Bắc Ninh - vùng đất lưu giữ 4 di sản văn hóa được UNESCO công nhận

Dù diện tích không lớn, Bắc Ninh tự hào về lịch sử lâu đời cùng nền văn hóa sâu sắc, là nơi lưu giữ kho tàng di sản văn hóa phi vật thể phong phú và đặc sắc. Hiện tại, tỉnh sở hữu bốn di sản văn hóa phi vật thể thế giới được UNESCO ghi danh gồm: Dân ca Quan họ Bắc Ninh, Ca trù, Nghi lễ và trò chơi kéo co Hữu Chấp, cùng tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.

Dân ca Quan họ Bắc Ninh

Ngày 30/9/2009, Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, đánh dấu niềm tự hào lớn lao không chỉ với Bắc Ninh mà với toàn dân tộc Việt Nam. Quan họ được thể hiện qua hình thức hát đối đáp giữa đôi liền chị và đôi liền anh, cùng giai điệu nhưng khác ca từ. Với hơn 400 bài hát và 213 giọng khác nhau, kỹ thuật hát đặc trưng vang vọng, sâu lắng, thể hiện tinh thần, triết lý và bản sắc địa phương. Quan họ không chỉ gắn bó mật thiết với đời sống cộng đồng, được thực hành rộng rãi trong lễ hội, nghi lễ thờ Thành Hoàng, hát thi và giao lưu, mà còn thể hiện những cảm xúc sâu sắc về tình yêu, nhớ thương, và truyền thống kết chạ đặc trưng vùng Kinh Bắc. Nghệ thuật này mang trong mình sức sống bền bỉ qua nhiều thế kỷ và vẫn giữ được giá trị đặc sắc trong đời sống hiện đại.

Trang phục truyền thống dân ca Quan họ Bắc Ninh xuất hiện trong MV "Bắc Bling" của ca sĩ Hòa Minzy

Ca trù

Năm 2009, Ca trù Việt Nam được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại. Bắc Ninh là một trong những địa phương vẫn gìn giữ và phát triển nghệ thuật Ca trù qua các câu lạc bộ ở Thanh Khương (Thuận Thành), Vạn Ninh (Gia Bình), Đông Tiến (Yên Phong)... Truyền thống này đã tồn tại ít nhất từ thế kỷ 15, nổi bật với sự đa dạng về làn điệu, thể cách biểu diễn và phong cách thưởng thức. Ca trù gắn bó chặt chẽ với nghi lễ, tín ngưỡng, văn chương, âm nhạc và triết lý sống của người Việt, gợi nhớ những tao nhân mặc khách giàu cá tính sáng tạo như Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát hay Tản Đà.

Nghi lễ và trò chơi kéo co Hữu Chấp

Năm 2015, Nghi lễ và trò chơi kéo co được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, là đề cử đa quốc gia gồm Việt Nam, Campuchia, Philippines và Hàn Quốc. Ở Bắc Ninh, trò chơi kéo co Hữu Chấp (phường Hòa Long) được tổ chức vào ngày mồng 4 tháng Giêng âm lịch, nổi bật với cách chơi đặc trưng: sử dụng dây kéo làm từ thân tre, hai đội Đông và Tây mỗi đội 70 thanh niên khỏe mạnh, cùng các vai trò đặc biệt như ông hóa cầm cờ và ông vè dẫn dắt trò chơi. Trò chơi không chỉ là sự cạnh tranh sức mạnh mà còn mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc về chu trình thời gian và tín ngưỡng thờ thần mặt trời của cư dân trồng lúa nước. Ở keo thứ ba, người dân sẽ cùng hỗ trợ đội Đông để đội này chiến thắng, phản ánh sự hòa hợp và tín ngưỡng đặc trưng của cộng đồng.

Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt

Ngày 1/12/2016, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Người Việt từ lâu chọn hình tượng người Mẹ làm biểu tượng của niềm tin và sự tôn kính. Ở Bắc Ninh, tín ngưỡng này phát triển mạnh mẽ với việc thờ nữ thần Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện — nhân cách hóa bốn hiện tượng thiên nhiên mây, mưa, sấm, chớp, đồng thời dung hợp với Phật giáo. Ngoài ra, nơi đây còn thờ các nữ anh hùng, bà chúa có công lớn với đất nước như Bà Chúa Kho, Hai Bà Trưng, Bà Tấm, Nguyên Phi Ỷ Lan... Trên toàn tỉnh, từ các hình thức thờ sơ khai đến Tam phủ, Tứ phủ đều được lưu giữ gắn với truyền thuyết và đặc trưng văn hóa vùng Kinh Bắc.

Biên soạn: Hoàng Linh