Bí mật trên giấy: Hướng dẫn toàn diện để sưu tầm một thế giới nghệ thuật thu nhỏ ( Phần 2)

4. Nguồn gốc xa xưa của nghệ thuật giấy

Giấy — thứ chất liệu tưởng như tầm thường ấy — thực ra là phát minh làm thay đổi dòng chảy văn hóa nhân loại. Nó xuất hiện vào năm 105 sau Công nguyên, dưới triều Đông Hán tại Trung Quốc, được cải tiến từ cây cói Ai Cập. Từ đó, qua các tuyến giao thương, giấy lan đến thế giới Hồi giáo thế kỷ 8 và châu Âu thế kỷ 11, nơi cối xay nước biến nó thành công cụ của tư tưởng, tôn giáo và nghệ thuật.

Chính giấy đã lưu giữ văn minh — từ thánh thư, bản thảo cho đến những đường nét đầu tiên của một thiên tài hội họa. Trong mọi thời đại, giấy không chỉ là chất liệu, mà là một nơi trú ngụ tinh thần cho sự sáng tạo.

Mark Grotjahn (b. 1968), Untitled (Pure Crimson Lake Butterfly 817), 2009

Keith Haring (1958-1990), Self Portrait, 1987. Sumi ink and gouache on paper

5. Từ điển nhỏ cho nhà sưu tầm mới: Những thuật ngữ cần biết

Việc bắt đầu một hành trình sưu tầm mới đôi khi đi kèm cảm giác choáng ngợp, đặc biệt là khi đối mặt với một hệ thống thuật ngữ chuyên biệt. Đừng lo — dưới đây là một số khái niệm nền tảng sẽ giúp bạn bước vào thế giới của tác phẩm trên giấy với sự tự tin và hiểu biết.

Amedeo Modigliani (1884-1920), Cariatide, 1910-1911. Charcoal on paper,

• Lỗ kim của nghệ sĩ: Là những vết đâm nhỏ — thường thấy ở các góc hoặc rìa của tờ giấy — được tạo ra khi nghệ sĩ cố định giấy trong quá trình sáng tác. Những lỗ kim này là bằng chứng thầm lặng về kỹ thuật và thao tác thủ công, và không làm giảm giá trị hay tình trạng của tác phẩm. Trái lại, chúng đôi khi được xem là “dấu vết của sự hiện diện” – nơi ta gần gũi hơn với bàn tay nghệ sĩ.

• Tấm lót (Backing board): Một miếng bìa cứng không chứa axit, đặt phía sau tác phẩm nhằm ngăn ngừa tình trạng cong vênh, giữ cho giấy ổn định và thẳng phẳng theo thời gian.

• Cạnh có khía (Deckled edge): Loại cạnh lượn sóng tự nhiên, phổ biến ở các loại giấy thủ công. Không phải là lỗi hay khuyết điểm, mà là dấu hiệu của chất lượng và quy trình sản xuất truyền thống. Những cạnh này gợi nhắc đến sự thủ công tỉ mỉ, và thường được nhiều nghệ sĩ ưa chuộng vì vẻ đẹp mộc mạc và đặc trưng.

• Bản lề (Hinge mounting): Cách gắn tác phẩm vào giá đỡ phụ như passe-partout hoặc tấm bìa lót mà không làm hư hại bề mặt giấy. Một số bản lề chỉ cố định ở hai góc trên, cho phép bạn nhẹ nhàng lật lên để xem mặt sau — giống như mở cánh cửa nhỏ đến thế giới bên trong của tác phẩm. Trái lại, các tác phẩm được dán hoàn toàn bốn cạnh thường cố định vĩnh viễn vào khung phụ.

Julie Mehretu (b. 1970), Untitled, 2002. Ink on vellum over paper

6. Giữ gìn vẻ đẹp mong manh: Cách chăm sóc tác phẩm trên giấy

Giấy là chất liệu nhạy cảm và dễ tổn thương. Chính vì thế, việc bảo quản đúng cách không chỉ giữ gìn giá trị vật chất mà còn bảo vệ linh hồn thị giác của tác phẩm.

Josef Albers (1888-1976), Nghiên cứu để tôn vinh Quảng trường, khoảng năm 1965-1970. Dầu và than chì trên giấy

• Tránh ánh nắng trực tiếp: Tia UV có thể làm phai màu và phá vỡ cấu trúc bề mặt giấy. Luôn trưng bày tranh tại nơi có ánh sáng khuếch tán, hoặc sử dụng kính lọc UV nếu bạn muốn treo tác phẩm gần nguồn sáng tự nhiên.

• Kiểm soát nhiệt độ và độ ẩm: Độ ẩm cao có thể khiến giấy cong vênh, tạo điều kiện cho nấm mốc và làm hư hại màu sắc. Ngược lại, không khí quá khô dễ làm giấy giòn và nứt gãy. Một không gian mát mẻ, ổn định, với độ ẩm tương đối khoảng 40–50% là lý tưởng.

• Bảo quản trong khung chất lượng cao: Khung nên sử dụng vật liệu không axit và kính bảo vệ. Việc đóng khung đúng cách là hàng rào đầu tiên chống lại thời gian.

• Tránh di chuyển nhiều lần: Mỗi lần gỡ tác phẩm khỏi khung là một lần rủi ro. Nếu cần vận chuyển, hãy đảm bảo dùng bao bì chuyên dụng và xử lý nhẹ tay.

Nguồn: Christie's

Biên dịch: Trang Lê