Vai trò đang thay đổi của giám tuyển bảo tàng: Một sự chuyển mình trong quản trị văn hóa

Trong bối cảnh các bảo tàng không ngừng thay đổi, vai trò truyền thống của người quản lý – một thuật ngữ đôi khi bị sử dụng quá rộng – vốn từng được xem là người gìn giữ bộ sưu tập và nhà nghiên cứu chuyên môn, đang chứng kiến một sự chuyển mình sâu sắc. Ngày nay, hơn bao giờ hết, người quản lý, đặc biệt là giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật, được nhìn nhận như những người kết nối và kể chuyện – những nhân vật chủ chốt trong việc thu hẹp khoảng cách giữa hiện vật lịch sử và những vấn đề đương đại của xã hội. Sự thay đổi lớn về trách nhiệm và kỳ vọng này đã được làm rõ tại hội thảo đánh dấu 25 năm thành lập CODART – mạng lưới quốc tế dành cho các giám tuyển nghệ thuật Hà Lan và Flemish.

Một nghiên cứu toàn diện do đơn vị độc lập thực hiện đã đi sâu vào thế giới nhiều sắc thái của công tác quản lý bảo tàng, làm nổi bật những động lực và thách thức ngày càng gia tăng mà các nhà quản lý – đặc biệt là giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật – đang đối mặt. Dựa trên phân tích định tính và định lượng kỹ lưỡng, nghiên cứu này mang đến cái nhìn sâu sắc về những thay đổi trong hoạt động bảo tàng ở cấp độ quốc gia và quốc tế.

Nghiên cứu đặc biệt nhấn mạnh vai trò trung tâm của người quản lý trong việc định hình bảo tàng thành những điểm kết nối văn hóa – nơi phản chiếu và khơi dậy đối thoại xã hội. Các phân tích chuyên đề tại hội thảo cũng cho thấy bức tranh rõ ràng về sự tiến hóa trong vai trò của người quản lý hiện nay, đồng thời hé lộ xu hướng phát triển trong tương lai gần.

Trong một thế giới đang thay đổi chóng mặt, bảo tàng không còn là những "kho lưu trữ tĩnh lặng", mà đã trở thành trung tâm sinh động cho đối thoại, trao đổi và nghiên cứu. Khi các thiết chế này thay đổi, người quản lý – nhất là giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật – phải thích ứng, vận dụng bộ kỹ năng đa dạng, từ xây dựng mạng lưới, truyền thông, đến khả năng kể chuyện. Vai trò của họ giờ đây còn gắn bó chặt chẽ với việc nâng cao sự tham gia của công chúng, phát triển hợp tác liên ngành và lan tỏa thông tin một cách chính xác, hấp dẫn.

Chính sự am hiểu sâu sắc các bộ sưu tập giúp người quản lý tạo cầu nối giữa hiện vật lịch sử và các vấn đề xã hội hôm nay. Họ có khả năng kể lại những câu chuyện đầy sức hút, làm phong phú thêm góc nhìn của công chúng về nghệ thuật trong bối cảnh rộng lớn hơn. Không thể phủ nhận, vai trò trung tâm của giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật chính là chất xúc tác cho sự đổi mới và tiến hóa trong không gian bảo tàng hiện đại.

Tuy nhiên, những biến chuyển này cũng đặt ra câu hỏi lớn cho cả lĩnh vực giáo dục và mô hình hoạt động của bảo tàng: Các chương trình đào tạo làm sao có thể thích ứng để trang bị kỹ năng toàn diện cho các giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật tương lai? Làm thế nào để cân bằng giữa yêu cầu về chuyên môn sâu, kinh nghiệm thực tiễn, khả năng hợp tác và xây dựng mạng lưới?

Vai trò của người quản lý bảo tàng ngày nay đã thay đổi một cách căn bản, nhằm thích ứng với bối cảnh văn hóa, công nghệ và xã hội đầy biến động. Trong khi trách nhiệm cốt lõi – bảo tồn hiện vật và nghiên cứu chuyên sâu – vẫn giữ nguyên giá trị, thì hiện nay người quản lý đang đảm nhận những chức năng đa diện, trở thành trung tâm trong sự phát triển toàn diện của bảo tàng. Dưới đây là các khía cạnh chính phản ánh vai trò đương đại của họ:

1. Người gìn giữ di sản văn hóa

Người quản lý tiếp tục thực hiện nhiệm vụ bảo vệ và phục hồi các hiện vật văn hóa – từ tác phẩm nghệ thuật đến bản thảo quý hiếm – nhằm đảm bảo giá trị vật lý và tinh thần của chúng được lưu giữ cho các thế hệ sau.

2. Nhà nghiên cứu và học giả

Với tư cách là học giả, giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật tiến hành nghiên cứu chuyên sâu nhằm mang lại bối cảnh lịch sử, diễn giải học thuật và kiến thức nền tảng cho công chúng. Công trình nghiên cứu của họ thường dẫn đến những cuộc triển lãm, xuất bản ấn phẩm hoặc chương trình giáo dục chất lượng.

3. Người sáng tạo triển lãm

Họ là người khái niệm hóa, lên kế hoạch và triển khai các cuộc triển lãm – không chỉ đơn thuần là sắp xếp hiện vật mà còn tạo nên những câu chuyện thu hút, mang tính giáo dục cao. Điều này đòi hỏi khả năng lựa chọn, biên tập và trình bày các tác phẩm theo một logic có chủ đích, dễ tiếp cận và đầy cảm xúc.

4. Người kể chuyện và giáo dục công chúng

Thông qua các buổi tham quan hướng dẫn, hội thảo hay chương trình cộng đồng, giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật đóng vai trò như người kể chuyện, kết nối giữa nghệ thuật – lịch sử – trải nghiệm cá nhân. Họ mở ra nhiều chiều tiếp cận, giúp công chúng hiểu sâu và cảm nhận gần hơn với các tác phẩm trưng bày.

5. Cầu nối với cộng đồng

Một phần quan trọng trong công việc của người quản lý là gắn kết với cộng đồng địa phương, nghệ sĩ, học giả và chuyên gia. Họ tạo điều kiện cho sự hợp tác đa chiều, tổ chức các sự kiện có ý nghĩa và mở ra những đối thoại thiết thực, biến bảo tàng thành trung tâm sinh hoạt văn hóa thực thụ.

6. Chuyển đổi số và tích hợp công nghệ

Trong thời đại số, người quản lý tiên phong trong việc số hóa bộ sưu tập, mở rộng khả năng tiếp cận toàn cầu. Họ cũng tích cực tìm kiếm những giải pháp công nghệ mới để nâng cao tính tương tác và trải nghiệm của người xem trong các không gian triển lãm.

7. Người vận động và đại diện văn hóa

Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật đóng vai trò tích cực trong việc thúc đẩy sự đa dạng và hòa nhập văn hóa. Họ chủ động tìm kiếm và đưa vào bảo tàng những câu chuyện, tiếng nói và nền văn hóa từng bị bỏ quên, từ đó kiến tạo một cái nhìn toàn diện hơn về di sản nhân loại.

8. Quản lý bộ sưu tập

Một trong những nhiệm vụ cốt lõi của giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật là quản lý việc mua sắm, cho mượn và loại bỏ hiện vật khỏi bộ sưu tập theo quy trình chuyên môn. Họ chịu trách nhiệm lưu giữ hồ sơ chi tiết cho từng hiện vật, từ nguồn gốc xuất xứ đến tình trạng bảo quản, đảm bảo mọi hoạt động liên quan đều tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn pháp lý và đạo đức nghề nghiệp. Sự quản lý chặt chẽ này đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì tính toàn vẹn và giá trị bền vững của các bộ sưu tập trong bảo tàng.

9. Thích ứng với bối cảnh xã hội và chính trị

Ngày nay, giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật không còn chỉ làm việc với hiện vật trong quá khứ, mà còn chủ động phản ứng với những biến chuyển của xã hội và thời cuộc. Họ tham gia thiết kế và tổ chức các triển lãm, chương trình giáo dục hoặc hoạt động tương tác phản ánh các vấn đề xã hội, môi trường, chính trị đương đại. Thông qua đó, họ góp phần khơi gợi tư duy phản biện và tạo điều kiện cho công chúng tham gia vào các cuộc đối thoại cần thiết về những thách thức của thế giới ngày nay.

10. Lãnh đạo và hợp tác

Trong cấu trúc vận hành của bảo tàng, giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật thường giữ vai trò lãnh đạo chuyên môn, phối hợp chặt chẽ với các bộ phận như giáo dục, thiết kế trưng bày, bảo tồn hiện vật và hành chính. Sự thành công của một cuộc triển lãm hay một dự án bảo tàng phụ thuộc rất lớn vào khả năng làm việc nhóm hiệu quả, tinh thần hợp tác và tầm nhìn chung giữa các bên liên quan. Từ ý tưởng đến triển khai, họ là chất keo kết nối các nguồn lực để tạo ra một trải nghiệm bảo tàng trọn vẹn, sống động và có chiều sâu.

11. Một chuyên gia đa năng trong bảo tàng hiện đại

Ngày nay, giám tuyển bộ sưu tập nghệ thuật là những chuyên gia toàn diện, vừa có kiến thức sâu rộng về nghệ thuật và lịch sử, vừa linh hoạt trong việc ứng dụng các phương pháp tiếp cận mới mẻ để kết nối với nhiều đối tượng công chúng khác nhau. Vai trò của họ không chỉ dừng lại ở việc bảo tồn hiện vật – họ là những người giữ gìn ký ức văn hóa, nhà giáo dục sáng tạo và người kể chuyện giàu cảm hứng.

Chính họ là lực lượng chủ chốt trong việc định hình bảo tàng thành không gian học tập mở, nơi truyền cảm hứng, khơi gợi sự hiểu biết sâu sắc và nuôi dưỡng sự đồng cảm trong cộng đồng.

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: CiMAN