Tại sao nghệ thuật lại đắt đỏ? 

Một tác phẩm điêu khắc năm 1986 của Jeff Koons được bán với giá 91,1 triệu USD tại Christie's, lập kỷ lục mới cho tác phẩm đắt giá nhất được bán khi tác giả đang còn sống. Tác phẩm đó là một con thỏ bằng bạc. Người mua nó chính là nhà thiết kế Robert Mnuchin, ông được biết đến là người sáng lập Phòng trưng bày Mnuchin ở Manhattan và con trai ông là Steve Mnuchin, người đang là bộ trưởng bộ tài chính ở thời điểm đó. Điều thú vị là ông Mnuchin quyết tâm đấu giá tác phẩm này nhưng không phải giành cho mình mà là thay mặt một vị khách hàng giấu tên. 

Việc bán tác phẩm Koons có thể đã thiết lập một kỷ lục mới, nhưng giá thầu lên đến hàng chục - hoặc hàng trăm triệu - không phải là hiếm trong thế giới nghệ thuật. Sotheby's Hong Kong đã bán một cặp tranh của cố họa sĩ người Pháp gốc Hoa Zao Wou-Ki với giá 65,1 triệu USD và 11,5 triệu USD vào tháng 9. Vào năm 2017, “Salvator Mundi”, một bức tranh được cho là của Leonardo da Vinci đã bị thất lạc từ lâu, được bán tại Christie's với giá 450 triệu USD, trở thành tác phẩm nghệ thuật đắt giá nhất từng được bán . Theo báo cáo hàng năm của Art Basel và UBS, thị trường nghệ thuật toàn cầu (phòng trưng bày, hội chợ nghệ thuật và bán đấu giá) đã đạt doanh thu 67,4 tỷ đô la trong năm 2018, tăng 6% so với năm 2019.

(Tranh lụa "Những cách nhìn"- Họa sĩ Vương Mộc Lan Nhi)

Doanh số bán hàng gây chú ý, chẳng hạn như tác phẩm điêu khắc phá kỷ lục mới nhất của Koons, đang ngày càng trở nên phổ biến và đồng thời, là một sự bất thường trong thế giới nghệ thuật. Doanh số bán hàng này được thúc đẩy bởi một nhóm nhỏ các nhà sưu tập giàu có, họ đã trả giá cao ngất ngưởng cho các tác phẩm của một nhóm nghệ sĩ không có danh tiếng bằng những nghệ sĩ được đại diện bởi các phòng trưng bày nổi tiếng. Thông thường các tác phẩm của các họa sĩ còn sống sẽ không bao giờ bán được trong phạm vi sáu hoặc bảy con số, thế nhưng vì việc đẩy giá đó mà các phòng trưng bày đang ngày càng bị bỏ lại phía sau.

Tại sao nghệ thuật lại đắt như vậy?

Để thâm nhập vào thị trường, trước tiên một họa sĩ cần phải tìm một phòng trưng bày để đại diện cho họ. Những giám tuyển, chuyên gia nghệ thuật hay các chủ gallery thường ghé thăm các buổi trình diễn tốt nghiệp của các trường nghệ thuật để tìm những tài năng trẻ mới làm đại diện.

Học phí tại các trường nghệ thuật cũng không hề rẻ và chương trình học tập tại trường giúp họ có nhiều điều kiện thực hành. Một số nhà trưng bày cố gắng tìm kiếm các họa sĩ trẻ để đa dạng hóa hình ảnh, phong cách của họ bằng cách nhìn xa hơn vào trường nghệ thuật.

Các họa sĩ nổi bật trong chương trình tốt nghiệp có thể tiếp tục để tác phẩm của họ được trưng bày trong các chương trình nhóm với các họa sĩ mới nổi khác. Nếu tác phẩm của họ bán chạy, họ có thể tự tổ chức triển lãm cá nhân tại một phòng tranh hay một địa điểm thu hút. Nếu buổi triển lãm đó diễn ra tốt đẹp, đó là lúc sự nghiệp của họ thực sự cất cánh.

(Tranh sơn mài "Hòa mình"- Họa sĩ Nguyễn Đình Văn)

Neuendorf cho biết, các tác phẩm của các họa sĩ mới nổi thường được định giá dựa trên kích thước và chất liệu. Một bức tranh lớn thường sẽ có giá từ $ 10.000 đến $ 15.000; tác phẩm trên canvas có giá cao hơn tác phẩm trên giấy. Việc một họa sĩ được đại diện bởi một phòng trưng bày nổi tiếng, uy tín của gallery có thể khiến cho các tác phẩm của họ được định giá ở một mức giá khá cao, ngay cả khi họa sĩ đó tương đối không được biết đến. Bất kể dựa vào danh tiếng của tác giả hay phòng tranh, sau khi bán được tác phẩm, hoạ sĩ đều được nhận 50% doanh thu giá trị được bán của tác phẩm. 

Thế nhưng việc các phòng tranh nhỏ đóng cửa sẽ khiến các họa sĩ mới nổi và họ khó phát triển sự nghiệp. Các phòng trưng bày nhỏ hơn có xu hướng đại diện cho các họa sĩ mới nổi, điều này đặt cả họ và họa sĩ mà họ đại diện vào một bất lợi khác. Trong khi đó, các phòng trưng bày lớn có xu hướng mở thêm các địa điểm mới để phục vụ cho thị trường nghệ thuật. Các đại lý từ khắp nơi trên thế giới ngày càng được mong đợi sẽ xuất hiện tại các hội chợ nghệ thuật quốc tế như Armory Show, Art Basel. Hội chợ nghệ thuật đang trở thành địa điểm ưa thích của các nhà sưu tập để mua tác phẩm nghệ thuật, các phòng trưng bày không có lựa chọn nào khác ngoài việc tham gia.

Nói tóm lại, lý do tại sao tác phẩm của một số họa sĩ được bán với giá hàng triệu đô la là vì có sự đồng thuận trong giới nghệ thuật rằng những tác phẩm đó nên bán với giá hàng triệu đô la. Và vì nghệ thuật là “thị trường dành cho những đồ vật độc đáo”, Velthuis nói thêm, nên cũng có cảm giác khan hiếm, mặc dù các nghệ sĩ như Jeff Koons và Damien Hirst tung ra các tác phẩm ở quy mô công nghiệp.

Ai là người mua các tác phẩm nghệ thuật?

Việc bán tác phẩm "Salvator Mundi" năm 2017 đã khơi dậy các cuộc thảo luận về vai trò của đồng tiền trong thế giới nghệ thuật - và thậm chí còn tạo ra thuyết âm mưu về tiền bạc đen tối và cuộc bầu cử dân cư năm 2016. Trong một cuộc phỏng vấn năm 2017 với Financial Times, Georgina Adam, một chuyên gia về thị trường nghệ thuật và là tác giả của “Mặt tối của sự bùng nổ: Sự dư thừa của thị trường nghệ thuật trong thế kỷ 21”, đã giải thích làm thế nào mà một bức tranh có thể được bán với giá cao. Adam nói: “Những người rất giàu ngày nay có số tiền đáng kinh ngạc. Một người chủ của phòng trưng bày nghệ thuật đã được phỏng vấn trong cuốn sách của cô ấy đã giải thích điều đó theo cách này: nếu một cặp vợ chồng có giá trị tài sản ròng là 10 tỷ đô la và quyết định đầu tư 10% số đó vào nghệ thuật, điều đó sẽ mang lại cho họ 1 tỷ đô la để mua tất cả các bức tranh và tác phẩm điêu khắc mà trái tim họ mong muốn”.

(Tranh tổng hợp "Đêm xanh"- Họa sĩ Ngọc Phương)

Hiện nay có nhiều nhà sưu tập và những nhà sưu tập đó giàu có hơn bao giờ hết. Theo cuốn sách của Adam, sự tự do hóa của một số nền kinh tế, bao gồm Trung Quốc, Ấn Độ và một số quốc gia ở Đông Âu, đã dẫn đến sự bùng nổ sưu tập nghệ thuật bên ngoài Hoa Kỳ và Tây Âu. Các quốc gia vùng Vịnh cũng là một điểm nóng cho các nhà sưu tập. Kết quả là, thị trường đã bùng nổ thành công mà nhà văn Rachel Wetzler mô tả là “một ngành công nghiệp toàn cầu gắn liền với hàng xa xỉ, thời trang và người nổi tiếng, thu hút một loạt những người mua cực kỳ giàu có, những người cạnh tranh quyết liệt để giành được các tác phẩm của các họa sĩ tên tuổi”.

Nghệ thuật không chỉ là một thứ xa xỉ phẩm mà nó là một khoản đầu tư. Nếu các nhà sưu tập đầu tư một cách khôn ngoan, các tác phẩm họ mua về sau có thể đáng giá hơn rất nhiều. Ví dụ nổi tiếng nhất về một nhà sưu tập, nhà đầu tư nghệ thuật là Robert Skull, một ông trùm taxi ở thành phố New York, người đã bán đấu giá các tác phẩm từ bộ sưu tập phong phú của mình vào năm 1973, hầu hết đều được bán với giá gấp nhiều lần những gì Skull đã mua chúng. Một bức tranh của Robert Rauschenberg, ban đầu trị giá 900 đô la cho Skull vào năm 1958. Nó đã được bán lại với giá 85.000 đô la.

Một tác phẩm nghệ thuật được đánh giá cao là một món hàng xa xỉ, một khoản đầu tư, và trong một số trường hợp, một phương tiện mà giới siêu giàu có thể tránh phải nộp thuế. Cho đến rất gần đây, những người thu gom đã có thể khai thác lỗ hổng trong mã số thuế được gọi là “trao đổi tương tự”, cho phép họ hoãn thuế thu nhập vốn đối với một số doanh thu nhất định nếu lợi nhuận thu được từ việc bán hàng đó được đưa vào một khoản đầu tư tương tự.

(Tranh Acrylic "Tâm trí lang thang"- Họa sĩ Đoàn Xuân Tùng)

Trong trường hợp bán tác phẩm nghệ thuật, điều đó có nghĩa là một nhà sưu tập đã mua một bức tranh với một số tiền nhất định - giả sử là 1 triệu đô la - và sau đó bán nó với giá 5 triệu đô la trong vài năm sau đó sẽ không phải trả thuế lãi vốn nếu họ đã chuyển khoản tiền 4 triệu đô la đó vào việc mua một tác phẩm nghệ thuật khác. 

Các nhà sưu tập cũng có thể nhận được lợi ích về thuế bằng cách tặng các tác phẩm từ bộ sưu tập của họ cho các viện bảo tàng. Đây là nơi mà việc mua thấp và quyên góp cao thực sự có lợi, vì khoản khấu trừ từ thiện sẽ tính đến giá trị hiện tại của tác phẩm, chứ không phải số tiền mà người sưu tập đã trả ban đầu cho nó.

Jennifer Blei Stockman, cựu chủ tịch của Guggenheim và là một trong những nhà sản xuất của The Price of Everything, nói với tôi rằng các phòng trưng bày thường yêu cầu các nhà sưu tập mua tác phẩm mới của các nghệ sĩ nổi tiếng để cuối cùng đưa tác phẩm đó đến với công chúng.

“Nhiều phòng trưng bày hiện nay khăng khăng rằng họ sẽ không bán một tác phẩm cho một nhà sưu tập tư nhân trừ khi họ mua tác phẩm thứ hai và tặng nó cho bảo tàng, hoặc hứa rằng tác phẩm nghệ thuật cuối cùng sẽ được trao cho một viện bảo tàng,” cô nói. Những thỏa thuận này không có hiệu lực pháp lý, nhưng những nhà sưu tập muốn duy trì vị thế tốt với các phòng trưng bày có xu hướng giữ lời.

Các tác phẩm nghệ thuật không nhất thiết phải được đưa vào viện bảo tàng thuộc sở hữu công để được công chúng xem. Trong thập kỷ qua, ngày càng có nhiều nhà sưu tập nghệ thuật cực kỳ giàu có đã mở các bảo tàng tư nhân để trưng bày các tác phẩm mà họ có được. Không giống như các bảo tàng công, vốn bị cản trở bởi ngân sách mua lại tương đối hạn chế - ví dụ, ngân sách năm 2016 của Louvre là 7,3 triệu euro - các nhà sưu tập có thể mua bất kỳ tác phẩm nào họ muốn cho bảo tàng tư nhân, miễn là họ có tiền. Và vì những bảo tàng này bề ngoài là mở cửa cho công chúng thế nên chúng đi kèm với một loạt lợi ích về thuế.

Hoạ sĩ có được lợi khi tác phẩm bán được hàng triệu USD?

(Tranh màu nước "Màu của lính"- Họa sĩ Bảo Huỳnh) 

Nói một cách chân thật, họa sĩ chỉ được hưởng lợi từ việc bán khi tác phẩm của họ được bán trên thị trường chính, nghĩa là một nhà sưu tập mua tác phẩm từ một phòng trưng bày hoặc từ chính họa sĩ đó. Khi một tác phẩm được bán đấu giá, họa sĩ không được lợi gì cả.

Trong nhiều thập kỷ, các họa sĩ đã cố gắng sửa chữa điều này bằng cách đấu tranh để nhận được tiền bản quyền từ các tác phẩm được bán trên thị trường thứ cấp. Ví dụ, hầu hết các nhà văn nhận tiền bản quyền từ việc bán sách một cách vĩnh viễn. Nhưng một khi nghệ sĩ bán tác phẩm cho một nhà sưu tập, thì nhà sưu tập hoặc nhà đấu giá là người duy nhất được hưởng lợi từ việc bán tác phẩm đó trong tương lai.

Năm 2011, một liên minh các họa sĩ, bao gồm Chuck Close và Laddie John Dill, đã đệ đơn kiện tập thể chống lại Sotheby's, Christie's và eBay. Trích dẫn Đạo luật tiền bản quyền bán lại của California - quy định cho phép cư dân California bán tác phẩm ở bất kỳ đâu trên đất nước, cũng như bất kỳ họa sĩ nào bán tác phẩm của họ ở California, với 5% giá của bất kỳ lần bán lại tác phẩm nào của họ hơn 1.000 đô la - các nghệ sĩ tuyên bố rằng eBay và các nhà đấu giá đã vi phạm luật tiểu bang. Nhưng kết quả có được vào tháng 7 là tòa án phúc thẩm liên bang đã đứng về phía người bán chứ không phải các họa sĩ.

Nghệ thuật dành cho mọi người

Tóm lại, những yếu tố này vẽ nên một bối cảnh đáng lo ngại: Khả năng tiếp cận nghệ thuật dường như ngày càng tập trung vào giới siêu giàu. Khi người giàu ngày càng giàu hơn, các nhà sưu tập đang phải trả giá ngày càng cao cho các tác phẩm của một số ít họa sĩ còn sống, khiến các họa sĩ mới nổi và các phòng trưng bày đại diện cho họ bị bỏ lại phía sau. Sau đó, có câu hỏi về việc ai có thể trở thành một họa sĩ.

(Tranh sơn mài "Ballet"- Họa sĩ Huyền Thanh)

Các hội chợ nghệ thuật có giá cả phải chăng hơn các buổi đấu giá, ở đây thường bán tác phẩm nghệ thuật với giá vài nghìn đô la, là một lựa chọn thay thế cho những người muốn mua tác phẩm nghệ thuật nhưng không thể chi hàng triệu USD cho một tác phẩm. Superfine, một hội chợ nghệ thuật được thành lập vào năm 2015, tự mô tả chính nó là một cách để mang nghệ thuật đến với mọi người. Những người đồng sáng lập James Miille và Alex Mitow nói rằng việc tạo ra hội chợ là một phản ứng trước sự tăng gia cao mà họ thấy ở thị trường nghệ thuật “tầm thường”.

Phong trào nghệ thuật của các họa sĩ sống và vẽ tranh thực sự, những người xây dựng một sự nghiệp bền vững, không nhất thiết phải là các tác giả nổi tiếng.

Ngoài việc tổ chức các hội chợ ở Thành phố New York, Los Angeles, Miami và Washington, DC, Superfine còn bán các tác phẩm thông qua “hội chợ điện tử”. Tương tự như các hội chợ nghệ thuật truyền thống khác như Art Basel, Superfine tính phí cố định cho các nghệ sĩ hoặc nhà trưng bày cho không gian triển lãm, mặc dù mức phí của Superfine thấp hơn nhiều.

Tuy nhiên, bất chấp những nỗ lực dân chủ hóa nghệ thuật này, thị trường tổng thể vẫn được đặc quyền hướng tới thiểu số. Việc bảo trợ nghệ thuật luôn là một sở thích của những người rất giàu và điều đó sẽ không sớm thay đổi - nhưng khả năng nhìn những thứ đẹp đẽ không nên giới hạn ở những người có đủ khả năng mua chúng.

Nguồn: https://www.vox.com/the-goods/2018/10/31/18048340/art-market-expensive-ai-painting 

Biên dịch: Trang Hà 

Biệp tập: Ahndoar