4 bảo vật quốc gia mới được công nhận của Huế

Trong số 33 bảo vật quốc gia được công nhận đợt 13 năm 2024 theo Quyết định số 1712/QĐ-TTg, Huế sở hữu 4 bộ hiện vật với 5 hiện vật, gồm: chuông Ngọ Môn, ngai hoàng đế Duy Tân, phù điêu bằng đá thời Minh Mạng và cặp tượng rồng thời Thiệu Trị.

Chuông Ngọ Môn – biểu tượng của vương triều phong kiến

Dưới triều Nguyễn, chuông đồng đóng vai trò quan trọng trong các nghi lễ cung đình. Quốc Sử Quán triều Nguyễn đã ghi chép chi tiết về quy trình đúc chuông, số lượng, cách thức sử dụng trong từng nghi lễ khác nhau, được ghi lại trong Đại Nam thực lục. Mỗi chiếc chuông đều được chế tác tinh xảo, mang giá trị nghệ thuật và lịch sử sâu sắc, phản ánh truyền thống văn hóa của triều đại Nguyễn.

Chuông Ngọ Môn

Chuông Ngọ Môn là chiếc chuông duy nhất (độc bản) được đúc để đặt tại cổng Ngọ Môn – cổng chính, lớn nhất trong bốn cổng Hoàng thành Huế, nằm ở phía Nam. Khác với những chuông đồng khác trong cung đình, chuông Ngọ Môn chủ yếu được sử dụng trong các hoạt động hành chính, thể hiện uy quyền của vương triều.

Là một tác phẩm mỹ thuật đặc sắc, chuông Ngọ Môn kết tinh tinh hoa của ngành điêu khắc, hội họa và kỹ nghệ đúc đồng dưới thời Minh Mạng (1820 - 1841) nói riêng và triều Nguyễn (1802 - 1945) nói chung. Cùng với Cửu đỉnh, đây là một trong những bảo vật bằng đồng quan trọng được đúc dưới triều Minh Mạng, hiện vẫn tồn tại trong Đại Nội Huế.

Ngai hoàng đế Duy Tân – hiện vật gốc độc bản

Hoàng đế Duy Tân lên ngôi ngày 28/7 năm Đinh Mùi (5/9/1907), trở thành vị hoàng đế thứ 11 của triều Nguyễn khi mới 7 tuổi. Để phù hợp với vóc dáng của nhà vua, triều đình đã đặc chế một chiếc ngai có kích thước nhỏ dành riêng cho lễ đăng quang. Đây không chỉ là một bảo vật lịch sử mà còn là minh chứng cho sự tinh tế, đa dạng trong nghệ thuật điêu khắc gỗ của triều Nguyễn.

Ngai hoàng đế Duy Tân

So với Ngai hoàng đế triều Nguyễn tại điện Thái Hòa (được công nhận Bảo vật Quốc gia năm 2015), Ngai hoàng đế Duy Tân có kích thước nhỏ hơn, phù hợp với vóc dáng của vị vua lúc đăng quang. Dựa trên bối cảnh lịch sử, nguồn gốc và đặc điểm mô tả, có thể khẳng định rằng chiếc ngai này – hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế – là hiện vật gốc độc bản.

Tùy theo vị trí trên ngai, các nghệ nhân xưa đã khéo léo sử dụng các kỹ thuật trang trí khác nhau như sơn son thếp vàng, chạm nổi, chạm lộng. Điều này không chỉ tạo nên vẻ đẹp tinh xảo cho hiện vật mà còn phản ánh sự phong phú, đa dạng của nghệ thuật điêu khắc gỗ thời Nguyễn.

Phù điêu bằng đá thời Minh Mạng – kiệt tác chạm khắc đá

Đây là hiện vật bằng đá cẩm thạch duy nhất lưu giữ dấu ấn của hoàng đế Minh Mạng, thể hiện qua bài thơ Ngự chế và bài Minh được khắc trên hai mặt phù điêu. Sự kết hợp giữa văn thơ và nghệ thuật chạm khắc đã tạo nên một tác phẩm độc đáo, phản ánh kỹ nghệ điêu khắc đá tinh xảo của triều Nguyễn.

Phù điêu bằng đá thời Minh Mạng 

Theo nghiên cứu của Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế, cho đến nay chưa có cá nhân hay tổ chức nào công bố một hiện vật có đặc điểm tương đồng với Phù điêu bằng đá thời Minh Mạng về thông số, hiện trạng và các yếu tố mô tả.

Không chỉ là một kiệt tác tiêu biểu của nghệ thuật chạm khắc đá, phù điêu này còn phản ánh trình độ và kỹ thuật điêu khắc tinh xảo của các nghệ nhân dưới thời Nguyễn. Tác phẩm không chỉ mang giá trị thẩm mỹ mà còn lưu giữ dấu ấn lịch sử đặc biệt qua những bài thơ Ngự chế và Minh được khắc trên hai mặt.

Tượng rồng thời Thiệu Trị – biểu tượng quyền lực và khát vọng thái hòa

Bộ tượng rồng thời Thiệu Trị mang giá trị lịch sử, nghệ thuật và văn hóa sâu sắc. Được lấy cảm hứng từ hình dáng các kim ấn bảo tỉ của triều Minh Mạng và Thiệu Trị, tượng mang kiểu thức đặc trưng với hình rồng quấn, thể hiện sự uy nghiêm và quyền lực của vương triều.

Tượng rồng thời Thiệu Trị 

Tác phẩm này có thể xem là một trong những đỉnh cao của nghệ thuật đúc đồng triều Nguyễn, phản ánh trình độ tạo tác tinh xảo và tư duy thẩm mỹ bậc thầy của các nghệ nhân đương thời.

Tượng rồng từng được đặt trước hiên điện Càn Thành – nơi nhà vua sinh hoạt và làm việc hằng ngày. Đây không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật mà còn mang ý nghĩa biểu trưng sâu sắc về vương quyền triều Nguyễn.

Hình tượng rồng với các mô típ đặc trưng như long ẩn vân, hoa cúc – mặt trời, hình xoáy, cùng hoa văn trang trí mây, đao lửa, hồi văn chữ công… thể hiện vai trò “thiên tử” mang “thiên mệnh”. Tác phẩm không chỉ khẳng định quyền lực vững mạnh của vương triều mà còn gửi gắm khát vọng về một đất nước thái hòa, thịnh trị, nhân dân ấm no, hạnh phúc.

Nguồn tham khảo: 4 bảo vật quốc gia mới được công nhận của Huế có gì đặc sắc?

Biên soạn: Hoàng Linh