‘Chỉ với một tấm bưu thiếp, chúng ta đều trở thành người sao chép’: Triển lãm ‘Copyists’ tại Centre Pompidou-Metz và cách Louvre tôn vinh nghệ thuật sao chép

Trong một sự kiện nghệ thuật độc đáo, Bảo tàng Louvre hợp tác với Centre Pompidou-Metz để tổ chức triển lãm nghệ thuật “Copyists”, mời hơn một trăm nghệ sĩ đương đại cùng tạo ra những bản sao hoặc chuyển thể từ các tác phẩm trong bộ sưu tập nghệ thuật của Louvre. Dự án này không chỉ là một triển lãm tranh nghệ thuật mà còn là một cuộc đối thoại sâu sắc về bản ngã, ký ức tập thể, và lịch sử thẩm mỹ.

Nghệ thuật sao chép và sự biến hóa đương đại

Henni Alftan. (Hình ảnh: Tư liệu của nghệ sĩ).

Nghệ sĩ người Pháp Madeleine Roger-Lacan, kết hợp giữa hình ảnh và trừu tượng, chọn sao chép lại tác phẩm “The Turkish Bath” của Jean-Auguste-Dominique Ingres – nhưng thay vì những người phụ nữ phương Đông, cô sử dụng hình ảnh các người tình nam của mình để làm chủ thể. Đây là ví dụ điển hình cho cách các nghệ sĩ tái cấu trúc lại góc nhìn vốn có của tranh nguyên bản.

Co-curator Donatien Grau – phụ trách chương trình nghệ thuật đương đại tại Louvre – nhận định: “Những tác phẩm từng được xem là di sản nay trở thành chất liệu cho sáng tạo đương đại.” Tại triển lãm nghệ thuật “Copyists”, mỗi nghệ sĩ đều thể hiện một cách tiếp cận riêng trong việc sao chép, từ nghiêm túc đến trào phúng, từ hình ảnh cổ điển đến những phản biện hiện đại.

Từ lịch sử tới hiện tại: truyền thống sao chép tại Louvre

Nicole Eisenman, Portrait of Jane Bowles after Bellini, 2025. (Hình ảnh: Nicole Eisenman. Tư liệu của nghệ sĩ và Hauser & Wirth / Ảnh: © Thomas Barratt).

Từ khi mở cửa, Louvre đã duy trì “văn phòng sao chép” – nơi nghệ sĩ phải đăng ký để sao chép các kiệt tác cổ điển, thường phải chờ nhiều năm. Triển lãm năm 1993 từng khai thác chủ đề này nhưng tập trung vào các bản sao cổ điển. Lần này, triển lãm hoàn toàn là các tác phẩm đương đại được ủy nhiệm mới.

Truyền thống sao chép từng bị giễu nhại, như tờ New York Times từng mô tả các họa sĩ sao chép là những ông già gầy guộc, không còn sức sáng tạo. Tuy nhiên, với nhiều nghệ sĩ thế kỷ 19, việc sao chép tại Louvre là cách duy nhất để học vẽ. Ngày nay, một số trường mỹ thuật vẫn duy trì thực hành này – Roger-Lacan từng học tại Beaux-Arts de Paris, nơi có chương trình hợp tác sao chép với Louvre.

Đối thoại bản ngã trong từng nét vẽ

Nghệ sĩ Rita Ackerman ban đầu muốn sao chép tranh của Millet nhưng sau đó lại tạo ra hai tác phẩm mới dựa trên chính bản vẽ cũ của mình. Theo lời Grau: “Cô ấy nói rằng sao chép là về cái tôi – về việc bạn đưa bao nhiêu bản thân mình vào tranh. Lúc đầu là không, đến cuối là tất cả.” Sự thay đổi đó chính là cốt lõi của triển lãm nghệ thuật: khám phá bản ngã trong mối quan hệ với thế giới và người khác.

George Rouy, The Witness, 2025. (Hình ảnh: © George Rouy. Tư liệu của nghệ sĩ và Hannah Barry Gallery, London, UK. Ảnh: © Damian Griffiths).

Tác phẩm “The Witness” của George Rouy, hay “Portrait of Jane Bowles after Bellini” của Nicole Eisenman, đều cho thấy việc sao chép không còn là tái hiện đơn thuần, mà là cơ hội thể hiện tinh thần đương đại và cảm xúc riêng biệt. Trong một phòng triển lãm, Glenn Ligon đã trình bày bản sao… mặt sau của Mona Lisa, chia sẻ mong muốn tiếp cận biểu tượng vốn luôn bị đặt trên bệ cao.

Mỗi bản sao là một tuyên ngôn cá nhân

Một mảng tường đầy bưu thiếp tái bản tranh “Madame Vigée Le Brun and Her Daughter” được nghệ sĩ Oriol Vilanova sưu tầm từ các chợ trời, cho thấy cách hình ảnh nghệ thuật được tiêu thụ đại chúng. “Chỉ cần mua một tấm bưu thiếp, ta đã trở thành người sao chép,” anh nhận định.

Carsten Höller tạo ra một cơn mưa thuốc viên rơi từ trần nhà, chứa chiết xuất từ sợi vải của bức chân dung Juliette Récamier đang được phục chế. Tác phẩm của anh là minh chứng cho nghệ thuật vượt khỏi vật chất, khi “ký ức phân tử” vẫn tồn tại dù vật thể không còn.

Jeff Koons, (Sleeping Hermaphrodite) Gazing Balls, 2025. (Hình ảnh: © Jeff Koons).

Trong khi đó, Jeff Koons trưng bày “Gazing Balls”, còn Glenn Brown biến hình tượng cá đuối của Chardin thành sinh vật mang tính thiêng liêng. Nhà thiết kế Yohji Yamamoto cũng góp mặt, với tác phẩm lấy cảm hứng từ tranh chân dung thế kỷ 17 – một bản sao trung thành nhưng vẫn đậm dấu ấn cá nhân.

Phê bình, chuyển hóa và tái định nghĩa

Nhiều nghệ sĩ chọn sao chép để phản tư. Ghada Amer thay thế nữ nhân phương Đông trong tranh của Ingres bằng một người phụ nữ phương Tây, khỏa thân đối diện người xem, khẳng định quyền tự do thể hiện dục vọng của phụ nữ da trắng – điều từng bị cấm kỵ. Apolonia Sokol lấy cảm hứng từ hai tranh tôn giáo của Sassetta để phê phán bạo lực chiến tranh hiện nay, trong khi Jean Claracq biến tích truyện Kinh Thánh Sodom thành một tuyên ngôn về sự tồn tại và yêu thương của người đồng tính nam.

Triển lãm nghệ thuật “Copyists” tại Centre Pompidou-Metz (từ nay đến 2 tháng 2 năm 2026) không chỉ là một sự kiện nghệ thuật lớn, mà còn là không gian workshop nghệ thuật và đối thoại thẩm mỹ sâu sắc giữa quá khứ và hiện tại. Dù là tranh triển lãm nghệ thuật, ảnh triển lãm nghệ thuật hay tác phẩm sắp đặt, các bản sao lần này không đơn thuần là sự lặp lại, mà là những bản gốc mới – sống động, phản biện, và thấm đẫm chất cá nhân.

Nguồn: ‘With a small gesture of buying a postcard, we all become copyists’: the Louvre’s celebration of copying speaks to human nature

Quỳnh Hoa