Trong tác phẩm đầy viễn kiến của cố nghệ sĩ John Scott, ‘tương lai đang lao tới chúng ta với những con dao’ (Phần 2)

Triển lãm “Firestorm” của cố nghệ sĩ John Scott cảnh báo về những kẻ độc tài chính trị, chủ nghĩa phát xít công nghệ và mối đe dọa đối với chủ quyền Canada.

Hình ảnh triển lãm “John Scott: Firestorm” tại Phòng trưng bày Bộ sưu tập nghệ thuật Canada McMichael, 2024. Ảnh: McMichael Canadian Art Collection

Với phong cách đặc trưng, “Between the Eyes” được chú thích bằng những mảnh văn bản nguệch ngoạc, gợi nhớ đến nhãn dán sơ đồ, truyện tranh và cả những dòng chữ trên tường nhà vệ sinh. "Giữa hai mắt/ Trên đầu chúng ta/ Dưới mũi chúng ta" – dòng chữ chính ghi như vậy. Một dòng khác nhấn mạnh: "Chiếc máy bay nhanh nhất hành tinh." Những khán giả tinh ý sẽ tìm thấy các từ "phổ biến," "tàn nhẫn," "đáng thương" và "bất lực" mờ nhạt trên nền tranh. Theo giám tuyển O’Brian, đây là cách Scott thường dùng để diễn giải, đặt ngữ cảnh và bình luận về hình ảnh của mình – một kỹ thuật cũng được nhiều nghệ sĩ đương đại danh tiếng áp dụng.  

"Có vẻ như ông ấy chưa được công nhận xứng đáng như một phiên bản Tân Biểu hiện của Jean-Michel Basquiat tại Canada,"* O'Brian nhận xét. "Không ai có thể nói quá nhiều về Basquiat, tranh của hoạ sĩ này được bán với giá hàng chục triệu đô la. Trong khi đó, John Scott – một nghệ sĩ Canada – lại chưa có được sự công nhận quốc tế ấy."

Gần đó, phần nắp capo của một chiếc Pontiac Trans Am được nâng cao trên một bục hẹp, trông giống như một chiếc máy bay tàng hình đang cất cánh. Tác phẩm này như một cách thay thế cho “Trans Am Apocalypse” – một kiệt tác của Scott. Chiếc xe cơ bắp nguyên bản được khắc đầy trích đoạn từ “Sách Khải Huyền” không thể đưa vào triển lãm vì quá lớn. Nhưng nắp capo trưng bày ngay lối vào triển lãm dường như đang nháy mắt với người xem: "Bạn đã biết về ngày tận thế ấy; đây là những viễn cảnh địa ngục mới." Nó kéo suy nghĩ của khán giả lên bầu trời, nơi những mối đe dọa vẫn luôn lơ lửng.  

Rẽ qua một góc trưng bày, người xem sẽ chạm trán với “The Conqueror Worm” – một chiếc mô tô vũ trang và bọc giáp. Scott nảy ra ý tưởng về tác phẩm này sau chuyến thăm Beirut vào thời kỳ đỉnh điểm của cuộc nội chiến Lebanon. Ở đó, ông tận mắt chứng kiến hiện thực chiến tranh. Ông hình dung con quái vật kim loại này như một cỗ máy chiến tranh bất khả kháng. "Đây là một sinh vật vắt qua cả địa cầu, không ai có thể thoát khỏi nó," Scott từng viết. Khi Scott hoàn thành tác phẩm vào năm 1997, khái niệm về những cỗ máy chiến tranh tự động vẫn chỉ là suy đoán. Nhưng ngày nay, những “Conqueror Worm” đang tái định hình mọi chiến trường – trên bộ, trên không và trên biển – với sự trỗi dậy của chiến tranh bằng drone.  

Tương phản với những màn phô diễn sức mạnh quân sự, “Firestorm” còn trưng bày hàng chục bức tranh và bản vẽ về những nhân vật thỏ mềm mại, trông như con người. Chúng khóc lóc, giãy giụa, tụ tập thành đám đông. Mong manh, sợ hãi và dễ bị tổn thương, những “người-thỏ” của Scott tượng trưng cho những cộng đồng bị đàn áp bởi chính quyền. Theo O’Brian, hình tượng này bắt nguồn từ thời gian Scott làm việc tại phòng thí nghiệm động vật học của Đại học Toronto, nơi ông chăm sóc những con vật dùng trong thí nghiệm, bao gồm vô số thỏ.  

Hình ảnh triển lãm “John Scott: Firestorm” tại Phòng trưng bày Bộ sưu tập nghệ thuật Canada McMichael, 2024. Ảnh: McMichael Canadian Art Collection

Khác với hình tượng thỏ xuất hiện dày đặc, “Firestorm” chỉ có một bức tranh về nhân vật quan trọng khác trong thế giới nghệ thuật của Scott: “The Dark Commander.” Hắn là một nhân vật kiểu Napoléon, đội mũ ba chỏm, đứng uy nghi trên một tấm toan lớn trong góc triển lãm. Một biểu tượng muộn màng trong sáng tác của Scott, “The Dark Commander” đại diện cho quyền lực chuyên chế và khuynh hướng phát xít tiềm ẩn trong con người. Phía sau hắn, Scott thường vẽ một ma trận số – tượng trưng cho thuật toán và “quyền lực của dữ liệu”. O'Brian bình luận: "Bạn chỉ cần nhìn về phía nam, nơi các tài phiệt công nghệ đang bao quanh Trump, là có thể thấy rõ những ‘Dark Commander’ của thời đại này."

Ở cuối triển lãm, một màn hình nhỏ phát lại lời tiên tri sắc bén và gây sửng sốt nhất của Scott. “Born Near the U.S.A.”, đặt theo tên ca khúc của Springsteen, là một đoạn độc thoại từ năm 1988, được minh họa bằng chính những bức vẽ của ông. Trong dòng ý thức tuôn trào, Scott hồi tưởng về tuổi thơ ở Windsor, nơi ông lớn lên dưới cái bóng của một siêu cường chính trị và văn hóa, về những thế hệ lao động tay chân trong gia đình ông, và về một tương lai mà con người ngày càng gắn chặt với máy móc, làm biến đổi cả khái niệm về nhân dạng.  

"Có một sự liên kết giữa những dây chuyền máy móc – những dây chuyền lắp ráp – và những tàu ngầm ngoài khơi Đại Tây Dương và Thái Bình Dương của chúng ta,"* Scott trầm tư. "Chúng ta đều là một phần của việc kiến tạo tương lai, của việc tái định nghĩa cả hình thái sinh học của đàn ông và phụ nữ. Chúa mới biết công nhân của năm 2020 sẽ trông như thế nào. Có thể chúng ta chỉ còn là những cục nguyên sinh chất công nghiệp hóa. Một dạng công nhân mới – bí ẩn và chưa được biết đến… ugh. Và tình dục kiểu mới, ai mà tưởng tượng được? Vẻ đẹp mê loạn của những căn bệnh mới. Ngay cả ý niệm về cơ thể chúng ta, ngay cả ý niệm về bản sắc của chúng ta có lẽ cũng sẽ thay đổi, và chúng ta có thể bị phân mảnh theo những cách độc nhất." 

Những bản vẽ đi kèm thô ráp, đầy ngẫu hứng – thậm chí còn lộn xộn và gấp gáp hơn bất cứ tác phẩm nào treo trên tường. Dường như Scott đang chạy đua với tốc độ chóng mặt của những viễn cảnh bùng nổ trong tâm trí ông.

(Xem phần 1 tại đây)

Nguồn: In the visionary work of late artist John Scott, 'the future is coming at us with knives' 

Biên dịch: Huyền Trịnh