Tín đồ peri-peri: Nando’s đã xây dựng bộ sưu tập nghệ thuật Nam Phi khổng lồ như thế nào 

Tác phẩm Construction Workers của Sam Nhlengethwa tại chi nhánh Nando’s trên đường Wabash, Chicago. Ảnh: Spier Arts Trust cho Bộ sưu tập Nghệ thuật Nando’s.

Chuỗi nhà hàng gà đã bắt đầu sưu tập các tác phẩm nghệ thuật từ năm 2004, và trưng bày chúng trên tường của các nhà hàng thuộc chuỗi của mình trên khắp thế giới.

Vào buổi trưa một ngày trong tuần tại nhà hàng Nando’s trong trung tâm thương mại Maponya ở Soweto — khu dân cư từng là thị trấn dành cho người da đen nằm ở ngoại ô Johannesburg, Nam Phi — không khí tấp nập với các cặp đôi, nhân viên văn phòng và những người phụ nữ lớn tuổi đi ăn một mình. Phía sau họ, một bức graffiti rực rỡ là tranh chân dung một cô gái da đen trẻ tuổi chiếm trọn bức tường.

Bức tranh treo tường này, do nghệ sĩ Kilmany-Jo Liversage đến từ Cape Town thực hiện, là một phần của một trong những bộ sưu tập nghệ thuật tư nhân lớn nhất thế giới và — theo các giám tuyển — có thể là bộ sưu tập được trưng bày công khai lớn nhất hiện nay.

Từ năm 2004, Nando’s đã bắt đầu mua các tác phẩm nghệ thuật Nam Phi để trưng bày trong các nhà hàng gà peri-peri trên toàn thế giới, và hiện sở hữu khoảng 32.000 tác phẩm từ 700 nghệ sĩ, trở thành một trong những nhà bảo trợ nghệ thuật thị giác quan trọng nhất của Nam Phi.

“Với tôi, họ như một người cha,” Liversage chia sẻ — cô đã thực hiện hơn 10 bức tranh treo tường cho các nhà hàng từ Chicago đến Dubai và bán một đến hai bức tranh chân dung phụ nữ bằng sơn xịt rực rỡ cho công ty mỗi vài tháng.

Chuỗi nhà hàng được thành lập tại Johannesburg năm 1987 bởi Fernando Duarte và Robbie Brozin. Ý tưởng thu mua và sưu tập nghệ thuật đến từ Dick Enthoven — một ông trùm bảo hiểm đã tài trợ cho việc mở rộng quốc tế và sau đó sở hữu chuỗi nhà hàng này.

Nando’s đã không trả lời các câu hỏi, bao gồm cả việc liệu gia đình của Enthoven — người đã qua đời năm 2022 — có còn sở hữu chuỗi nhà hàng tư nhân này hay không.

Tác phẩm Construction Workers của Nhlengethwa. Ảnh: Raftermen.

Mirna Wessels, giám đốc điều hành của Spier Arts Trust — một tổ chức phi lợi nhuận chuyên tìm kiếm tác phẩm nghệ thuật cho bộ sưu tập tư nhân của gia đình Enthoven và các doanh nghiệp — nói: “Ban đầu thì cũng hơi khó khăn… Nhiều người trong ngành bán gà và khoai chiên không hiểu tại sao bây giờ lại phải treo tranh nghệ thuật trên tường.”

“Nhưng giờ thì tôi hoàn toàn tự tin rằng điều đó đã trở thành một phần trong máu của họ rồi.”

Diana Hyslop, người bắt đầu vẽ tranh vào những năm 1990 sau thời gian làm việc cho Marvel Comics tại London, cho biết Enthoven là một trong những “người có tầm nhìn” đã ảnh hưởng lớn nhất đến sự nghiệp của bà.

Hyslop, nay 75 tuổi, đã bán khoảng 250 tác phẩm hiện thực kỳ ảo của mình cho Nando’s: “Dick đã mua vài bức ngay từ đầu… Thật tuyệt vời, rất hào phóng.”

Kagiso Patrick Mautloa cho biết mối quan hệ với Nando’s giúp ông thể hiện bản thân nhiều hơn trong các tác phẩm của mình. Ảnh: Spier Arts Trust/ Bộ sưu tập Nghệ thuật Nando’s.

Nando’s, với hơn 1.200 nhà hàng tại hơn 20 quốc gia, còn điều hành chương trình “Creative Block,” trong đó các nghệ sĩ được phát các khối gỗ vuông kích thước 18cm hoặc 30cm để sáng tác, đồng thời nhận được phản hồi cá nhân. Ba đến bốn lần mỗi năm, tại Cape Town, Johannesburg và Gqeberha, các nghệ sĩ có thể nộp tác phẩm để Spier Arts Trust lựa chọn và trình bày với ban lãnh đạo Nando’s.

Công ty còn có một chương trình cố vấn riêng cho các nhà thiết kế đồ nội thất và đèn chiếu sáng. Trong bảy năm, 70 nhà thiết kế đã bán 65.000 sản phẩm trị giá 200 triệu rand (8 triệu bảng Anh) cho các nhà hàng của Nando’s, theo Tracy Lynch — giám đốc sáng tạo điều hành của Clout/SA, đơn vị điều phối chương trình.

Wessels cho biết Nando’s mua khoảng 2.000 tác phẩm mỗi năm từ 280 nghệ sĩ khác nhau, nhưng từ chối tiết lộ chi phí hay tổng giá trị bộ sưu tập.

Tamlin Blake, giám tuyển chính của Spier Arts Trust và là một nghệ sĩ dệt thảm, nói rằng để được xem xét mua lại, tác phẩm phải thân thiện với gia đình, có kích thước khoảng 1m x 1.5m và không được đóng khung kính. “Tôi tin rằng nếu tác phẩm chân thực, có thông điệp và được thực hiện đẹp đẽ, thì chắc chắn sẽ có chỗ cho nó ở đâu đó,” cô nói.

Tác phẩm What Happens in the Sky của Clive Van den Berg được trưng bày tại Nando’s Banbury, góc xa bên trái. Ảnh: Jonathan Banks.

Kagiso Patrick Mautloa, 73 tuổi — người sáng tác đủ thể loại từ điêu khắc đến tranh đa chất liệu — cho biết mối quan hệ này đem lại cho ông sự tự do: “Tôi có thể đưa nhiều bản thân mình hơn vào tác phẩm.”

Wessels cho biết điều quan trọng là những mối quan hệ: “Chúng tôi luôn triển khai chương trình phát triển sự nghiệp, nơi các nghệ sĩ được giới thiệu đến với chúng tôi. Tamlin sẽ xem xét và quyết định liệu người nghệ sĩ đó có nghiêm túc với việc xây dựng sự nghiệp nghệ thuật và mang đến điều gì đó độc đáo không.”

Anastasia Pather — người vẽ tranh trừu tượng rực rỡ bằng tay tại xưởng riêng ở Johannesburg — cho biết Nando’s đã mua tác phẩm của cô ngay từ những lần triển lãm đầu tiên.

Nghệ sĩ 37 tuổi này, từng tham gia triển lãm của Nando’s tại Dallas, Atlanta và hiện tại là New Orleans, nói: “Khi bạn biết có một nhà bảo trợ ổn định cho tác phẩm của mình, bạn có thể mạo hiểm hơn trong nghệ thuật… Nếu không có điều đó, tôi không thể sống bằng nghề vẽ.”

Vivien Kohler, người sáng tác với những vật dụng “tìm thấy” hằng ngày như biển báo đường phố, nói rằng sự tinh hoa của giới nghệ thuật ban đầu khiến anh bị sốc: “Tôi ghét điều đó. Vì vậy từ đó, phương châm của tôi luôn là sự tiếp cận… để khán giả đại chúng cũng có thể thưởng thức nghệ thuật. Với tôi, điều này thật tuyệt vời, hoàn hảo.”

Tác phẩm What Happens in the Sky của Van den Berg. Ảnh: Clive Van den Berg.

Nguồn: Peri-peri patron: how Nando’s amassed a huge collection of South African art

Biên dịch: Huyền Trịnh