Cassatt & Degas: Hành Trình Đồng Tấu Trong Ánh Sáng Ấn Tượng

Mary Cassatt và Edgar Degas là hai nghệ sĩ xuất chúng của thế kỷ 19, những người không chỉ chia sẻ tài năng mà còn cùng nhau định hình phong trào Ấn tượng theo những cách không thể tách rời. Mối quan hệ nghệ thuật giữa họ không chỉ là sự ngưỡng mộ lẫn nhau, mà còn là một cuộc đối thoại kéo dài hàng thập kỷ qua hình ảnh, bố cục và tư tưởng thẩm mỹ.

Người Mẫu, Nàng Thơ hay Chủ Thể?

Mary Cassatt – Bà Harris Whittemore và Bé Helen.

Trong hành trình ấy, Cassatt không chỉ là đồng nghiệp mà còn là hình ảnh lặp đi lặp lại trong tác phẩm của Degas. Bà từng làm mẫu cho ít nhất tám bức tranh của ông – trong đó có bức chân dung nổi tiếng Mary Cassatt (chưa hoàn thiện). Điều khiến tác phẩm này đặc biệt không chỉ là việc nó miêu tả một nghệ sĩ nữ bởi một nghệ sĩ nam, mà còn vì tư thế và cách thể hiện: Cassatt ngồi không trang trọng, chân dang rộng, tay đặt lên đầu gối – dáng vẻ bị cho là nam tính, thậm chí "khiếm nhã" nếu xét theo chuẩn mực xã hội lúc bấy giờ.

L’Etoile (The Star) by Edgar Degas.

Tuy nhiên, trong cái nhìn của Degas, tư thế ấy không hề hạ thấp Cassatt, mà ngược lại, nâng tầm bà lên như một chủ thể tư duy độc lập – một người sáng tạo, không đơn thuần là nàng thơ. Ông định vị bà như một đồng nghiệp: một nghệ sĩ đắm chìm trong lao động sáng tạo, như được thấy trong bản in Mary Cassatt tại Louvre: Phòng trưng bày tranh (1879–80), nơi bà hiện diện với sự tập trung và tự tin, không mang dáng vẻ kiểu cách của một quý bà Paris, mà giống một học giả thị giác.

Cũng chính Degas là người mời Cassatt tham gia triển lãm Ấn tượng – một hành động mang tính trao quyền giữa một thế giới nghệ thuật nơi phụ nữ ít khi được bước vào không gian chuyên nghiệp. Cassatt chưa bao giờ kết hôn, sống một đời khác thường đối với nữ giới thời bấy giờ, và mẹ bà từng viết: "Một người phụ nữ chưa kết hôn sẽ rất may mắn nếu cô ấy có tình yêu mãnh liệt với bất kỳ loại công việc nào." Có lẽ chính sự lựa chọn khác biệt ấy đã khiến bà và Degas trở thành những tâm hồn đồng điệu: không ồn ào, không lãng mạn hóa – mà bền chặt trong sự kính trọng trí tuệ và cảm thức thị giác.

Sau Triển Lãm Ấn Tượng Cuối Cùng

Triển lãm Ấn tượng cuối cùng vào năm 1886 không chỉ là kết thúc của một phong trào mà còn là điểm rẽ trong quan hệ nghệ thuật giữa Cassatt và Degas. Mỗi người dần bước vào con đường cá nhân: Cassatt chuyên chú khắc họa hình ảnh người mẹ và trẻ em với một phong cách ngày càng chính xác, giàu họa tiết; còn Degas tiếp tục đơn giản hóa hình ảnh, sử dụng màu sắc chói lọi và bút pháp mạnh mẽ.

Mary Cassatt – Dưới gốc cây dẻ ngựa, khắc axit.

Dù đường nghệ thuật chia đôi, tình bạn vẫn còn nguyên vẹn. Khi Degas qua đời năm 1917, Cassatt không giấu nổi nỗi mất mát: "Ông ấy là người bạn lâu năm nhất của tôi ở đây – và là nghệ sĩ vĩ đại cuối cùng của thế kỷ XIX." Một lời tiễn biệt cô đọng nhưng sâu thẳm, khép lại một chương sử nghệ thuật mà trong đó, hai cá tính độc lập đã tìm được một điểm chạm vĩnh cửu.

Nguồn: In Good Taste

Biên dịch: Trang Lê