505 sau khi qua đời, Raphael vẫn khiến thế giới hội họa phải kinh ngạc

Khi nhắc đến các bậc thầy thời kỳ Phục Hưng, Raphael là một cái tên không cần giới thiệu. Tầm ảnh hưởng to lớn của ông đối với dòng chảy của nghệ thuật phương Tây đã được ghi nhận rõ ràng, nhờ vào vị thế của ông cùng với Leonardo da Vinci và Michelangelo, tạo thành bộ ba huyền thoại thống trị nền hội họa tại Florence thế kỷ 16.

Ngày hôm nay đánh dấu 505 năm kể từ khi vị danh họa qua đời vào ngày 6 tháng 4 năm 1520. Trong vỏn vẹn 37 năm cuộc đời, Raphael – một họa sĩ kiêm kiến trúc sư – đã thu hút lượng lớn người hâm mộ nhờ các bố cục tác phẩm kết hợp nhuần nhuyễn giữa các tiến bộ mới trong giải phẫu, phối cảnh và sự hòa hợp cổ điển. Tuy nhiên, chính sự duyên dáng và cuốn hút trong các tác phẩm của ông mới là yếu tố then chốt khiến danh tiếng Raphael không bao giờ phai mờ suốt năm thế kỷ qua.

Vì vậy, không có gì đáng ngạc nhiên khi danh tiếng của vị họa sĩ huyền thoại này vẫn tiếp tục tạo nên các tiêu đề báo chí trong thế kỷ 21. Dưới đây là bảy trường hợp điển hình cho thấy thiên tài của Raphael vẫn đang tiếp tục gây bất ngờ, tạo cảm hứng, thậm chí là gây tranh cãi đối với một thế hệ yêu nghệ thuật hoàn toàn mới.

Vatican phát hiện các bức tranh mới của Raphael – ngay trên chính những bức tường của họ

( Ẩn dụ về Công lý trong Phòng Constantine của Vatican )

Với việc mọi chi tiết trên tranh của Raphael đã được các nhà sử học nghệ thuật nghiên cứu kỹ lưỡng, có thể nhiều người sẽ nghĩ rằng không còn gì mới để khám phá về toàn bộ tác phẩm của họa sĩ này. Tuy nhiên, vào năm 2017, một phát hiện mang tính bước ngoặt đã diễn ra tại Vatican: những tác phẩm mới được xác định là của Raphael.

Trong quá trình phục dựng các bức bích họa nằm trong Phòng Constantine – một phần của khu căn hộ giáo hoàng – các chuyên gia đã phát hiện rằng một số phần tranh trước đây vốn được cho là do xưởng vẽ của Raphael thực hiện, thực chất lại có bằng chứng rõ ràng cho thấy chính tay họa sĩ đã trực tiếp tham gia. Dù các tác phẩm này được hoàn thiện ngay trước thời điểm Raphael qua đời vì sốt cao, người ta xác nhận ông đã trực tiếp vẽ hai nhân vật nữ mang tính biểu tượng – đại diện cho các đức hạnh Tình bạn và Công lý.

Một kiệt tác vô giá của Raphael bị hư hỏng vì hệ thống điều hòa trục trặc

( Raphael, Sự phế truất hoặc Pala Baglioni, Lễ chôn cất Borghese (1507). Bộ sưu tập của Galleria Borghese, Rome.)

Nhiều người cho rằng các kiệt tác thời Phục Hưng được lưu trữ trong các bảo tàng nổi tiếng toàn cầu sẽ được bảo vệ tuyệt đối khỏi mọi tổn hại nghiêm trọng. Tuy nhiên, vào năm 2014, đã có báo cáo rằng bức Deposition (1507) của họa sĩ Raphael đã bị hư hỏng bởi hệ thống điều hòa không khí bị lỗi tại Bảo tàng Galleria Borghese ở Rome.

Do hệ thống làm mát hoạt động không hiệu quả, tấm ván gỗ – chất liệu nền của bức tranh – bị cong vênh dưới cái nóng mùa hè ở Ý. Các biện pháp khắc phục tạm thời mà nhân viên bảo tàng đưa ra, chẳng hạn như mở cửa sổ, sử dụng quạt và máy hút ẩm, không mang lại hiệu quả đáng kể. May mắn thay, một chiến dịch phục hồi khẩn cấp đã được triển khai, giúp giảm thiểu đáng kể mức độ hư hỏng của kiệt tác hội họa này.

Một nghiên cứu mới tiết lộ nguyên nhân thực sự khiến Raphael qua đời

( Chân dung tự họa của Raphael, khoảng 23 tuổi ) 

Nguyên nhân cái chết sớm của Raphael từ lâu đã là một ẩn số. Một số giả thuyết cho rằng cái chết của ông bắt nguồn từ lối sống trụy lạc, cụ thể là do mắc bệnh giang mai. Tuy nhiên, mọi chuyện đã thay đổi vào năm 2020. Năm đó, một nghiên cứu đăng trên tạp chí Internal and Emergency Medicine chỉ ra rằng Raphael thực chất qua đời do bệnh phổi. Khi ông lên cơn sốt, các bác sĩ đã tiến hành trích máu – một phương pháp điều trị phổ biến thời bấy giờ nhưng không phù hợp với bệnh liên quan đến phổi.

Nếu tin vào lời của nhà sử học nghệ thuật thời Phục Hưng Giorgio Vasari, thì nguyên nhân gây ra nhầm lẫn trong điều trị là do Raphael đã từ chối tiết lộ triệu chứng thật cho các bác sĩ, vì tin rằng nó liên quan đến thói quen bí mật ra ngoài vào ban đêm để gặp gỡ tình nhân. Cuối cùng, lối sống phóng túng dường như vẫn là nguyên nhân dẫn đến cái chết của họa sĩ.

Kiệt tác nhỏ của Raphael có dấu vân tay của chính ông chuẩn bị được đấu giá

( Raphael Thánh Mary Magdalene (khoảng năm 1503). Hình ảnh do Sotheby’s cung cấp.)

Không có cách nào khiến chúng ta cảm thấy gần gũi hơn với một họa sĩ trong lịch sử bằng việc chiêm ngưỡng các tác phẩm của họ, đắm chìm trong từng chi tiết thể hiện bàn tay độc đáo của nghệ sĩ. Một tác phẩm kích thước nhỏ – Thánh Mary Magdalene – được Raphael hoàn thành khi mới 20 tuổi, cho phép người xem trải nghiệm gần hơn nữa. Những người tinh mắt có thể phát hiện dấu vân tay của họa sĩ ở mặt sau bức tranh.

Tác phẩm quý giá này được đưa ra đấu giá tại phiên Old Masters của nhà Sotheby’s ở New York vào tháng 2 vừa qua, và đã đạt mức giá 3,1 triệu USD – vượt qua mức định giá cao nhất là 3 triệu USD, theo cơ sở dữ liệu giá của Artnet. Con số này cao hơn đáng kể so với 611.000 USD mà người ta từng trả cho tác phẩm này tại nhà Christie’s New York vào năm 2000.

Hai mô hình trí tuệ nhân tạo đưa ra kết quả khác nhau khi xác thực một bức tranh của Raphael – Và lý do điều đó không làm giảm giá trị của công nghệ này

( Công nghệ nhận dạng khuôn mặt bằng sức mạnh của A.I đã xác định bức tranh de Brécy Tondo chưa được xác định trước đây là tác phẩm của Raphael. Ảnh do de Brécy Tondo Trust cung cấp. )

Với các mức giá như vậy, không có gì ngạc nhiên khi nhiều người tuyệt vọng tìm kiếm khả năng rằng bức tranh cũ họ thừa kế và đang phủ bụi trên gác mái thực chất là một tác phẩm của Raphael. Một số người đã tìm đến trí tuệ nhân tạo (AI) với hy vọng xác thực một bức tranh chưa từng được các chuyên gia công nhận.

Một ví dụ là tác phẩm de Brécy Tondo vốn gây tranh cãi từ lâu, đã được phân tích vào năm 2023 bởi một mô hình AI nhận diện khuôn mặt do Đại học Bradford phát triển. Thế giới hội họa đã bất ngờ khi công nghệ này xác nhận rằng bức tranh có thể là tác phẩm thật của Raphael.

Tuy nhiên, kết luận này nhanh chóng bị thách thức – điều đáng chú ý là nó bị bác bỏ bởi một mô hình AI khác, chứ không phải con người. Mô hình thứ hai, được phát triển bởi công ty Art Recognition của Thụy Sĩ, từng được huấn luyện để xác thực một bức tranh khác bị nghi là của Raphael, đã phân tích de Brécy Tondo và kết luận rằng đây là tranh giả. Carina Popovici – nhà phát triển công cụ – đã lên tiếng trên Artnet News để bảo vệ quan điểm rằng “cuộc chiến giữa các AI” này không đồng nghĩa với việc công nghệ này là vô dụng.

Một nhóm nghiên cứu tuyên bố đã phát hiện tranh thất lạc của Raphael – nhưng giới phê bình cho rằng đó chỉ là bản sao rẻ tiền

( Bức chân dung Mary Magdalene được cho là của Raphael. Ảnh: Geoffroy Van Der Hasselt / AFP qua Getty Images. )

Dù có hay không với sự trợ giúp từ AI, các tranh luận xoay quanh tính xác thực của các tác phẩm được cho là của Raphael vẫn tiếp diễn. Vào mùa thu năm ngoái, một nhóm nghiên cứu đã công bố trên tạp chí Art and Science rằng một bức tranh năm 1504 vẽ Mary Magdalene có thể là tác phẩm của vị họa sĩ  người Ý nổi tiếng.

Tuy nhiên, một nhóm phản đối đã nhanh chóng bác bỏ tuyên bố này, cho rằng đó chỉ là một bản sao rẻ tiền, đồng thời lên án quan điểm đó trên mạng. Nhà phê bình hội họa người Ý khét tiếng Vittorio Sgarbi tuyên bố: “Không có khả năng bức tranh được cho là của Raphael… là tác phẩm của bậc thầy đến từ Urbino. Đó chỉ là một cú hích truyền thông… dựa trên hiểu biết hạn hẹp của một số người.”

Dù gây tranh cãi, bức tranh vẫn được trưng bày công khai tại một nhà thờ lớn ở miền Nam nước Pháp vào mùa xuân năm ngoái.

10 kiệt tác hàng đầu của Raphael – xếp hạng

( Raphael, Chiến thắng của Galatea (1512). Ảnh: Getty Images.)

May mắn thay, vẫn còn nhiều kiệt tác của Raphael mà giới hội họa có thể đồng thuận. Năm ngoái, Artnet News đã thực hiện một nhiệm vụ khó khăn: xếp hạng những tác phẩm xuất sắc nhất của họa sĩ này. Trong danh sách có bức tự họa dịu dàng với đôi mắt nai từ năm 1506, sự trang nhã mạnh mẽ trong Chiến thắng của  Galatea (1512), và một tác phẩm cổ điển nổi tiếng cùng năm – The Sistine Madonna.

Nhưng đâu là tác phẩm vĩ đại nhất? 

Nguồn : 505 Years After His Death, Raphael Still Stuns the Art World
Biên dịch : Bảo Long