Art & Crafts: Hành Trình Lịch Sử và Những Nguồn Cảm Hứng (Phần 1)

Giữa làn sóng công nghiệp hóa mạnh mẽ tại Anh, trào lưu Art & Crafts ra đời như một lời khẳng định cho vẻ đẹp của sự thủ công và tinh thần thẩm mỹ thuần túy.

Ngày nay, bên cạnh sự tiện nghi do công nghệ mang lại, những món đồ thủ công độc đáo vẫn giữ được sức hút riêng – không chỉ bởi công năng mà còn vì giá trị thẩm mỹ gắn liền với bàn tay con người. Điều đó cho thấy tinh thần quý phái của Art & Crafts – nơi chất lượng, sự khéo léo và sáng tạo hòa quyện – vẫn là nguồn cảm hứng sống động cho giới nghệ sĩ, nhà thiết kế và nghệ nhân đương đại.

The Peacock Room do Thomas Jeckyll và James McNeill Whistler thiết kế năm 1877. Ảnh: Smithsonian’s National Museum of Asian Art

Ra đời như một phản đề của thời hiện đại

Vào thập niên 1860 tại nước Anh thời Victoria, khi nghệ thuật dần đánh mất vị thế và nghề thủ công rơi vào quên lãng dưới sức ép của công nghiệp hóa và khoa học kỹ thuật, trào lưu Art & Crafts xuất hiện như một sự phản kháng đầy tinh thần. Trước đó không lâu, phong trào Pre-Raphaelites từng tôn vinh vẻ đẹp của thi ca, văn chương và thiên nhiên cũng đã lặng lẽ tàn phai. Tuy nhiên, đó chưa phải là hồi kết cho tinh thần lãng mạn và khát vọng thẩm mỹ giữa làn sóng hiện đại hóa đang dâng cao.

Art & Crafts là tiếng nói của những người thợ thủ công, những con người đứng bên lề cuộc đua công nghiệp và không chấp nhận sự tầm thường của sản xuất hàng loạt. Họ nhìn thấy sự rạn nứt trong các mối quan hệ xã hội, nhịp sống gấp gáp, và cảm giác bất ổn ngày càng lan rộng – tất cả đều là hệ quả từ một xã hội đang được tái cấu trúc quá nhanh.

Hai nhân vật then chốt – William Morris và John Ruskin – đã thắp lên ngọn lửa cho phong trào này. Cùng chia sẻ niềm tin vào các giá trị truyền thống và phản đối việc biến con người thành công cụ lao động, họ đã góp phần hình thành nên một mối liên kết bền chặt giữa nghệ thuật trang trí và mỹ thuật – nơi cái đẹp không chỉ để ngắm nhìn mà còn để sống cùng.

William Morris và một trong những sáng tác của ông.

Những nguyên lý cốt lõi của trào lưu

Art & Crafts đặt nền móng trên những triết lý nhân văn sâu sắc: Người thợ chỉ thực sự trưởng thành khi tham gia trọn vẹn vào quá trình sáng tạo; niềm vui trong lao động là điều kiện để tạo nên cái đẹp; và nghệ thuật không bị giới hạn – nó hiện diện ở bất cứ nơi đâu, trong bất cứ điều gì.

Những nguyên tắc này phản ánh khát vọng của các nghệ sĩ và nhà thiết kế: tạo ra những tác phẩm không chỉ đẹp về hình thức mà còn có chiều sâu kỹ thuật. Tuy nhiên, trong thế giới của Art & Crafts, thẩm mỹ chưa bao giờ là yếu tố duy nhất làm nên giá trị của một món đồ. Điều quan trọng hơn là sự tận tâm, kỹ lưỡng và lòng tin rằng cái đẹp nên thuộc về tất cả – không chỉ cho giới thượng lưu, mà cho mọi tầng lớp trong xã hội.

William Morris và John Ruskin đã từng mơ về một thế giới nơi những món đồ thủ công, “tốt gỗ, tốt cả nước sơn,” hiện diện trong từng mái nhà. Lý tưởng ấy nhanh chóng lan tỏa và truyền cảm hứng cho nhiều nghệ sĩ cùng thời như Eric Gill, Gustav Stickley, Walter Crane, Philip Webb và Emery Walker – những người không chỉ giữ vững ngọn lửa Art & Crafts, mà còn tiếp tục thắp sáng nó trong những hình hài mới.

Bộ ghế bành bằng gỗ sồi do Gustav Stickley thiết kế vào thập niên 20.

Thiên nhiên – nguồn cảm hứng bất tận

Với các nghệ sĩ theo đuổi Art & Crafts, thiên nhiên – đặc biệt là thế giới thực vật – chính là mạch nguồn cảm hứng chủ đạo, trong đó John Ruskin là người đã dẫn lối. Ông không chỉ đề cao vẻ đẹp tự nhiên mà còn khuyến khích những nghệ sĩ tiền Raphael dám thể hiện thiên nhiên một cách mạnh mẽ và trung thực hơn trong sáng tác của mình.

Bức Study of a Sprig of Myrtle (1819) của John Ruskin.

Khao khát tìm lại sự mộc mạc và nguyên bản đã đưa các nghệ sĩ Art & Crafts rời khỏi khói bụi công nghiệp của London, trở về vùng nông thôn nước Anh để thành lập các trường dạy thủ công. Tại đây, học viên được hướng dẫn những nghề truyền thống như làm gốm, tráng men, thêu thùa... – những công việc mang tính thủ công cao, giúp họ chạm lại niềm vui thuần khiết từ lao động sáng tạo và văn hóa dân gian.

Bình gốm của Paul Revere.

Các tác phẩm ra đời trong không khí đó mang vẻ đẹp mềm mại, sống động: hình ảnh chim muông sải cánh giữa tán cây hoa lá rực rỡ, màu sắc tươi tắn và bố cục tự do. Không chỉ là thủ công mỹ nghệ, chúng là minh chứng cho một tinh thần sáng tạo được cởi trói – nơi nghệ thuật và thiên nhiên tìm thấy nhau trong sự hòa hợp trọn vẹn.

Đọc tiếp: Phần 2

Nguồn tham khảo: Art & Crafts: Lược sử và nguồn cảm hứng

Biên soạn: Hoàng Linh