Vì sao bức chân dung của Van Gogh từng bị lãng quên trong chuồng gà

( Vincent van Gogh, Portrait of Doctor Rey (1889)

Hiện nay, việc sử dụng một bức chân dung của Vincent Van Gogh để che một lỗ thủng trong chuồng gà là điều khó có thể tưởng tượng, tuy nhiên, đó chính là icách mà gia đình của một người mẫu trong tranh—bác sĩ Félix Rey—đã làm trong suốt một thập kỷ, trước khi cất tác phẩm nghệ thuật này lên gác mái.

Rey gặp gỡ họa sĩ Hậu Ấn tượng người Hà Lan, người hiện được công nhận là một trong những nghệ sĩ nổi bật và có giá trị cao nhất thế giới nhưng lại bị đánh giá thấp trong suốt cuộc đời mình, tại bệnh viện ở Arles, Pháp. Khi đó, Rey đang điều trị cho ông sau khi ông tự cắt một phần tai trái vào tháng 12 năm 1888.

Sự kiện này là một trong những câu chuyện nổi tiếng và gây ám ảnh nhất trong lịch sử hội họa. Nó liên quan đến một Vincent Van Gogh đang trong tình trạng tinh thần bất ổn, ở tuổi 35, đã tự cắt tai mình sau một cuộc xung đột với người bạn đồng thời là họa sĩ—Paul Gauguin. Cả hai từng sống cùng nhau trong Ngôi Nhà Vàng tại Arles trong 66 ngày. Mối quan hệ giữa họ vốn nhiều căng thẳng, và sự kiện tự cắt tai đánh dấu đỉnh điểm của mâu thuẫn này. Ba năm sau, Gauguin rời Pháp để bắt đầu cuộc sống mới tại Tahiti.

( Self-Portrait with Bandaged Ear (1889) by Vincent Van Gogh. Collection of Courtauld Institute of Art, London. )

Van Gogh đã trao phần tai bị cắt của mình cho Gabrielle Berlatier, một người giúp việc tại nhà thổ mà ông thường lui tới. Sáng hôm sau, ông được phát hiện trong trạng thái bất tỉnh và được đưa đến bệnh viện, nơi Rey, khi ấy mới 21 tuổi và đang là bác sĩ thực tập, bắt đầu điều trị cho ông. Theo một nhà sử học nghệ thuật, Rey đã bảo quản phần tai này trong một lọ rượu cồn đặt trên bàn làm việc trước khi nó bị đánh cắp.

Rey chẩn đoán Van Gogh mắc chứng động kinh, dựa trên kinh nghiệm trước đó khi điều trị cho một bệnh nhân khác có triệu chứng tương tự. Rey đối xử với bệnh nhân bằng sự tử tế đáng kể, đến mức Vincent đã đề nghị em trai mình gửi tặng Rey một bản sao bức Giờ học giải phẫu của bác sĩ Nicolaes Tulp (1632) của Rembrandt, như một món quà, theo ghi nhận trong một bài báo y học.

Trong thời gian điều trị tại bệnh viện, Van Gogh vẫn tiếp tục viết thư cho em trai là Theo, người luôn đồng hành và hỗ trợ ông, trong đó ông thường nhắc đến Rey và cả những đoạn thư từ giữa ông và bác sĩ điều trị. Trong một bức thư đề ngày 2 tháng 1, Rey viết để trấn an Theo rằng: “Tôi rất vui khi thông báo rằng dự đoán của tôi là chính xác, và sự hưng phấn quá mức này chỉ là tạm thời.” Hai anh em tiếp tục đề cập đến Rey trong các thư từ về tình trạng sức khỏe của Vincent cho đến giữa năm 1889. Rey cũng tiếp tục điều trị và đến thăm ông trong một lần nhập viện khác tại Arles cùng năm đó.

Rey sau đó khuyến nghị rằng Van Gogh nên điều trị tại bệnh viện tâm thần ở Saint-Rémy-de-Provence, nơi ông sẽ sáng tác nên một trong những tác phẩm nổi tiếng nhất của mình: The Starry Night (1889), lấy cảm hứng từ khung cảnh bên ngoài cửa sổ phòng ông.

( Dr. Felix Rey (1867–1932), known for treating Vincent Van Gogh in Arles. )

Bức Chân dung bác sĩ Rey được Van Gogh vẽ trong khoảng thời gian từ ngày 7 tháng 1 (sau khi ông rời bệnh viện Arles) đến ngày 17 tháng 1 năm 1889. Trên tranh có chữ ký bằng sơn dầu đỏ: “Vincent, Arles, January 1889.” Trong một bức thư gửi Theo đề ngày 7 tháng 1, Vincent đề cập rằng Rey và “hai người bạn bác sĩ” đã đến thăm ông để xem một trong những bức tranh. Một bức thư khác, đề ngày 17 tháng 1, cho biết ông đã tặng Chân dung bác sĩ Rey cho nhân vật mẫu như một món quà lưu niệm.

Tuy nhiên, Rey và gia đình ông không đánh giá cao sự thể hiện chân dung trong bức tranh, thậm chí từ chối nhận thêm một bức vẽ khác. Không cho rằng bức tranh phản ánh trung thực hình ảnh thật, mẹ của Rey đã sử dụng tấm toan này để vá một lỗ thủng trong chuồng gà của gia đình trong suốt hơn 10 năm. Sau đó, có khả năng họ đã cất giữ bức tranh trên gác mái trước khi bán vào tháng 4 năm 1901. Rey đã bán bức tranh cho họa sĩ Biểu hiện người Pháp Charles Camoin, người nhanh chóng bán lại cho nhà buôn nghệ thuật nổi tiếng ở Paris là Ambroise Vollard thông qua một đại lý tại Marseille, với giá chỉ 150 franc.

( Vincent van Gogh, Portrait of Doctor Rey (1889) )

Mặc dù gia đình Rey không hài lòng với bức chân dung, nhiều năm sau, một người đồng nghiệp cũ của Rey đã nhận định đây là “hình ảnh chân thực nhất về bác sĩ Rey” mà ông từng thấy. Rey sau đó trở thành một trong những chuyên gia hàng đầu thế giới về bệnh lao và được chính phủ Pháp trao tặng huy chương bạc vì những đóng góp trong thời kỳ dịch tả.

Sau khi bán cho Vollard, Chân dung bác sĩ Rey đã trải qua một chuỗi các lần mua bán và biến mất không rõ lý do, tái xuất vào năm 1908 và được bán hai lần trong năm đó, trước khi bị nhà nước Xô Viết tịch thu sau Cách mạng Tháng Mười năm 1917. Khi ấy, tác phẩm chỉ được liệt kê mơ hồ là “chân dung một người đàn ông.” Mãi đến năm 1924, nhà viết tiểu sử Jacob Baart de la Faille mới xác định người mẫu trong tranh là Rey khi ông đang thực hiện biên soạn danh mục tác phẩm (catalogue raisonné) của Van Gogh. Hiện nay, bức tranh này đang được lưu giữ tại Bảo tàng Pushkin, Moskva.

Sau khi Van Gogh qua đời vào năm 1890, nhờ nỗ lực của chị dâu Jo Van Gogh-Bonger trong việc xuất bản các bức thư giữa ông và em trai, danh tiếng của ông đã lan tỏa toàn cầu. Mặc dù trong suốt cuộc đời, ông phụ thuộc nhiều vào sự hỗ trợ tài chính của Theo và có thể chỉ bán được một bức tranh duy nhất, các tác phẩm của ông ngày nay được định giá hàng chục triệu USD tại các buổi đấu giá. Một trong những tác phẩm chân dung khác của ông—về bác sĩ Paul Gachet, người điều trị cho Van Gogh sau khi ông tự bắn mình tại Auvers-sur-Oise vào năm 1890—đang giữ kỷ lục là tác phẩm của Van Gogh có giá đấu giá cao nhất, với mức 83 triệu USD vào năm 1990 (tương đương khoảng 204 triệu USD tính theo giá hiện tại).

Nguồn : Why This Van Gogh Portrait Was Left Forgotten in a Chicken Coop

Biên dịch : Bảo long