với hy vọng sẽ bán được nhiều tác phẩm hơn.

Một trong những không gian mới hơn đó thuộc sở hữu của Betty Parsons, người kinh doanh nghệ thuật đầu tiên được phỏng vấn trong một cuốn sách mà chúng tôi không thể giới thiệu đủ cao: The Art Dealers: The Powers Behind the Scene Tell How the Art World Really Works by Laura de Coppet và Alan Jones (Cooper Square Press, 1984) và được de Coppet sửa đổi vào năm 2002. Edward đã tặng cuốn sách này cho các đại lý mới nhiều lần như một món quà. Mặc dù hiện nay hơi khó tìm ở các hiệu sách, nhưng bạn có thể dễ dàng mua được nó từ các nhà bán sách trực tuyến. Lịch sử kinh doanh nghệ thuật được gói gọn qua những câu chuyện của những nhà buôn tài ba. Họ không chỉ đơn thuần làm thương mại mà họ còn góp phần xây dựng và phát triển một thị trường nghệ thuật rực rỡ, đa sắc màu.

Nguồn: https://www.artsy.net/article/artsy-editorial-history-art-dealing

Biên dịch: Ahndoar

Biên tập: Trang Hà