Lịch sử Queer bị lãng quên của năm tượng đài hậu hiện đại Mỹ ( Phần 1 )

( Robert Rauschenberg Axle, (1964). © Robert Rauschenberg, VG Bild-Kunst, Bonn Museum Ludwig, Cologne / Donation Ludwig Collection 1976 )

Triển lãm bắt đầu trong sự im lặng—bốn phút ba mươi ba giây im lặng hoàn toàn.

Nhạc sĩ và nhà lý luận John Cage đã sáng tác tác phẩm đột phá 4’33”, một bản nhạc không có âm thanh, để phản ứng lại tác phẩm White Painting của những người bạn thân là Robert Rauschenberg và Cy Twombly. Bản nhạc và bức tranh – thoạt nhìn tưởng như chỉ là một tấm toan trống rỗng – đều là những thực hành trong không gian âm tính, những cử chỉ tĩnh lặng đặt trong bối cảnh hỗn loạn của nước Mỹ hậu chiến, thời kỳ bị chi phối bởi sự khắt khe bảo thủ và cơn cuồng loạn chống cộng. Hành động im lặng này, cùng với bức tranh là nguồn cảm hứng cho nó, chỉ là hai ví dụ trong mối quan hệ nghệ thuật đầy giao thoa giữa năm người bạn – những người đồng hành, đồng nghiệp, và cũng là tình nhân. Nhóm này còn bao gồm biên đạo múa Merce Cunningham và họa sĩ kiêm nhà điêu khắc Jasper Johns. Tất cả năm người đều trở thành những tượng đài tiên phong của hậu hiện đại trong hội họa và nghệ thuật đương đại.

( Rauschenberg and Jasper Johns at Louis and Fance Stevenson’s home “somewhere up the Hudson”, 1954 )

Những tác phẩm trắng trơn, trống rỗng này được trưng bày cùng nhau tại phòng đầu tiên của triển lãm lớn ở Bảo tàng Brandhorst. Sau màn mở đầu đầy tối giản và mang tính thách thức, triển lãm bùng nổ thành một dòng chảy dữ dội. Với 180 tác phẩm trải dài khắp các căn phòng đầy màu sắc, kết cấu, chủ nghĩa tiên phong và tính hoành tráng sống động, triển lãm tái hiện sự giao thoa giữa trang phục, bản nhạc, bản vẽ, điêu khắc, tranh vẽ, nhiếp ảnh và thư từ. Trải dài từ cuối những năm 1940 đến những năm 1970, “Five Friends” mở ra như một mạng lưới ảnh hưởng lẫn nhau, khám phá cách những ràng buộc cá nhân đã thúc đẩy những đột phá nghệ thuật lịch sử.

( Merce Cunningham in Antic Meet, 1958 )

Một điều trở nên rõ ràng là vũ trụ sáng tạo đầy phức tạp và liên kết chặt chẽ đã định hình nghệ thuật hậu chiến. Và khái niệm “bạn bè” ở đây không đơn giản, vì góc nhìn đã bị bỏ qua từ lâu: những nghệ sĩ lừng danh này là những nghệ sĩ queer, những người khao khát nhau theo nhiều cách khác nhau, đôi khi có những mối quan hệ lãng mạn sâu sắc, tất cả trong bối cảnh nước Mỹ thời kỳ McCarthy đầy ràng buộc.

Năm người bạn

Một cách đáng ngạc nhiên, đây là lần đầu tiên một triển lãm như vậy được tổ chức, nhờ vào sự hỗ trợ lớn từ Bảo tàng Ludwig – nơi lưu giữ nhiều tác phẩm của Rauschenberg (triển lãm sẽ di chuyển đến đó sau này), cùng với nhiều bảo tàng lớn tại Hoa Kỳ. Bảo tàng Brandhorst cũng là nơi lưu giữ nhiều tác phẩm của Twombly. Nếu còn sống, Rauschenberg sẽ tròn 100 tuổi trong năm nay.

Khi đặt tác phẩm của họ vào bối cảnh một thời kỳ hậu chiến đầy đàn áp, từng cú nhảy và bước di chuyển của Cunningham – mô phỏng hình ảnh cầu thủ bóng bầu dục với phong cách hài kịch vaudeville – đều mang một sức mạnh nổi loạn. Nó mang đến sự phản kháng vui tươi trước những nét vẽ phóng khoáng của Twombly trên tranh phấn, không còn đơn thuần là một sự thoát ly. Những đường nét đó gần như là các nốt nhạc cho một bản nhạc không thể hát – trên khắp các căn phòng, qua nhiều tác phẩm khác nhau, ta thấy Cunningham di chuyển một cách ngập ngừng không có nhạc, cố gắng phá vỡ những mô thức quen thuộc.

( Exhibition View. Five Friends. John Cage, Merce Cunningham, Jasper Johns, Robert Rauschenberg, Cy Twombly. Photo: Haydar Koyupinar, Bayerische Staatsgemäldesammlungen, Museum Brandhorst, Munich )

Tác phẩm của Johns và Rauschenberg, mỗi người đều bùng nổ về thị giác một cách mãnh liệt, được đọc qua lăng kính của đam mê, nỗi thất vọng và sự từ chối chính trị – mà tự thân nó đã là một hành động chính trị. Dĩ nhiên, sẽ là quá đơn giản nếu chỉ nhìn vào hội họa của họ qua lăng kính queer – có rất nhiều tầng ý nghĩa – nhưng cách tiếp cận này lại đào sâu sự thấu hiểu về các họa sĩ một cách đáng kể.

( Robert Rauschenberg Décor for Minutiae, 1954/1976.  © Collection Walker Art Center, Minneapolis, Walker Art Center, Merce Cunningham Dance Company Collection, Gift of Jay F. Ecklund, the Barnett and Annalee Newman Foundation, Agnes Gund, Russell Cowles and Josine Peters, the Hayes Fund of HRK Foundation, Dorothy Lichtenstein, MAHADH Fund of HRK Foundation, Goodale Family Foundation, Marion Stroud Swingle, David Teiger, Kathleen Fluegel, Barbara G. Pine, and the T. B. Walker Acquisition Fund, 2011 )

Chủ nghĩa hư vô cấp tiến

Chương mở đầu của Five Friends tại Bảo tàng Brandhorst ở Munich – một căn phòng dành riêng cho khái niệm im lặng – thật siêu việt và khái niệm hóa hoàn hảo; trong sự hoành tráng lặng lẽ đó, một khung cảnh được thiết lập để chỉ ra cách năm nghệ sĩ này đã ảnh hưởng sâu sắc đến công việc của nhau.

Tác phẩm White Painting của Rauschenberg và Twombly – một bức tranh hai tấm thuộc một loạt tác phẩm cùng tên, vốn từ lâu được cho là của riêng Rauschenberg nhưng thực tế là sản phẩm hợp tác tại Black Mountain College – chính là cảm hứng cho bản nhạc 4’33” của Cage. Nhưng bản thân bức tranh cũng được Cage lấy cảm hứng từ bài giảng Lecture on Nothing năm 1949. Những tác phẩm này từng làm công chúng hoang mang. “Tôi không có gì để nói và tôi đang nói điều đó,” Cage viết. “Và đó chính xác là thơ ca mà tôi cần.” Những tác phẩm ấy mang đến cảm giác như bị cuốn trôi bởi một kỷ nguyên nghệ thuật mới, rực rỡ và can đảm – một khát vọng sâu sắc cho một khởi đầu lại.

( Cy Twombly Untitled (Roma), 1989. Edition 2/8 Udo und Anette Brandhorst Collection © Cy Twombly Foundation )

Trong cùng căn phòng ấy, những tác phẩm sáp ong mang tính xúc giác, được đánh số của Johns mang đến cách đọc cấp tiến cho các tác phẩm của Twombly. Trong Suite for Five của Cunningham – một vở múa có phục trang do Rauschenberg thiết kế và nhạc nền do Cage biên soạn – ta thấy vũ công giữ một vị trí trên sàn. Những bản vẽ kèm theo – phác thảo cho vũ đạo – là các vòng tròn đồng tâm trên giấy, rất giống với loạt tranh target mà Johns sẽ vẽ sau này.

( Jasper Johns Target, (1974). © Jasper Johns, VG Bild-Kunst, Bonn Museum Ludwig, Cologne / Donation Ludwig Collection 2011 )

Nguồn : The Overlooked Queer History of Five Titans of American Postmodernis

Xem tiếp : Phần 2

Biên dịch : Bảo Long