Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương

Một phong trào rộng lớn tìm kiếm chủ nghĩa hiện đại đã lan tỏa trong thế kỷ 20, từ Trung Quốc sang Nhật Bản, và tiểu thuyết của Trường Mỹ thuật Đông Dương là một phần không thể thiếu trong dòng chảy ấy.

Kể từ năm 1887, ở Đông Nam Á, một hệ thống quản lý hành chính chung đã được thiết lập dưới hiến pháp của Liên bang Đông Dương thuộc Pháp, bao gồm các xứ bảo hộ An Nam, Bắc Kỳ, Campuchia và thuộc địa Nam Kỳ, trong đó Lào được sáp nhập vào năm 1893. Từ đó, Đông Dương có một toàn quyền cai trị chung.

Năm 1910, tại Paris, giải thưởng Prix d’Indochine được thành lập trong khuôn khổ Hiệp hội Nghệ sĩ Thuộc địa Pháp, với mục đích trao tặng một khoản tài trợ cho nghệ sĩ được chọn, cho phép họ có cơ hội du lịch đến Đông Dương, ngoài chuyến đi miễn phí.

Victor Tardieu, người nhận Giải thưởng Đông Dương năm 1920, đã tốt nghiệp trường École des Beaux-Arts ở Lyon, Académie Julian và École des Beaux-Arts ở Paris. Khi đó ông đã gần năm mươi tuổi. Ông đặt chân đến Việt Nam vào năm 1921 và ngay sau đó nhận được một đơn đặt hàng để thực hiện một bức bích họa lớn trang trí cho giảng đường Đại học Đông Dương tại Hà Nội – một công trình đồ sộ mà ông phải mất gần sáu năm để hoàn thành.

Trong quá trình thực hiện bức bích họa này, Tardieu đã kết thân với một họa sĩ trẻ làm trợ lý cho ông, Nguyễn Văn Thọ (Nam Sơn), và mời ông vào xưởng vẽ của mình. Dự án bích họa đã kéo dài và cho phép Tardieu có thời gian để hòa mình vào bối cảnh nghệ thuật địa phương. Mặc dù nhanh chóng nhận ra tài năng đặc biệt của một số nghệ sĩ Việt Nam tham gia vào công việc trang trí, ông lại ngạc nhiên trước sự thủ công của công việc họ và sự thiếu vắng một nền đào tạo nghệ thuật chất lượng tại đây. Lúc bấy giờ, chỉ có bốn trường đào tạo nghệ thuật cơ bản ở Đông Dương: ở Biên Hòa và Thủ Dầu Một (Nam Kỳ), Phnôm Pênh (Campuchia), và Hà Nội (Bắc Kỳ), cùng với một trường đào tạo về vẽ tranh sư phạm ở Gia Định (Nam Kỳ).

Victor Tardieu đã thực hiện một nghiên cứu sâu rộng về sự phát triển của nghệ thuật An Nam và vào năm 1924, ông đã gửi một báo cáo cho Toàn quyền Đông Dương, trong đó ông nhấn mạnh sự cần thiết phải thành lập một trường mỹ thuật tại Hà Nội, điều mà nhiều nhà sử học nghệ thuật mong mỏi suốt hơn ba mươi năm.

Tardieu đề xuất tuyển chọn một "nhóm sinh viên ưu tú" qua kỳ thi cạnh tranh, với mục tiêu đào tạo họ và thúc đẩy sự hồi sinh nghệ thuật thực sự ở Đông Dương. Sau một vài năm học tập, các sinh viên này sẽ có khả năng truyền đạt kiến thức và cung cấp dịch vụ cho các thế hệ sau với tư cách là giáo viên có chuyên môn, những nghệ nhân tài ba và có thể truyền cảm hứng cho các nghệ sĩ khác.

Ông nhấn mạnh rằng mục tiêu của chương trình không chỉ là giáo dục và bồi dưỡng thị hiếu nghệ thuật, mà còn là giúp người An Nam hiểu rõ giá trị của việc không từ bỏ nghệ thuật truyền thống, đồng thời, khuyến khích họ sáng tạo với những yếu tố mới, lấy cảm hứng từ thiên nhiên một cách chân thật và đơn giản, nhưng vẫn hướng theo những nguyên tắc thẩm mỹ vĩ đại, phổ quát, không phân biệt văn hóa.

Những lý lẽ thuyết phục của Victor Tardieu đã được lắng nghe, và Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương chính thức được ký sắc lệnh thành lập vào ngày 27 tháng 10 năm 1924 theo sắc lệnh của Toàn quyền Martial Merlin. Dưới sự chỉ đạo của Victor Tardieu từ năm 1924 đến 1937, và sau đó là Évariste Jonchère từ năm 1938 đến 1945, nền giáo dục tại đây đã đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nghệ thuật hiện đại Việt Nam. Hoạt động và phương pháp giảng dạy của trường chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ mô hình của École des Beaux-Arts ở Paris, đồng thời kết hợp với việc đào tạo chuyên sâu về nghệ thuật truyền thống An Nam.

Ngay khi được bổ nhiệm, để chuẩn bị cho lớp học đầu tiên và huấn luyện đội ngũ giảng dạy, Victor Tardieu đã đến Paris. Ông tận dụng cơ hội này để đưa Nam Sơn (Nguyễn Văn Thọ) đi học chuyên sâu tại Trường Mỹ thuật và Nghệ thuật trang trí ở Paris, điều này sau này giúp Nam Sơn gia nhập đội ngũ giảng viên tại Hà Nội. Ngoài ra, ông cũng đã tuyển dụng họa sĩ Joseph Inguimberty vào đội ngũ giảng dạy của trường.

Đội ngũ giảng dạy chính thức của trường gồm có giám đốc Victor Tardieu và giáo viên nghệ thuật trang trí Joseph Inguimberty, cùng các giảng viên khác: ông Người đánh trống (thanh tra của cơ quan khảo cổ học tại Trường Viễn Đông Pháp), phụ trách môn vẽ kiến trúc; Stéphane Brecq (họa sĩ, cựu sinh viên tại học viện Jean-Paul Laurens và Edgard Maxence ở Paris); Ferdinand Fénis de Lacombe (tiến sĩ khoa học, được điều động đến Đại học Đông Dương); và Jos Henri Ponchin (giáo viên dạy vẽ tại trường trung học, chia sẻ các bài học về vẽ, tô màu và giải phẫu). Trong khi đó, Victor Goloubew (thành viên của Trường Viễn Đông Pháp) giảng dạy các khóa học về thẩm mỹ, khảo cổ học và lịch sử nghệ thuật.

Victor Tardieu không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển trường mà còn góp phần tạo dựng bầu không khí nghệ thuật và văn hóa sôi động tại Đông Dương. Ông đã tổ chức thường xuyên các sự kiện nghệ thuật tại Hà Nội, Sài Gòn và Paris, đồng thời quan tâm đến tương lai nghề nghiệp và tài chính của học sinh. Ông luôn hướng dẫn và khuyến khích các học sinh tham gia các triển lãm và hội chợ quốc tế ngay từ những năm đầu học tập tại trường.

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Les Artistes d’Asie à Paris