Tượng điêu khắc Ngọc Bích Trung Hoa: Tinh Hoa Nghệ Thuật Trong Tầm Tay Người Sưu Tầm

Khi bắt đầu sưu tập bất kỳ loại nào, điều quan trọng là phải tìm ra loại tác phẩm mà bạn bị thu hút, một cân nhắc quan trọng hơn gấp bội khi nói đến ngọc bích Trung Quốc. Trải qua hàng thiên niên kỷ, vật liệu này có nhiều màu sắc và đã được định hình thành nhiều hình dạng. Vicki Paloympis, người đứng đầu bộ phận Gốm sứ và Tác phẩm nghệ thuật Trung Quốc tại Christie’s ở New York cho biết: “Có vẻ cơ bản, nhưng ngọc bích Trung Quốc rất đa dạng về cả chất liệu và hình dạng. Tìm hiểu về chúng là một hành trình.”
Ngược lại, ngọc bích thời nhà Minh (1368–1644) thường được chạm khắc từ các loại đá màu khác nhau và có độ bóng cao mềm mại, trong khi các ví dụ thời nhà Thanh (1644–1911) – được nhiều người xem là đỉnh cao của nghệ thuật chạm khắc – lại phổ biến với chất đá trắng, trong mờ hoặc có sắc độ nhẹ nhàng. Trong lịch sử Trung Hoa, có hai thời kỳ đỉnh cao về niềm đam mê đồ cổ: thời Bắc Tống (thế kỷ 11–12) và thời kỳ cuối nhà Minh đầu nhà Thanh (thế kỷ 16–18).

1. Nghĩ đến những thứ nhỏ

Một con lợn rồng bằng ngọc bích màu xanh xám nhạt và đỏ tía rất hiếm, thời kỳ đồ đá mới, văn hóa Hồng Sơn, thiên niên kỷ thứ 4-3 trước Công nguyên.

“Khi tôi mới bắt đầu tìm hiểu về chạm khắc ngọc bích, tôi bị thu hút bởi những tác phẩm chạm khắc lớn hơn, hào nhoáng hơn. Khi trình độ chuyên môn của tôi tăng lên, tôi bắt đầu đánh giá cao sự tinh tế của những tác phẩm chạm khắc nhỏ hơn,” Paloympis chia sẻ.
Ở những vật phẩm nhỏ nhắn này, bạn sẽ cảm nhận được sự điêu luyện của nghệ nhân: khả năng truyền tải chi tiết sống động chỉ trong một diện tích hạn chế là minh chứng cho tài năng vượt bậc.

2. Làm quen với các hình thức của Trung Quốc

Gu thẩm mỹ Trung Hoa thể hiện rõ qua các chất liệu như đồ sứ, sơn mài, cloisonné. Khi đã quen thuộc với hình dáng, tỷ lệ, và bóng dáng đặc trưng trong các vật phẩm này, bạn sẽ dễ dàng nhận ra vẻ đẹp tiềm ẩn trong ngọc bích.
Một mẹo dành cho người mới: hãy bắt đầu với những hình dạng quen thuộc trong các chất liệu khác, rồi từ đó mở rộng sang những biến thể độc đáo hơn.

Một con lợn rồng bằng ngọc bích màu xanh xám nhạt và đỏ tía rất hiếm, thời kỳ đồ đá mới, văn hóa Hồng Sơn, thiên niên kỷ thứ 4-3 trước Công nguyên.

3. Khám phá những thông điệp ẩn

Nhiều tác phẩm ngọc bích ẩn chứa tầng nghĩa biểu tượng sâu sắc. Ví dụ, hình ảnh cậu bé và con dơi hàm ý lời chúc phúc và mong cầu con cái – vì từ “dơi” (fu) đồng âm với “may mắn”. Giỏ hoa cạnh cậu bé tượng trưng cho sự sung túc, trong khi hoa sen bên kia đại diện cho hôn nhân và sự trong trắng.
Đọc ngọc bích, vì vậy, không chỉ là chiêm ngưỡng hình khối, mà còn là đọc hiểu một hệ ngôn ngữ tượng trưng giàu tầng nghĩa.

Một tấm bảng chạm khắc hình ảnh “cậu bé và con dơi” bằng ngọc trắng, thế kỷ 18-19.

4. Đánh giá chất lượng của tác phẩm

Chất lượng không nằm ở quy mô mà ở sự tinh tế. Các nghệ nhân ngọc bích bậc thầy biết cách “lắng nghe” viên đá – hiểu cấu trúc, sắc độ, và giới hạn của nó.
Paloympis nhấn mạnh: “Chính sự chú ý đến từng chi tiết trong viên đá là điều phân biệt một bậc thầy với một người thợ bình thường.”

Một tảng đá lớn bằng ngọc trắng được chạm khắc tinh xảo có hình ảnh 'thợ săn cưỡi ngựa', thế kỷ 18

5. Làm quen với bố cục

Một ví dụ tiêu biểu là chiếc bình đựng bút bằng ngọc trắng, nơi nghệ thuật chạm khắc hòa quyện với thi ca. Cảnh quan sinh động gồm các học giả, các hoạt động đời sống và hai bài thơ thời Đường – tất cả cùng kể nên một câu chuyện trọn vẹn.
Đây là bố cục lý tưởng cho các nhà văn, nhà thơ, hay bất kỳ ai muốn tìm cảm hứng sáng tạo từ nghệ thuật thị giác.

​​Một chiếc lọ đựng cọ 'học giả' bằng ngọc trắng lớn được chạm khắc tinh xảo, thời nhà Thanh (1644-1911)

6. Nội dung nghiên cứu

Ngọc bích thường kể lại những câu chuyện văn hóa. Có người yêu thích cảnh khắc từ thơ cổ, người khác lại say mê hình tượng các linh vật. Những chủ đề như rồng, phượng, hay ruyi (“như ý”) mang theo lời chúc hòa bình, thịnh vượng và trường thọ.
Chọn chủ đề bạn có kết nối cá nhân sẽ khiến hành trình sưu tầm trở nên sâu sắc và giàu ý nghĩa hơn.

Một quyền trượng bằng ngọc bích màu trắng xanh nhạt, thế kỷ 19

7. Hiểu thị trường...

Vào năm 2011 – thời kỳ đỉnh cao của thị trường Trung Quốc – cả ngọc trắng và ngọc xanh đều đạt giá trị rất cao. Nhưng hiện nay, xu hướng nghiêng về ngọc trắng trong mờ thế kỷ 18 với chất đá lý tưởng. Ngọc cổ từ các nền văn hóa như Hồng Sơn, Lương Chử cũng ngày càng được săn đón.
Nếu bạn là người mới, hãy quan sát những xu hướng này để đưa ra lựa chọn hợp lý – ví dụ, bắt đầu từ ngọc xanh hoặc ngọc thời Minh để có mức giá dễ tiếp cận hơn.

Một đồ trang trí hình móng guốc bằng ngọc bích màu vàng lục nhạt, thời kỳ đồ đá mới, loại Hồng Sơn, thiên niên kỷ thứ 3-2 trước Công nguyên

8. ... Và tìm đúng nơi để bắt đầu

Những tác phẩm nhỏ như lọ đựng thuốc hình quả cà tím là lựa chọn tuyệt vời: vừa có hình dáng duyên dáng, vừa thể hiện sắc độ tinh khiết của đá.

A well-carved pale greyish-white jade eggplant-form snuff bottle, 1750-1830.
“Nếu tôi là nhà sưu tập mới,” Paloympis nói, “tôi sẽ chọn những tác phẩm nhỏ nhưng tinh xảo, vừa mang ý nghĩa tốt lành, vừa có giá dễ chịu hơn.”

Nguồn: Christie's

Biên dịch: Trang Lê