Trong tác phẩm đầy viễn kiến của cố nghệ sĩ John Scott, ‘tương lai đang lao tới chúng ta với những con dao’ (Phần 1)

Triển lãm “Firestorm” cảnh báo về những kẻ độc tài chính trị, chủ nghĩa phát xít công nghệ và mối đe dọa đối với chủ quyền Canada.

Hình ảnh triển lãm “John Scott: Firestorm” tại Phòng trưng bày Bộ sưu tập nghệ thuật Canada McMichael, 2024. Ảnh: McMichael Canadian Art Collection

Trên tầng hai của một phòng trưng bày nhìn ra thung lũng sông Humber, một chiếc máy bay chiến đấu phun lửa, được phác thảo bằng dầu đen, xé toạc bầu trời. Những tấm áp phích và bức tranh treo gần đó mang những dòng chữ như "ground zero" (tâm điểm vụ nổ), "cruise missile" (tên lửa hành trình) và "2nd strike" (đòn tấn công thứ hai). Ở phía đối diện của căn phòng, một chiếc mô tô đột biến bọc giáp như đang tuần tra, với lưỡi hái lơ lửng đầy đe dọa bên cạnh.  

Tại Phòng trưng bày Bộ sưu tập nghệ thuật Canada McMichael ở Kleinburg, Ontario, triển lãm “Firestorm” tập trung vào những tác phẩm của cố nghệ sĩ người Toronto, John Scott, khắc họa thứ ông gọi là "những cỗ máy của lịch sử" — những công cụ bạo lực, cơ chế và phương tiện mà con người đã sử dụng để giành lấy và duy trì quyền lực một cách tàn bạo trong suốt thế kỷ qua.  

Được tạo ra trong khoảng bốn thập kỷ, nhiều tác phẩm trong “Firestorm” được vẽ dưới lăng kính Chiến tranh Lạnh, với cuộc chạy đua vũ trang, sự căng thẳng hạt nhân và Đồng hồ Tận thế không ngừng tiến gần đến nửa đêm. Chỉ vài năm trước, những hình ảnh và đồ vật này có thể trông như một lát cắt lịch sử. Nhưng ngày nay, những tác phẩm của John Scott — người qua đời vào năm 2022, chỉ một tuần trước khi Nga xâm lược Ukraine — lại mang một tính tiên tri rợn người. Những nét cọ đen cứng cáp của ông để lại những lời cảnh báo nghiệt ngã về sự trỗi dậy của các lãnh đạo chuyên chế, dữ liệu lớn (Big Data), chủ nghĩa phát xít công nghệ, tổ hợp công nghiệp quân sự và chủ quyền của Canada bị đe dọa bởi chủ nghĩa đế quốc Mỹ.

Hình ảnh triển lãm “John Scott: Firestorm” tại Phòng trưng bày Bộ sưu tập nghệ thuật Canada McMichael, 2024. Ảnh: McMichael Canadian Art Collection

"Tương lai đang lao về phía chúng ta với những lưỡi dao sắc bén," nhà sử học nghệ thuật và giám tuyển triển lãm John O’Brian nhận xét khi quan sát thế giới đầy u ám trong tranh của Scott. "John dường như là một nhân vật mang tính bùa hộ mệnh cho thời đại của chúng ta."  

Không phải ngẫu nhiên mà Scott lấy cảm hứng từ câu chuyện Frankenstein, O’Brian cho biết. "Đó là hình tượng kinh hoàng nguyên thủy về một thí nghiệm khoa học thất bại. Và cơn ác mộng ấy chưa bao giờ chấm dứt. Nhiều người từng hy vọng rằng nó sẽ kết thúc khi Chiến tranh Lạnh kết thúc — nhưng thực tế, nó chưa bao giờ thực sự kết thúc mà vẫn tiếp diễn cho đến tận ngày nay. Nếu có gì khác biệt, thì đó là tình hình giờ đây còn nguy hiểm hơn trước."  

Scott sinh ra ở Windsor, Ontario, bên kia sông Detroit, đối diện với thành phố công nghiệp Motor City. Cha ông làm việc trong các nhà máy địa phương và qua đời vì bệnh khí phế thũng công nghiệp khi Scott mới 11 tuổi. Khi còn là thiếu niên, Scott rời nhà và bắt đầu làm việc trong các nhà máy. Ông bị cuốn hút bởi sức mạnh cơ khí, O’Brian chia sẻ. "Ông ấy mê xe máy. Ông ấy lái chúng, làm hỏng chúng." Scott nhìn thấy một sự hấp dẫn sâu sắc với những cỗ máy mang tính biểu tượng của chủ nghĩa nam tính cường tráng vào thời đại của mình. "Nhưng đồng thời," O’Brian giải thích, "ông cũng kinh tởm những gì mà những cỗ máy đó đã làm và có thể làm."*  

Trải dài 30 feet (khoảng 9 mét) trên một bức tường của phòng trưng bày, “Between the Eyes” có lẽ là tác phẩm trung tâm của triển lãm. Được sáng tác vào năm 1989, tác phẩm truyền thông hỗn hợp này khắc họa mờ ảo chiếc Lockheed SR-71, một máy bay trinh sát tầm cao và tốc độ cao, vẫn giữ kỷ lục thế giới về tốc độ và độ cao ngay cả ba thập kỷ sau khi ngừng hoạt động. Chiếc máy bay do thám với vẻ ngoài đầy đe dọa này được bao quanh bởi những bản in ảnh chụp đôi mắt của chính Scott, nhấn mạnh quyền lực giám sát vô hạn của nhà nước quân sự. Như O’Brian lưu ý trong bài luận triển lãm, tác phẩm này có kích thước tương đương với “Guernica” của Picasso — bức tranh phản chiến khắc họa sự tàn phá sau khi thị trấn Basque bị san bằng bởi các cuộc không kích. Scott coi “Guernica” là nền tảng cho quá trình sáng tác nghệ thuật của mình.

Hình ảnh triển lãm “John Scott: Firestorm” tại Phòng trưng bày Bộ sưu tập nghệ thuật Canada McMichael, 2024. Ảnh: McMichael Canadian Art Collection

(Xem phần 2 tại đây)

Nguồn: In the visionary work of late artist John Scott, 'the future is coming at us with knives'

Biên dịch: Huyền Trịnh