Bên trong dòng chảy nghệ thuật đương đại Ấn Độ

Để nhìn thấy chiều sâu, cần có bóng đổ. Muốn có bóng đổ, ánh sáng phải bị cản trở. Và để cản trở ánh sáng, vật thể phải đủ sức kháng cự – giữ lấy độ đục, từ chối tan biến trong chói lóa. “White cube” – không gian trắng tuyệt đối – được thiết kế để hấp thụ ít kháng cự nhất, lại chính là một ảo ảnh: tấm bảng trắng giả dối. Những bức tường vô trùng ấy tước bỏ bối cảnh của nghệ thuật, giả vờ trung tính trong khi âm thầm áp đặt sự xóa bỏ.

Điều đó lộ rõ tại India Art Fair 2025 ở New Delhi, nơi 120 đơn vị triển lãm biến các ô vuông trắng thành những gian hàng trá hình. Lần đầu tiên có một khu thiết kế riêng với 11 studio, song thay vì phá vỡ cấu trúc cứng nhắc, họ được bố trí bên ngoài khối lưới chính, như những điểm chấm phá: gian trưng bày, đồ nội thất, hay các tác phẩm sắp đặt tương tác. Claire Fontaine chất vấn khái niệm “thuộc về” bằng chữ LED Foreigners Everywhere; Asim Waqif biến xe bồn xi măng thành trò chơi hỗn loạn, ồn ã; Vikram Goyal trình bày Garden of Life với kỹ thuật kim loại truyền đời – repoussé, pietra dura, mộng rỗng – mở ra lớp nghĩa thần thoại và huyền ảo; trong khi Max Estates và Studio Lotus dựng nên The Dichotomy of Delhi, nơi vừa có trình diễn, vừa có tác phẩm, vừa có chén trà, trở thành điểm hẹn trò chuyện.

Trong ba ngày, hội chợ đón sự hiện diện mạnh mẽ từ quốc tế: 13 phòng tranh toàn cầu mang đến nghệ sĩ Nam Á và kiều dân cùng nhiều tên tuổi đương đại. Điêu khắc dữ dội của Huma Bhabha xuất hiện tại David Zwirner; Anish Kapoor phủ sóng ở Galleria Continua và Lisson Gallery. Aicon giới thiệu huyền thoại phức tạp của Khadim Ali và sự trào lộng chất liệu của Affan Baghpati. Những bộ đồ dùng lấp lánh của Subodh Gupta lại đứng trên bệ, tách biệt hoàn toàn khỏi căn bếp nơi chúng vốn thuộc về. Bên cạnh đó là Ai Weiwei, Marina Abramović, Shirazeh Houshiary, Ugo Rondinone, mở rộng đối thoại về biên giới, dịch chuyển và quyền lực.

Ngoài không gian nghệ thuật, chính trường Delhi cũng biến động. Ngày áp chót hội chợ, kết quả bầu cử đưa BJP – đảng cực hữu – trở lại cầm quyền ở thủ đô sau 29 năm, lật đổ AAP. Làn sóng dân tộc chủ nghĩa Hindutva đã sớm phủ bóng nghệ thuật: cảnh sát vừa tịch thu tác phẩm MF Husain từ DAG vì “xúc phạm tôn giáo”.

Trong bối cảnh căng thẳng ấy, chương trình Young Collector’s Program vẫn kết nối nghệ sĩ với tầng lớp sưu tập mới nổi. Nhà sưu tập Kiran Nadar mua thêm nhiều tác phẩm, mở rộng bộ sưu tập công cộng của mình; đồng thời tiếp tục hoạt động thiện nguyện hỗ trợ nữ sinh Hồi giáo tại Uttar Pradesh. Nổi bật là Ajay Dhapa với những tấm thảm kể chuyện thu nhỏ, Vikrant Bhise với kho ký ức chống phân biệt đẳng cấp, và Madhukar Mucharla với nghệ thuật da khâu, tất cả đều thách thức quan niệm “thuần khiết” bằng vật chất và căn tính, khẳng định phẩm giá và niềm tự hào.

Song song, chuỗi Growing Focus, do Shaleen Wadhwana phụ trách và JSW hỗ trợ, mở ra những đối thoại thiết yếu: thị trường, mô hình tổ chức, hạ tầng, giáo dục, vai trò phê bình. Diễn giả trải dài từ giám đốc bảo tàng, nhà sưu tập, học giả, đến nghệ sĩ độc lập, phản ánh bức tranh đa chiều của hệ sinh thái nghệ thuật.

Con mắt con người buộc phải thích ứng với ánh sáng, chuyển động, âm thanh, khứu giác để nhìn rõ sự vật. Nghệ thuật cũng vậy – luôn tồn tại trong quan hệ với không gian, thời gian, khán giả, và cả bối cảnh xã hội. Thế nhưng, tại hội chợ, ánh sáng gắt gao và lưới gian hàng cứng nhắc nhanh chóng gây mệt mỏi, biến tác phẩm thành món hàng, thương mại lấn át chiêm nghiệm. Như kiến trúc sư Gautam Bhatia nhận xét: “IAF cần phá vỡ bong bóng elitist của mình.”

Dẫu vậy, hiếm nơi nào công chúng có thể cùng lúc chiêm ngưỡng FN Souza, SH Raza, Paul Klee, Huma Bhabha, Oscar Murillo bên cạnh nghệ thuật bản địa. India Art Fair đã cố giữ chỗ cho cả hào quang lẫn phê bình, cho tham vọng và khoái cảm, cho bóng tối xen giữa ánh chói. Và đôi khi – trong những khoảng khắc mong manh giữa thương mại, mệt mỏi và ánh sáng trắng – nó đã làm được.

Nguồn: Wallpaper*

Biên dịch: Hoàng Linh