Guerrilla Girls: Dùng tranh và khẩu hiệu để chống phân biệt giới trong nghệ thuật

Nhóm Guerrilla Girls Kathe Kollwitz, Zubeida Agha và Frida Kahlo trong buổi họp báo trước thềm triển lãm “Guerrilla Girls: Chưa sẵn sàng để làm điều tốt, 30 năm và vẫn đang tiếp diễn” tại Trung tâm Nghệ thuật Abrons, New York, ngày 30 tháng 4 năm 2015

Guerrilla Girls và sự khởi đầu của cuộc nổi loạn nghệ thuật

Guerrilla Girls – nhóm nghệ sĩ nữ quyền bí danh mang mặt nạ khỉ đột – bắt đầu cuộc chiến chống phân biệt giới trong giới nghệ thuật từ một bảng danh sách. Những tấm poster đầu tiên của họ xuất hiện một cách bất ngờ vào tháng 5/1985, dán kín các bức tường và trạm thông tin tại SoHo – khu triển lãm nghệ thuật sôi động bậc nhất New York lúc bấy giờ.

Một dòng chữ in đậm chạy dọc phía trên poster: “CÁC NGHỆ SĨ NÀY CÓ ĐIỂM GÌ CHUNG?”. Dưới đó là danh sách các nghệ sĩ đương đại nổi tiếng như Jean-Michel Basquiat, Keith Haring, Bruce Nauman… và câu trả lời ở cuối poster: “Tất cả đều thuộc các phòng trưng bày mà dưới 10% nghệ sĩ được đại diện là nữ giới.” Những tấm áp phích mang thông điệp đanh thép và được ký tên “Guerrilla Girls – Lương tâm của giới nghệ thuật”.

Những con số biết nói và sức mạnh của nghệ thuật thị giác

Từ đó đến nay, Guerrilla Girls đã sử dụng tranh nghệ thuật theo phong cách áp phích để lên tiếng phản đối sự bất công trong phân bổ giới và chủng tộc trong giới nghệ thuật và văn hoá. Nhóm tận dụng ngôn ngữ thị giác đậm chất quảng cáo, kết hợp số liệu thống kê, đưa ra các thông điệp dễ hiểu nhưng đầy sát thương.

Năm 2025 đánh dấu 40 năm thành lập nhóm, với các triển lãm kỷ niệm tại Bảo tàng Quốc gia Phụ nữ trong Nghệ thuật (NMWA) ở Washington, Viện Nghiên cứu Getty ở Los Angeles và Phòng triển lãm Quốc gia Bulgaria ở Sofia. Các buổi triển lãm như những lát cắt của dòng nghệ thuật đương đại pha trộn giữa tranh nữ quyền, nghệ thuật xã hội và hành động nghệ thuật công cộng.

Từ biểu tình thất bại đến mặt nạ khỉ đột

Guerrilla Girls hình thành sau cuộc triển lãm “An International Survey of Recent Painting and Sculpture” (tạm dịch: Khảo sát quốc tế về hội hoạ và điêu khắc hiện đại) tại MoMA năm 1984. Trong 169 nghệ sĩ được chọn, chỉ có 13 người là phụ nữ và còn ít hơn là người da màu. Cuộc biểu tình bên ngoài bảo tàng do các tổ chức nữ quyền như Women’s Caucus for Art hay Heresies Collective tổ chức đã không gây được chú ý.

Nhận ra phương thức biểu tình truyền thống không hiệu quả, những người phụ nữ trẻ này đã nghĩ ra một cách mới – sử dụng tranh tường, tranh minh họa, tranh khẩu hiệu – dưới dạng poster trực quan và đầy sức mạnh. Và để giữ ẩn danh, họ dùng tên các họa sĩ nữ nổi tiếng trong lịch sử như Frida Kahlo hay Käthe Kollwitz làm bí danh, đồng thời đeo mặt nạ khỉ đột – hình ảnh nay đã trở thành biểu tượng không thể tách rời với nhóm.

Guerrilla Girls,  Những lợi thế của việc trở thành một nghệ sĩ nữ , 1988

Tác động lan rộng và di sản nghệ thuật nữ giới

Từ các bức tranh khẩu hiệu, Guerrilla Girls tiếp tục mở rộng chủ đề ra khỏi giới nghệ thuật, hướng đến các vấn đề xã hội lớn hơn như quyền phá thai, LGBTQ+, biến đổi khí hậu và kiểm duyệt văn hoá. Các tác phẩm như “Do Women Have to Be Naked to Get Into the Met. Museum?” (1989) phơi bày nghịch lý rằng chưa đến 5% nghệ sĩ trong khu trưng bày hiện đại của Met là phụ nữ, nhưng 85% các tác phẩm khỏa thân lại là nữ giới.

Họ cũng không ngại đả kích các chính sách "làm màu" như tháng lịch sử người da đen hay tháng lịch sử phụ nữ bằng câu hỏi: “Vậy còn 10 tháng còn lại thì sao?” – câu trả lời là: “Phân biệt đối xử”.

Nghệ thuật Guerrilla lan ra toàn cầu

Với sự phát triển của công nghệ in ấn và truyền thông số, Guerrilla Girls chuyển từ đen trắng sang các tác phẩm tranh trừu tượng, tranh màu nổi bật, truyền thông kỹ thuật số, kết nối với nhiều tổ chức triển lãm nghệ thuật quốc tế.

Tại Venice Biennale 2005 – lần đầu tiên do hai phụ nữ làm giám tuyển – nhóm đã treo 6 banner dài 17 foot tố cáo việc thiếu vắng nghệ sĩ nữ trong lịch sử triển lãm tại đây.

Nghệ thuật phản kháng được “tôn vinh” trong bảo tàng

Một nghịch lý thú vị là dù từng chỉ trích hệ thống bảo tàng, các tác phẩm của Guerrilla Girls ngày nay lại được lưu trữ và trưng bày tại các bảo tàng nghệ thuật danh tiếng như MoMA, Centre Pompidou, Museo Reina Sofía và Tate Modern.

Thay vì từ chối, nhóm tận dụng các cơ hội này để tạo ra các tác phẩm nghệ thuật nổi tiếng mới, mang tính nghiên cứu và đối thoại trực tiếp với công chúng – những người thực sự quan tâm đến sự công bằng trong nghệ thuật và ngoài xã hội.

Các triển lãm nổi bật hiện tại

Tại Bulgaria, họ trưng bày một poster khổng lồ hình bánh ngọt truyền thống Banitsa với dòng chữ: “Phụ nữ Bulgaria đang bị ép ăn kiêng! Họ không xứng đáng được nhiều hơn một miếng nhỏ quyền lực sao?” – phản đối việc chỉ có 1/20 thành viên Hội đồng Bộ trưởng là nữ.

Cuộc diễu hành của Quỹ Phụ nữ Bulgaria, Sofia, Bulgaria, 2025

Triển lãm tại NMWA, mang tên “Guerrilla Girls: Making Trouble” (tạm dịch: Gây Rối Có Chủ Đích) diễn ra đến ngày 28/9/2025, được đánh giá như tiếng vang từ sứ mệnh của chính bảo tàng này: tôn vinh nghệ sĩ nữ và tranh nghệ thuật nữ giới từ thập niên 1980 đến nay.

Nghệ thuật chưa bao giờ là lịch sử nếu thiếu tiếng nói nữ giới

Toàn cảnh triển lãm “Guerrilla Girls: Making Trouble,” Bảo tàng Nghệ thuật Phụ nữ Quốc gia, Washington, DC, từ ngày 12 tháng 4 đến ngày 28 tháng 9 năm 2025

“Trừ khi tất cả tiếng nói trong văn hoá đều hiện diện trong lịch sử nghệ thuật, nếu không đó chỉ là lịch sử của quyền lực,” Guerrilla Girl “Frida Kahlo” từng tuyên bố trên chương trình truyền hình.

Với khẩu hiệu kiên định và tinh thần không khoan nhượng, Guerrilla Girls tiếp tục chứng minh: chỉ cần một nhóm nhỏ người quyết tâm, tranh nghệ thuật vẫn có thể là công cụ mạnh mẽ để thay đổi thế giới.