Thẩm định, định giá và dự toán tác phẩm nghệ thuật khác nhau như thế nào?

Đối với người mới vào nghề, thế giới nghệ thuật có thể là một trong những lĩnh vực đầy rẫy thuật ngữ chuyên ngành. Những câu chuyện phiếm ở các hội chợ hay các bữa tối trong phòng trưng bày đôi khi có thể giống như một ngôn ngữ nước ngoài đối với những người ngoài ngành. Tuy nhiên, đối với những người trong ngành, việc sử dụng một thành ngữ như "blue-chip" là điều hết sức bình thường trong công việc hàng ngày.

Thuật ngữ chuyên ngành này phổ biến nhất trong các cuộc đấu giá, nơi những màn đấu giá căng thẳng, với những người tham gia lịch sự giơ mái chèo trong các phòng đấu giá sang trọng, trở thành một hình ảnh quen thuộc của thị trường nghệ thuật, đặc biệt là trong các bộ phim và chương trình truyền hình. Mặc dù nghi thức đấu giá và quá trình mua một tác phẩm nghệ thuật đôi khi bị mô tả sai trên các phương tiện truyền thông, nhưng thực tế bước vào một nhà đấu giá với một tác phẩm trong tay (hoặc trong đầu) có thể là một điều khá bí ẩn.

Một trong những nguyên nhân chính khiến nhiều người cảm thấy lo lắng khi tham gia thị trường nghệ thuật là sự nhầm lẫn giữa các thuật ngữ như "dự toán", "thẩm định" và "định giá". Mặc dù ba thuật ngữ này liên quan đến nhau, nhưng chúng có sự khác biệt rõ rệt và thường bị sử dụng lẫn lộn, điều này có thể gây ra sự hiểu lầm. Meagan Kelly Horsman, giám đốc điều hành tại Christie’s ở Trung Đông, giải thích: "Mặc dù những thuật ngữ này thường được dùng thay thế cho nhau trong giao tiếp thông thường, nhưng thực tế chúng đại diện cho những chức năng khác nhau".

Dưới đây, chúng tôi sẽ phân tích sự khác biệt giữa ba thuật ngữ này và sự phức tạp của việc ký gửi và mua lại với một nhà đấu giá.

Thẩm định tác phẩm nghệ thuật là gì?

Thẩm định là quá trình đánh giá giá trị của một tác phẩm nghệ thuật, căn cứ vào các yếu tố như lịch sử, độ hiếm và ý nghĩa của nó. Thẩm định thường được thực hiện cho mục đích đấu giá, bảo hiểm hoặc quyên góp.

Angelo Madrigale, chuyên gia tại nhà đấu giá Doyle’s, giải thích rằng thẩm định có thể có nhiều mục đích khác nhau, chẳng hạn như thẩm định tài sản trong trường hợp thừa kế hoặc yêu cầu từ cơ quan thuế. Ông nhấn mạnh rằng khi khách hàng yêu cầu thẩm định, ông sẽ giải thích rõ quy trình và các thông tin cần thiết trong báo cáo thẩm định cuối cùng.

Mặc dù thuật ngữ “thẩm định” thường được sử dụng chung, nhiều người nhầm lẫn với dự toán sơ bộ, đặc biệt khi chỉ cần một con số tham khảo cho các tác phẩm vừa thừa kế hoặc định ký gửi. Các nhà đấu giá uy tín có kiến thức sâu rộng về nghệ thuật và bối cảnh lịch sử, từ đó đưa ra những đánh giá chính xác. Ví dụ, các tác phẩm đương đại như của Warhol dễ dàng xác định hơn nhờ dữ liệu phong phú, trong khi các tác phẩm cổ điển đòi hỏi sự nghiên cứu kỹ lưỡng hơn.

Erica Barrish, giám đốc EAB Fine Art Services, cho biết một người định giá cần phải bảo vệ phương pháp của mình và có tài liệu chứng minh rõ ràng. Bà nhấn mạnh rằng việc định giá các tác phẩm có giá trị cao phải được phân tích kỹ lưỡng về yếu tố khan hiếm, chất lượng, tình trạng và lịch sử.

Một sự nhầm lẫn phổ biến là giữa định giá để đấu giá và định giá cho bảo hiểm. Định giá bảo hiểm thường cao hơn, vì nó bao gồm cả chi phí thay thế và các khoản phí khác như thuế và vận chuyển.

Cuối cùng, các nhà đấu giá thường yêu cầu ký hợp đồng rõ ràng về mục đích thẩm định. Nếu có bất kỳ sự mơ hồ hay nghi ngờ về tác phẩm, quá trình thẩm định sẽ bị dừng lại và khách hàng được thông báo về các vấn đề liên quan.

Việc định giá nghệ thuật đương đại có thể là một quá trình phức tạp và đầy bất ngờ. Chẳng hạn, trong đợt đấu giá nghệ thuật đương đại mùa thu năm 2024 của Phillips, một phiên bản của tác phẩm Two Ball Total Equilibrium Tank (Spalding Dr. J Silver Series) (1985) của Jeff Koons đã gây sự chú ý. Tác phẩm này bao gồm hai quả bóng rổ nổi trong một tủ kính, đòi hỏi phải tìm ra dung dịch lỏng bảo quản phù hợp. Rachel Atkinson Marrin, giám đốc dịch vụ chuyên nghiệp tại Phillips, cho biết họ đã phải tìm một công thức chất lỏng phù hợp tại một địa điểm nổi tiếng ở Chelsea, và bà lưu ý rằng các vấn đề bảo trì và chi phí tương lai này sẽ ảnh hưởng đến giá trị của tác phẩm, khác hẳn so với một bức tranh thông thường.

Angelo Madrigale cho rằng các chương trình truyền hình về đấu giá nghệ thuật, dù giúp công chúng nhận thức được giá trị tiềm năng của các tác phẩm gia truyền, cũng có thể tạo ra những kỳ vọng không thực tế. Ông cho biết: "Khách hàng thường mong đợi quá trình thẩm định nhanh chóng và dễ dàng như trên truyền hình, nhưng họ không hiểu rằng các chương trình này đã được biên tập kỹ lưỡng để phù hợp với thời gian và nội dung phát sóng."

Định giá tác phẩm nghệ thuật là gì?

Định giá và thẩm định giá thường bị nhầm lẫn, nhưng thực tế có sự khác biệt rõ rệt. Tại Sotheby’s, thay vì gọi là Phòng thẩm định giá như thông thường, họ sử dụng thuật ngữ "Phòng định giá". Rachel Atkinson cho biết đồng nghiệp ở Anh thường sử dụng từ "định giá", trong khi ở Mỹ, "thẩm định giá" là thuật ngữ phổ biến hơn.

Mặc dù đôi khi hai thuật ngữ này được sử dụng thay thế cho nhau, nhưng điểm khác biệt chính là mục đích và tính pháp lý của chúng. Thẩm định giá là một quy trình chính thức, thường dẫn đến chứng nhận hoặc phán quyết có giá trị pháp lý, trong khi định giá là một dự toán không chính thức, thường dựa trên ý kiến từ nhiều nguồn và không ràng buộc pháp lý.

Atkinson nhấn mạnh rằng định giá có thể thay đổi tùy theo điều kiện, trong khi thẩm định giá luôn được thực hiện dưới hình thức phán quyết chính thức. Cô cũng lưu ý rằng trong những năm gần đây, vai trò của người thẩm định giá đã thay đổi. Các chuyên gia giờ đây phải có khả năng tìm kiếm và giải thích các con số so sánh trên thị trường cho khách hàng, đặc biệt là trong lĩnh vực nghệ thuật đương đại.

Dự toán tác phẩm nghệ thuật là gì?

Dự toán là con số do nhà đấu giá cung cấp để dự đoán giá trị của một tác phẩm nghệ thuật, thường được trình bày dưới dạng phạm vi, ví dụ 1,1 triệu đô la - 1,3 triệu đô la. Mặc dù các cuộc thẩm định giúp tính toán dự toán này, nhưng không phải chỉ có thẩm định mà còn nhiều yếu tố khác.

Erica Barrish lưu ý rằng dự toán thường được xem như một "chiến lược bán hàng" nhằm kích thích sự quan tâm của người mua. Cô thường phải giải thích sự khác biệt giữa dự toán đấu giá và giá trị thay thế bán lẻ, xác định giá trị hợp lý khi thay thế một tác phẩm bị mất, hư hỏng hoặc đánh cắp. Cô giải thích: “Một tác phẩm của nghệ sĩ trẻ có thể có dự toán đấu giá 10.000 - 15.000 đô la, nhưng giá trị thay thế bán lẻ có thể lên tới 100.000 đô la. Mức giá cao hơn thường dựa trên giá bán lẻ để đảm bảo phạm vi bảo hiểm trong trường hợp xảy ra tai nạn như hỏa hoạn”.

Tuy nhiên, theo Angelo Madrigale, "tâm lý" đằng sau việc xác định dự toán lại phụ thuộc vào cảm nhận của người mua cuối cùng về giá trị và số tiền họ sẵn sàng chi trả.

Meagan Kelly Horsman chia sẻ rằng dự toán vẫn gây nhầm lẫn cho nhiều nhà sưu tập mới, đặc biệt là khi so sánh với giá thị trường sơ cấp (giá bán lần đầu). “Điều này có thể gây khó khăn cho khách hàng mới. Tôi thường phải giải thích sự khác biệt giữa tâm lý định giá đấu giá và giá trị thực tế của tác phẩm trên thị trường”, bà cho biết.

Tầm quan trọng của người thẩm định

Dù mục đích thẩm định là gì, các nhà sưu tập luôn cần tìm kiếm một bên uy tín để thực hiện. Thomas nhấn mạnh thực tế rằng trong ngành tự quản lý như thế này, việc tìm một người thẩm định đáng tin cậy có thể khó khăn hơn tưởng tượng. "Có những người tự xưng là thẩm định viên nhưng thực tế không phải vậy", bà nói. Quy tắc quan trọng nhất là tìm một thẩm định viên là thành viên của Hiệp hội Thẩm định viên Hoa Kỳ, Hiệp hội Thẩm định viên Quốc tế, hoặc các tổ chức uy tín khác. "Họ cần trải qua các khóa học và kỳ thi bắt buộc", bà giải thích. Atkinson cũng lưu ý rằng năm nguyên tắc trong Tiêu chuẩn Thực hành Thẩm định chuyên nghiệp (USPAP) – bao gồm đạo đức, phạm vi công việc, lưu giữ hồ sơ, năng lực và phán đoán – hiện đã được công nhận rộng rãi.

Horsman cho rằng sự phát triển mạnh mẽ của thị trường trong hai thập kỷ qua đã thay đổi vai trò của thẩm định viên, thúc đẩy sự đầu tư vào các chuyên gia để đảm bảo kiến thức được cập nhật đầy đủ. Bà cũng nhấn mạnh rằng công nghệ đã đóng vai trò quan trọng trong việc thay đổi phương pháp và công việc của thẩm định viên, giúp việc chia sẻ kiến thức và dữ liệu trở nên dễ dàng hơn.

Dù là thẩm định để đấu giá hay để xác định giá trị bảo hiểm, yếu tố quan trọng nhất vẫn là đảm bảo rằng phán quyết đưa ra là hợp lý và đáng tin cậy.

Biên dịch: Phương Anh

Nguồn: Artsy