Helen Chadwick là ai và vì sao bà có sức ảnh hưởng lớn đến nghệ thuật đương đại?

Helen Chadwick, Fancy Dress and Sculptures Photograph Book, 1974

Dấu ấn "tàn dư phù du" và tư duy nghệ thuật vượt thời đại

Helen Chadwick luôn say mê với những thứ mong manh, trôi qua – thứ bà gọi là “dấu vết phù du” (fugitive traces). Trong suốt sự nghiệp, bà liên tục khám phá chủ đề này qua những tác phẩm sắp đặt đa phương tiện, kết hợp nhiếp ảnh, chất liệu sống, cơ thể, và cả chất thải sinh học.

Bà được tôn vinh trong triển lãm hồi tưởng lớn nhất từ trước đến nay tại Hepworth Wakefield (West Yorkshire), cùng cuốn tiểu sử mới do Laura Smith biên tập. Những thảo luận xoay quanh di sản của Chadwick đang ngày càng sống động, đặc biệt trong bối cảnh các cuộc đối thoại đương đại về nữ tính và bản dạng.

Smith nhận xét: “Nghệ thuật đương đại Anh sẽ không giống như ngày nay nếu thiếu Helen. Việc bà dùng chính cơ thể mình như một chất liệu nghệ thuật và cách kết hợp hài hước trong ngôn ngữ thị giác thật sự táo bạo và cách mạng.” Từ các tác phẩm điêu khắc phủ lông đến nhiếp ảnh phơi ngoài biển, hay các mô hình từ đồ ăn thối rữa, tất cả đều thể hiện tham vọng rộng lớn và khả năng khám phá tầng tầng ý nghĩa của nghệ thuật sắp đặt.

Helen Chadwick, Latex costumes for Domestic Sanitation, 1976

Xuất thân, học thuật và sự nghiệp ban đầu

Chadwick (1953–1996) sinh ra tại Croydon, Nam London trong một gia đình lao động có nguồn gốc đa sắc tộc. Bà học tại Brighton Polytechnic và Chelsea College of Art, sau đó mở xưởng sáng tác tại Hackney – nơi trở thành cộng đồng nghệ thuật tự quản cực kỳ sáng tạo.

Dù từng làm việc với nhiều chất liệu kỳ lạ như nước tiểu và não người, nền tảng nhiếp ảnh vẫn luôn là công cụ chủ đạo trong sự nghiệp. Tác phẩm “In the Kitchen” (1977) – màn trình diễn nơi Chadwick và ba phụ nữ khác mặc trang phục hình thiết bị nhà bếp – đã được chọn trưng bày tại triển lãm “Women in Revolt!” (Tate Britain, 2024) như một dấu mốc của nghệ thuật nữ quyền Anh.

Tuy nhiên, việc bà dùng chính hình thể đẹp tiêu chuẩn của mình trong tác phẩm vẫn vấp phải nhiều chỉ trích từ cả giới nữ quyền lẫn những người đối lập, và điều đó ám ảnh bà suốt sự nghiệp.

Helen Chadwick, Self Portrait, 1991

Những tác phẩm lớn và biểu tượng của nghệ thuật sắp đặt

Các tác phẩm quy mô lớn như “Ego Geometria Sum” (1983) và “The Oval Court” (1986) là ví dụ điển hình cho tư duy kết hợp vi mô và vĩ mô trong nghệ thuật.

“Ego Geometria Sum” là chuỗi 10 khối điêu khắc gỗ ép, in ảnh, mô tả các giai đoạn phát triển của chính nghệ sĩ – từ khối hộp nhỏ tượng trưng cho lồng ấp trẻ sơ sinh đến hình dáng trưởng thành. Đây là cách bà kể lại cuộc đời thông qua vật thể và hình khối, theo một cách gần như là tự truyện nghệ thuật.

“The Oval Court” là tác phẩm phức tạp hơn, với ảnh photocopy cơ thể trần trụi của Chadwick xen lẫn thực vật và động vật, xếp thành hình oval như một hồ nước trong không gian. Trên tường là hình ảnh lấy cảm hứng từ mái vòm St. Peter’s Basilica, gương Venice và hình photocopy nghệ sĩ đang khóc – tất cả tạo nên một tác phẩm nghệ thuật trừu tượng đầy tính biểu tượng và thần thoại.

Cả hai tác phẩm đều sử dụng chất liệu rẻ tiền để chuyển tải thông điệp sâu sắc về thân thể, lịch sử nghệ thuật phương Tây, và tính phổ quát của sự sống.

Helen Chadwick, Wreath to Pleasure, No. 6 (Chrysanthemums, Angel Delight), 1992

Khi cơ thể không còn là đối tượng, nhưng vẫn là chủ đề

Cuối những năm 1980, Chadwick tuyên bố ngừng dùng hình ảnh cơ thể mình trong tác phẩm. Điều đó dẫn đến những dự án như “Piss Flowers” (1991–92), gồm các điêu khắc trắng tạo hình từ dấu nước tiểu của bà và chồng trên tuyết. Những dấu vết đó được đổ thạch cao, biến thành hình dạng kỳ quái như bông hoa trừu tượng. Dù không trực tiếp mô tả cơ thể, những tác phẩm này vẫn đậm chất nghệ thuật cơ thể và phản ánh vật lý con người.

Một ví dụ khác là “Cacao” (1994) – một tháp phun socola khổng lồ, vừa gợi cảm vừa gây buồn nôn, mở đầu triển lãm tại Hepworth. Cảm giác vừa bị cuốn hút vừa muốn lùi lại chính là mục tiêu bà hướng đến.

Helen Chadwick, Piss Flowers, 1991–92, Frieze Art Fair, London, 2013

Tầm ảnh hưởng đến thế hệ nghệ sĩ trẻ

Là giảng viên tại các trường nghệ thuật lớn như Goldsmiths, Central Saint Martins và Royal College of Art, Chadwick ảnh hưởng sâu sắc tới thế hệ nghệ sĩ Anh tiếp theo, đặc biệt là các tên tuổi như Sarah Lucas và Anya Gallaccio. Những nghệ sĩ này tiếp tục khai thác chủ đề giới, phân hủy, vật liệu bất thường và nghệ thuật sắp đặt – tất cả đều mang dấu ấn Helen Chadwick.

Năm 1987, bà là một trong những phụ nữ đầu tiên được đề cử giải Turner – bước công nhận sớm cho sự độc đáo đầy sáng tạo của bà.

Di sản nghệ thuật – tranh cãi và ghi nhận

Chadwick qua đời đột ngột vì đau tim năm 1996, khi mới 42 tuổi. Dù được ca ngợi là “nữ nghệ sĩ tiêu biểu của thế hệ mình,” di sản của bà vẫn chưa được nhìn nhận xứng đáng. Một phần vì sự phức tạp của tác phẩm, phần khác vì cái chết quá sớm khiến hành trình sáng tạo dang dở.

Một số nhà phê bình vẫn chưa công nhận giá trị nghệ thuật của bà. Tom Morton từng viết trên Frieze rằng tác phẩm của Chadwick là “kỷ vật của một thế giới nghệ thuật đã qua.” Tuy nhiên, như giám tuyển Ceri Lewis (Tate Modern) nói: “Tác phẩm của bà không chỉ mang tính lý thuyết – đó là trải nghiệm sống, kích thích tất cả giác quan.”

Cuối cùng: cái đẹp và cái ghê tởm trong một khối mâu thuẫn mê hoặc

Tác phẩm kết thúc triển lãm tại Hepworth là “Carcass” (1986) – cột plexiglass chứa đầy thực phẩm đang phân hủy, từ rau tươi đến lớp đất đen lên men sủi bọt. Đây là minh chứng cho nỗ lực cả đời của Chadwick: kết hợp sự ghê tởm và hấp dẫn, gây tranh luận và ám ảnh người xem.